Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
🍬 Diabetes Mellitus 🩺 - Coggle Diagram
🍬 Diabetes Mellitus 🩺
- 📚 تعریف و طبقهبندی دیابت 📊
- تعریف: اختلال متابولیک به علت نقص در ترشح انسولین، عملکرد آن، یا مقاومت به انسولین ➡️ هایپرگلیسمی (افزایش گلوکز خون).
-
- Type 1 Diabetes Mellitus - DM1: (5-10% موارد) 💔
- بیماری اتوایمیون: تخریب 80-90% بتا سل‌ها توسط آنتی‌بادی‌ها.
- Type 2 Diabetes Mellitus - DM2: (90-95% موارد) 🔄
- شایع‌ترین: معمولاً به علت اختلال در ترشح انسولین و مقاومت به انسولین.
- اختلالات ژنتیکی در عملکرد بتا سل و انسولین.
- بیماری‌های اگزوکرین پانکراس (پانکراتیت مزمن، سرطان پانکراس).
- مصرف داروها/عوامل شیمیایی (مثال: کورتون‌ها ➡️ افزایش مقاومت به انسولین).
- دیابت بارداری (Gestational Diabetes Mellitus - GDM): معمولاً پس از بارداری بهبود می‌یابد.
- اندوکرینوپاتی‌ها (مثال: کوشینگ، آکرومگالی ➡️ هورمون‌های کورتیزول و رشد، گلوکاگون).
- استرس‌های فیزیولوژیک (عفونت‌ها مثل کرونا).
- اشکال نادر Immune-mediated دیابت.
- سندرم‌های ژنتیکی دیگر و فرم‌های اتوایمیون همراه با دیابت.
-
- تخمین 2035: 592 میلیون نفر (55% افزایش).
- تخمین 2040: 642 میلیون نفر.
- 48.6% افراد دیابتی تشخیص داده نشدهاند (دیابت نهفته).
- 13-12% جمعیت (حدود آمار جهانی).
- 7% دیابت آشکار، 7% دیابت غیرآشکار (تقریباً 1 از هر 5 نفر مبتلاست).
- پیش‌بینی 2035: 1 از هر 3 نفر مبتلا خواهد بود.
- دلیل افزایش: عوامل محیطی در کنار عوامل ژنتیکی.
- 90% بستریهای بیمارستانی به دلیل عوارض دیابت.
-
-
- کاهش امید به زندگی: 5-10 سال (13 سال با بیماری قلبی-عروقی).
- افزایش ریسک بیماری قلبی-عروقی: 2-4 برابر (شایع‌ترین علت مرگومیر).
- نوروپاتی: در 70% بیماران.
- شایع‌ترین علت دیالیز و نارسایی کلیوی.
-
- گلوکز: مهمترین تنظیمکننده متابولیک.
- تعادل بین تولید گلوکز (کبد) و مصرف محیطی (عضلات، بافت چربی).
- انسولین: تنظیمکننده بسیار مهم.
- سایر تنظیمکنندهها: Neural input, Metabolic signals, هورمونهایی مثل گلوکاگون.
- اختلال ➡️ تنگی عروق و عوارض عروقی (Macrovascular و Microvascular).
- Microvascular: شبکیه (رتینوپاتی)، نفرون (نفروپاتی)، اعصاب (نوروپاتی).
- Macrovascular: عروق بزرگ (قلب، مغز)، Peripheral Artery Disease (PAD).
- انسولین به شکل پیشساز ساخته می‌شود (مولکولهای بزرگ ➡️ مولکول فعال).
- مسیر: Preproinsulin ➡️ Proinsulin (با جدا شدن C-Peptide) ➡️ Insulin (فرم نهایی).
- عملکرد ضعیف (ضعیف به رسپتور انسولین متصل می‌شود).
- تشخیص Insulinoma (تومور ترشح‌کننده انسولین): ↑ انسولین، ↑ Proinsulin و ↑ C-Peptide.
- افتراق تزریق Factitious انسولین از Insulinoma: تزریق انسولین ➡️ ↑ انسولین، نرمال بودن C-Peptide (تولید درون‌زاد نرمال).
افتراق از داروهای سولفونیل‌اوره (Sulfonylurea) (مثال: گلیبنکلامید، گلیکلازید): سولفونیل‌اوره ➡️ ↑ انسولین و ↑ C-Peptide. (باید سطح سولفونیل‌اوره هم چک شود).
- (نکته: سولفونیل‌اوره بر کانال‌های پتاسیم SUR1 و SUR2 اثر می‌گذارد. SUR2 در عضله قلب protective است که با مصرف این داروها Protection قلب کاهش می‌یابد).
- انسولین نهایی: دو زنجیره A (21 آمینواسید) و B (30 آمینواسید).
- IAPP (Islet Amyloid Polypeptide) / آمیلین:
- پلی‌پپتید 37 آمینواسیدی که همزمان با انسولین از بتا سل‌ها ترشح می‌شود.
- عملکرد: نامشخص، اندکی ↑ ترشح انسولین.
- آنالوگ دارویی (Pramlintide): در درمان DM1 و DM2 استفاده می‌شود.
- در DM2: Amyloid fibrils زیاد دیده می‌شود (علت نامشخص).
- تنظیمکننده اصلی: گلوکز (اگر > 70 mg/dL ➡️ انسولین ترشح می‌شود).
مکانیسم ترشح: ↑ گلوکز ➡️ GLUT2 به سطح غشا ➡️ ورود گلوکز به سلول ➡️ فسفریلاسیون توسط گلوکوکیناز به گلوکز-6-فسفات ➡️ پیرووات ➡️ ATP در میتوکندری ➡️ مهار کانال پتاسیمی ➡️ دپلاریزاسیون سلول ➡️ باز شدن کانال کلسیمی حساس به ولتاژ ➡️ ورود کلسیم ➡️ تحریک گرانولها ➡️ آزادسازی انسولین.
- (نقص ژنتیکی در این مسیر ➡️ دیابت - مثال: گلوکوکیناز).
- (داروهای مگلیتینیدها و سولفونیل‌اوره بر کانال پتاسیم حساس به ATP اثر میگذارند ➡️ دپلاریزاسیون ➡️ آزادسازی انسولین ➡️ هایپوگلیسمی).
- الگوی ترشح انسولین (Pulsatile Pattern):
- Small Secretion: هر 10 دقیقه یکبار (برای حفظ سطح پایه Baseline).
- Circadian: هر 80-150 دقیقه یکبار با دامنه بیشتر (برای حفظ سطح پایه Baseline).
- بعد از دریافت گلوکز/غذا: محرک عمده (4-5 برابر Baseline)، 2-3 ساعت ادامه دارد.
- اختلال در این سیستم ➡️ Beta cell dysfunction (از علائم اولیه دیابت).
- هورمون اینکرتین (Incretin Hormone): 🍽️
- ترشح: از سلولهای نورواندوکرین GI (سلولهای L روده باریک) پس از خوردن غذا.
- اثر بر هیپوفیز ➡️ حس سیری.
- اثر بر بتا سل‌ها ➡️ تحریک ترشح انسولین (Incretin effect).
- انواع: GLP-1 (Glucagon-like Peptide-1) قویترین.
- متابولیسم: توسط آنزیم DPP-4 (Dipeptidyl Peptidase-4) سریعاً از بین میرود (نیمه عمر 1-2 دقیقه).
- آنالوگ‌های دارویی (با جابجایی آمینواسیدها):
- Exenatide (GLP-1): نیمه عمر >10 ساعت (داروی اصلی دیابت و کاهش وزن).
- Liraglutide (GLP-1 receptor agonist): نیمه عمر 14 ساعت (کاهش 9% وزن).
- متابولیسم: 50% کبد، 50% کلیه (اگر نارسایی هر دو، انسولین تجویز نمی‌شود).
- مکانیسم اثر: انسولین ➡️ اتصال به رسپتور سلول هدف (همه بافتها) ➡️ تحریک Tyrosine Kinase ➡️ فعال‌سازی مسیرهای سیگنالینگ (مثال: Autophosphorylation, PI3 Kinase, MAP Kinase, IRS protein).
- میتوژنز (Mitogenesis): انسولین آنابولیک است، ممکن است سبب چاقی شود.
- ساخت پروتئین، تولید گلوکاگون.
- انتقال گلوکز: فعال‌سازی PI3 Kinase ➡️ تحریک قرارگیری GLUT4 بر روی غشا (در بافت عضلانی و چربی) ➡️ ورود بهتر گلوکز به سلول. (عدم انسولین ➡️ اختلال ورود گلوکز ➡️ تجمع گلوکز در خون).
- پاتوژنز دیابت نوع 1 (DM1):
- اتیولوژی: ناشناخته، عوامل ژنتیکی، محیطی، ایمونولوژیک (شایع‌ترین).
- سن بروز: معمولاً زیر 30 سال.
- ژنتیک: اغلب غیرژنتیک (اتوایمیون)، اما چند درصدی وابسته به خانواده. (در دوقلوهای همسان: 30-70% شانس ابتلای دیگری).
- پیشرفت: در زمینه ژنتیکی مستعد، عوامل محیطی/عفونت‌ها (چاقی، بیتحرکی، کووید-19، کوکساکی، روبلا) به عنوان Trigger عمل می‌کنند ➡️ تخریب باقی‌مانده بتا سل‌ها ➡️ بروز ناگهانی بیماری.
- افراد با زمینه ژنتیکی، بتاسل نرمال در بدو تولد دارند ➡️ به مرور زمان از دست می‌دهند.
- علائم DM1: وقتی > 80% بتا سل‌ها از بین بروند، بیماری آشکار می‌شود (Overt Diabetes).
- دوره ماه عسل (Honeymoon Period): پس از تخریب 80% سلول‌ها و شروع بیماری، با تجویز انسولین، 10-20% بتا سل‌های باقی‌مانده Hyperfunction پیدا می‌کنند ➡️ جبران موقت کمبود انسولین (چند هفته تا چند ماه) ➡️ نیاز موقت به انسولین تزریقی کاهش می‌یابد ➡️ نهایتاً تخریب کامل ➡️ نیاز مجدد به انسولین.
- ژنها: ژنهای HLA (کروموزوم 6) DR4 و DR3 در 40-50% افراد DM1 (ریسک 10 برابر). (نکته: اغلب افراد DM1 سابقه خانوادگی درجه یک ندارند).
- پاتوفیزیولوژی ایمونولوژیک:
- التهاب در جزایر لانگرهانس (Insulitis) ناشی از اتوآنتی‌بادی‌ها و نفوذ لنفوسیت‌ها (T cell, B cell).
- سایتوکین‌ها (TNF-α, IL-1) موثرند.
- در مراحل پیشرفته بیماری (فعالیت ایمیون غیرفعال): Insulitis وجود ندارد، پانکراس آتروفیک/فیبروز.
- مارکرهای ایمونولوژیک (اتوآنتی‌بادی‌های Islet cell):
- Anti-GAD (Anti-glutamic acid decarboxylase)
- آنتی‌بادی ضد انسولین (Insulin Autoantibody - IAA)
- اتوآنتی‌بادی‌های ICA512 یا IA-2 (Insulinoma Antigen 2)
- ZnT8 (Zinc Transporter 8)
-
- سلولهای دیگر لانگرهانس (آلفا سل، PP سل، دلتا سل) تخریب نمیشوند. آلفا سل‌ها با ترشح گلوکاگون قند خون را افزایش می‌دهند.
- پاتوژنز دیابت نوع 2 (DM2): ⚖️
- اتیولوژی: ناشناخته، عدم تخریب اتوایمیون بتا سل‌ها.
- DKA (کتواسیدوز دیابتی): معمولاً در DM2 رخ نمیدهد (فقط در DM1 به علت کمبود انسولین و افزایش FFA).
- پیشرفت: معمولاً 5-7 سال قبل از بروز علائم آشکار وجود دارد.
- مهمترین اتفاق: مقاومت به انسولین (Insulin Resistance). (همراه با درجاتی از کاهش ترشح انسولین).
- ریسک فاکتورها: سن (غیر قابل کنترل)، چاقی (بسیار مهم)، بیتحرکی.
- (ورزش حداقل 150 دقیقه در هفته).
- خانم‌ها: ریسک بیشتر، خصوصاً در بارداری (GDM).
-
- مهمترین عامل مستعدکننده: ژنتیک (پلی‌ژنیک و مالتی‌فاکتوریال).
- Concordance در دوقلوهای همسان: 70-90%.
- والدین هر دو مبتلا: 40% شانس ابتلای فرزند.
- یکی از والدین مبتلا: <20% شانس ابتلای فرزند.
- مقاومت انسولینی: انسولین ترشح شده موثر نیست. در مراحل اولیه: جبران توسط بتا سل‌ها ➡️ Compensatory Hyperinsulinemia (انسولین بالا در افراد پره دیابتی).
- اختلال در ترشح انسولین (Beta Cell Dysfunction): با پیشرفت بیماری، افزایش جبرانی انسولین نیز کفایت نمی‌کند.
- افزایش تولید کبدی گلوکز (Increased Hepatic Glucose Output): (باعث IFG).
- اختلال در متابولیسم چربی:
- مقاومت به انسولین ➡️ عدم دفع FFA (Free Fatty Acids) توسط کبد ➡️ تجمع در بافت چربی (چاقی شکمی)، جدار عروق (آترواسکلروز) و عضلات (خستگی).
- افزایش FFA ➡️ ↑ ROS (Reactive Oxygen Species) ➡️ اختلال در ارگان‌ها.
- (انسولین LPL را فعال می‌کند ➡️ شکستن FFA به تری‌گلیسرید و VLDL ➡️ دفع).
- چاقی ➡️ ↑ FFA و آدیپوکین‌ها ➡️ مقاومت به انسولین. (↓ آدیپونکتین ➡️ مقاومت به انسولین).
- کاهش مصرف گلوکز توسط عضلات و بافت چربی.
- تجمع گلوکز در خون (هایپرگلیسمی).
- Impaired Fasting Glucose (IFG): قند خون ناشتا 100-125 mg/dL.
- Impaired Glucose Tolerance (IGT): قند خون 2 ساعت پس از 75 گرم گلوکز 140-199 mg/dL.
- (معمولاً ابتدا IFG، سپس IGT، سپس DM آشکار).
- 🆚 تفاوتهای کلیدی DM1 و DM2 🔑
- بروز علائم: DM1: حاد و ناگهانی ⚡، DM2: کند و تدریجی (چند سال بعد).
- سن: DM1: پایین (کودکان/نوجوانان)، DM2: بالغین (>30 سال).
- وزن: DM1: لاغر، DM2: معمولاً چاق.
- کتواسیدوز (DKA): DM1: وجود دارد ✅، DM2: معمولاً وجود ندارد ❌.
- انسولین: DM1: کاهش یافته و وابسته به انسولین، DM2: مقاومت انسولینی (اغلب غیر وابسته به انسولین اگزوژن).
- ژنتیک: DM1: وابسته به HLA و DM2: پلی‌ژنیک.
- اتوآنتیبادی (ICA): DM1: معمولاً وجود دارد، DM2: معمولاً وجود ندارد.
- (نکته: مقاومت به انسولین اندوژن در DM2 وجود دارد، اما به انسولین اگزوژن (خالص و potent) معمولاً مقاومت نیست).
- HbA1c (هموگلوبین گلیکوزیله): میانگین قند خون 3 ماه اخیر.
-
-
-
- قند خون ناشتا (Fasting Blood Sugar - FBS): حداقل 8 ساعت ناشتایی.
-
- پره‌دیابت: 100 - 125 mg/dL.
-
- قند خون 2 ساعت پس از مصرف 75 گرم گلوکز (2h Post-prandial Blood Glucose - 2h PPBG):
-
- پره‌دیابت: 140 - 199 mg/dL.
-
- قند خون رندوم (Random Blood Glucose - RBG): در فرد با علائم تیپیک هایپرگلیسمی.
-
- اگر بیمار علامتدار باشد و یکی از 4 مورد بالا مثبت باشد ➡️ تشخیص دیابت.
- اگر بیمار بدون علامت و یکی از تستها مثبت باشد ➡️ 3 ماه بعد آزمایش تکرار شود.
- گلوکومتر برای تشخیص دیابت دقیق نیست، فقط برای پیگیری درمان کاربرد دارد.
- سن شروع: به طور کلی 40 سالگی.
- اگر سابقه خانوادگی: از 20 سالگی.
- تکرار: هر 3 سال (اگر نرمال)، هر سال (اگر پرهدیابتیک).
- توصیه: تغییر سبک زندگی، ورزش منظم، تغذیه سالم، ترک سیگار/الکل، کاهش وزن.
- تنها داروی پیشگیری از دیابت: Metformin.
- اندیکاسیون متفورمین در پره‌دیابت: IFG و IGT باشد، سن <65 سال، BMI >35، یا سابقه GDM.
- HbA1c: <7.0% (در سالمندان و کودکان، cutoff کمی بالاتر مثلاً <7.5% به دلیل خطر هایپوگلیسمی).
-
- Postprandial BG: <180 mg/dL.
- Time in Range (TIR): >70% از 24 ساعت (قند 80-180 mg/dL).
- Time Below Range (TBR): <4% (قند <80 mg/dL).
- Glucose Variability: ضریب تغییرات <36%.
- فشار خون (BP): معمولاً <140/90 mmHg (اگر میکروآلبومینوری یا مشکل قلبی، <130/80 mmHg).
-
- HDL: >50 mg/dL (خانم‌ها)، >40 mg/dL (آقایان).
- تری‌گلیسرید (TG): <150 mg/dL.
- 👩⚕️ مدیریت و درمان بیماران دیابت 💊
- رویکرد پزشک متخصص: جامعنگر (سن، بیماری قلبی/کلیوی، شرایط مالی/تحصیلی، سابقه درمان و عوارض).
- سوالات مهم از بیمار: سن، DKA، فعالیت، تغذیه، روند درمان، سابقه عوارض.
- گایدلاین ADA (American Diabetes Association): از 2023 رویکرد کاردیوسنتریک (Cardiocentric) جای گلوکوسنتریک را گرفت.
- یعنی: داروهایی که علاوه بر کنترل قند، عوارض قلبی را بهبود میبخشند (مثال: SGLT2 inhibitors) میتوانند قبل از متفورمین تجویز شوند.
-
- فشار خون و هایپوتنشن ارتوستاتیک (نوروپاتی اتونوم).
-
- معاینه تیروئید (مخصوصاً در DM1).
- معاینه پوست (هایپرپیگمانتاسیون و چرمی شدن در نواحی چیندار مثل زیر بغل، گردن، زیر سینه در مقاومت به انسولین).
- معاینه پا (هر 3 ماه توسط پزشک، هر روز توسط بیمار).
- HbA1C، FBS، PPBG (هر 3 ماه).
- پروفایل لیپید (TG, HDL, LDL, کلسترول) - 12 ساعت ناشتایی (در مراجعه اول).
- تستهای عملکردی کبد (پیش از استاتین).
- کراتینین خون (بررسی کلیوی).
- نسبت آلبومین به کراتینین (رندوم) یا ادرار 24 ساعته (Spot Urine Test).
- تستهای عملکردی تیروئید (TSH) (مخصوصاً DM1، در DM2 اگر دیسلیپیدمی یا خانم >50 سال).
- (نکته: افراد DM1 استعداد بیشتری برای سایر بیماری‌های خودایمن دارند).
- ورزش: 30 دقیقه در روز (هوازی)، حداقل 5 روز در هفته (پیادهروی سریع ➡️ شکستن مقاومت به انسولین). 2 بار در هفته ورزش مقاومتی.
- پرهیز از سیگار: ↑ قند، ↑ عوارض قلبی-عروقی.
- رژیم غذایی (Diet Control): کنترل کربوهیدرات و چربی، بدون چربی ترانس.
- پروتئین: 15-20% کالری روزانه (10% در نفروپاتی).
- چربی اشباع (Saturated fat): <10% کالری.
- چربی غیراشباع پلی‌اولیفین (Polyunsaturated fat): ~10% کالری.
- کربوهیدرات و چربی تک‌اشباعی (Monounsaturated fat): 60-70% کالری.
-
- سدیم: ≤3000 mg/day (نمک اضافه مصرف نشود).
-
- شیرین‌کننده‌های مصنوعی (Sweeteners): جایگزین مناسب (مثال: ساخارین، استویا).
- کاهش وزن: بهویژه در DM2 بسیار مهم است.
- (نکته: دیابت سیر صعودی دارد، درمان نمی‌شود اما با کنترل (خصوصاً سبک زندگی) شیب پیشرفت کمتر می‌شود).
- "قویترین عامل برای کنترل گلوکز".
- تقسیمبندی انسولینها (بر اساس شروع و طول مدت اثر):
- Rapid-acting: (لیسپرو (Lispro), آسپارت (Aspart), گلولیزین (Glulisine)).
- شروع اثر: 10-15 دقیقه. پیک: 1-2 ساعت. طول اثر: 3-4 ساعت.
- زمان مصرف: بلافاصله قبل از هر وعده غذا (3 بار در روز).
- Short-acting: (Regular (R)).
- شروع اثر: 30 دقیقه. پیک: 2-4 ساعت. طول اثر: 5-8 ساعت.
- زمان مصرف: قبل از غذا (3 بار در روز).
- Intermediate-acting: (NPH (N), Lente (U)).
- شروع اثر: 2-4 ساعت. پیک: 6-12 ساعت. طول اثر: 16-24 ساعت.
- زمان مصرف: 2 بار در روز (مثال: صبح و عصر).
- Long-acting: (گلارژین (Glargine), دتمیر (Detemir)).
- شروع اثر: 1-4 ساعت. بدون پیک. طول اثر: >24 ساعت (گلارژین >30 ساعت، دتمیر تا 24 ساعت).
- زمان مصرف: 1 بار در روز (معمولاً شب‌ها).
- (گلارژین بدون پیک: خطر هایپوگلیسمی کمتر).
- Ultra Long-acting: (دگلودک (Degludec)).
- شروع اثر: 2 ساعت. طول اثر: 36-48 ساعت.
- (آنالوگ‌های طولانی اثر (Basal) ترشح طبیعی انسولین پایه را تقلید می‌کنند).
- Basal-Bolus Regimen: یک دوز انسولین طولانی اثر (Basal) + سه دوز Rapid-acting (Bolus) قبل از وعدههای غذایی. (بهترین رژیم، خصوصاً در DM1).
- اندیکاسیونهای انسولینتراپی:
- افراد مبتلا به DM1 (از ابتدای تشخیص، پاسخ به داروهای خوراکی نمی‌دهند).
- افراد با Comorbidity دیابت (نارسایی کلیه/کبد، ESRD، سیروز، نارسایی قلبی).
- افراد Unstable و Complicated (مثل کسانی که با Oral Agent کنترل نمیشوند).
- DM2 که Oral Agent کافی نیست یا عوارض دارد.
- زنان باردار (بهترین درمان دیابت در بارداری، خصوصاً سهماهه اول - دتمیر از طولانیاثرها، آسپارت از Rapidها).
- بیماران کاندید جراحی یا بستری در اورژانس.
- بحرانهای هایپرگلیسمی (DKA، HHS).
- (نکته: گلولیزین (Apidra) در بارداری ممنوع است).
- هایپوگلیسمی (Hypoglycemia): عارضه خطرناک.
- عوارض ایمونولوژیک: تولید آنتی‌بادی، لیپوآتروفی، لیپودیستروفی در محل تزریق.
- (دارویی Safe محسوب می‌شود).
- 💊 Oral Hypoglycemic Agents - OHAs 🧪
- (نکته: در DM1 تأثیری ندارند).
- سولفونیل‌اوره (Sulfonylureas): (مثال: گلیبنکلامید (Glibenclamide), گلیپیزاید (Glipizide), گلیمپیراید (Glimepiride)).
- مکانیسم: اثر بر رسپتور SUR (Sulfonylurea Receptor) ➡️ مهار کانال پتاسیم ➡️ ↑ ترشح انسولین.
- نسل‌ها: نسل اول (حذف شد)، نسل دوم (شایع)، نسل سوم (Repaglinide, Nateglinide).
- مزایا: مؤثر (HbA1c تا 1-2% کاهش)، سریع‌الاثر، ارزان، در دسترس.
- معایب: ↑ وزن، هایپوگلیسمی.
- مگلیتینیدها (Meglitinides) / Prandial Glucose Regulators: (مثال: رپاگلیناید (Repaglinide), ناتگلیناید (Nateglinide)).
- مزایا: سریع‌الاثرتر و کوتاه‌اثرتر از سولفونیل‌اوره، قابل استفاده در GFR <30 (حتی دیالیزی‌ها).
- معایب: قدرت اثر کمتر (HbA1c 0.5-1.5% کاهش)، هایپوگلیسمی.
- بی‌گوانیدها (Biguanides) - متفورمین (Metformin): خط اول درمان.
- مکانیسم: فعال‌سازی AMP-dependent protein kinase ➡️ کاهش مقاومت به انسولین.
- عملکرد: ↑ گلیکولیز، ↑ جذب گلوکز با GLUT4، ↑ مصرف گلوکز (گلیکوژنز، ↓ گلیکوژنولیز)، ↓ HbA1c تا 2%.
- مزایا: اثر خوب بر قلب و عروق (↓ خطر مرگ)، عدم افزایش وزن (2-4 کیلوگرم کاهش)، هایپوگلیسمی کم، ارزان، در دسترس، تداخل دارویی کم.
- معایب: مشکلات GI، کاهش جذب B12 (هر 6-12 ماه تجویز شود)، لاکتیک اسیدوز (منع مصرف در سپسیس، جراحی، ماده حاجب، اسیدوز، نارسایی کلیه GFR <30).
- افزایش حساسیت به انسولین: (متفورمین، تیازولیدین‌دیون‌ها).
- تیازولیدین‌دیون‌ها (Thiazolidinediones - TZDs): (مثال: پیوگلیتازون (Pioglitazone)).
- مکانیسم: آگونیست رسپتور هسته‌ای PPAR-γ ➡️ تنظیم گلوکز خون، کاهش مقاومت به انسولین، ↑ مصرف گلوکز.
- مزایا: ↑ تمایز آدیپوسیت‌ها، ↓ تجمع چربی در کبد، ↑ ذخیره FFA، تبدیل چربی مرکزی به محیطی، بهبود لیپید پروفایل.
- معایب: ↑ وزن، تجمع مایع/ادم، ↑ ریسک CHF و CAD، خطر در مشکلات کبدی/کلیوی.
- GLP-1 Receptor Agonists: (مثال: لیراگلوتاید (Liraglutide), اگزناتاید (Exenatide)).
- مکانیسم: تقلید عملکرد اینکرتین (مقاوم در برابر DPP-4).
- مزایا: ↑ ترشح انسولین، ↓ ترشح گلوکاگون، ↓ سرعت تخلیه معده، کاهش وزن (و ↓ ریسک قلبی-عروقی)، هایپوگلیسمی ندارند.
- معایب: عوارض GI (تهوع، استفراغ)، پانکراتیت حاد، منع مصرف در GFR <30، گران.
- DPP-4 Inhibitors: (مثال: سیتاگلپتین (Sitagliptin), لیناگلپتین (Linagliptin)).
- مکانیسم: مهار آنزیم DPP-4 ➡️ ↑ نیمه عمر اینکرتین‌ها.
- مزایا: وزن را تغییر نمی‌دهند، تحمل خوب، اثر خوب بر قندهای Postprandial.
- معایب: قدرت اثر کمتر (HbA1c 0.5-0.8% کاهش)، آنافیلاکسی/آنژیوادم/درماتیت، گران.
- (نکته: لیناگلپتین در GFR <30 قابل استفاده است و هایپوگلیسمی ایجاد نمی‌کند).
- SGLT2/ Sodium-Glucose Co-transporter 2 Inhibitors: (مثال: امپاگلیفلوزین (Empagliflozin), کاناگلیفلوزین (Canagliflozin)).
- مکانیسم: مهار SGLT2 در توبول‌های پروگزیمال کلیه ➡️ کاهش بازجذب و افزایش دفع گلوکز از ادرار (حتی در آستانه پایین‌تر از 180 mg/dL).
مزایا: دفع کالری ➡️ کاهش وزن ➡️ کاهش عوارض قلبی-عروقی (بعد از متفورمین، انتخاب دوم در مشکلات قلبی-عروقی)، بهبود GFR.
- معایب: گلوکزوری ➡️ ↑ ریسک عفونت‌های ادراری/تناسلی (قارچی)، کتواسیدوز یوگلیسمیک (Euglycemic Ketoacidosis) (قند خون نرمال با کتواسیدوز).
- اثرگذاری بر روده (برای دفع بیشتر گلوکز):
- Alpha Glucosidase Inhibitors - آکاربوز (Acarbose): (تنها داروی خوراکی موثر در DM1، اما به دلیل عوارض بالا معمولاً استفاده نمی‌شود).
- مکانیسم: مهار آنزیم آلفا گلوکوزیداز در جدار روده ➡️ مهار تجزیه دی‌ساکاریدها و نشاسته به گلوکز.
- مزایا: روی وزن موثر نیست، برای بعد از غذا.
- معایب: گاستروپارزی (Gastroparesis - تخلیه کند معده)، منع مصرف در کراتینین >2 mg/dL، نفخ، منع مصرف در التهاب روده/مشکلات کلیوی/کبدی/گوارشی.
- 💡 تکنولوژیهای نوین در دیابت 🚀
- دستگاه روی کمربند، الکترود زیر پوست ➡️ پایش مستمر قند خون ➡️ آزادسازی انسولین (نگه داشتن قند 90-180).
- نسل سوم: علاوه بر انسولین، در افت قند خون گلوکاگون نیز آزاد می‌کند.
- سیستم پایش مستمر گلوکز (Continuous Glucose Monitoring - CGM):
- دستگاه کوچک با تراشه زیر پوست ➡️ پایش قند 20 بار در دقیقه ➡️ نمایش اطلاعات در موبایل.
- Islet Cell Transplantation:
- روش جدید (هنوز در مرحله آزمایشی)، در افراد پیوند کلیه دیابتی قابل استفاده. (پیوند پانکراس در دیابت هنوز رایج نیست، سلولهای بنیادی به نتیجه نرسیدهاند).