Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

IZAKI BIZIDUNEN JATORRIA, EBOLUZIOA ETA SAILKAPENA, AUTOTROFOAK: materia…

- - - - Anagenesia
        
        Espezie bat, denbora luzean aldatu ondoren, beste espezie bat bihurtzen da.
      - Kladogenesia
        
        Espezie batetik bi edo gehiago sortzen dira elkarrekin ugaltzen ez direnean, normalean oztopo geografikoengatik.
  - - - Taxonomia izaki bizidunak sailkatzeko arauak jartzen dituen zientzia da
    - - Filogenia espezien harremanetan oinarritzen da sailkapena egiteko, kladiogramak erabiliz. Nomenklatura binomiala izenak jartzeko erabiltzen da: HOMO(generoa) SAPIENS(espeziea) = izaki bizidunak
  - - - Protistoen erreinua
        
        Eukariotoak
        
        Zelulabakarrak/zelulanintzak
        
        Ehunik ez
        
        Autotrofoak/heterotrofoak
        
        Asexualak/Sexualak
        
        ALGAK
        (Urtarrak eta autotrofo aerobikoak dira. Unizelular edo plurizelular izan daitezke eta ez dituzte ehunik)
        
        Alga berdeak
        Zelulabakarrak/zelulanitzak. Zelula pareta eta klorofiladunak dira.
        
        Alga gorriak
        Zelulanitzak, zelula paretadunak, eta karoteno pigmentua nagusi. (Sakoneran topa daitezke).
        
        Alga arreak
        Zelulanitzak, zelula paretadunak, eta pigmentu nagusiena xantofila
        
        Diatomeoak
        zelulabakarrak, plaktonaren osagaiak, pigmentu guztiak izan dezakete, eta kanpo oskola izaten dute.
        
        PROTOZOOAK
        (Eukarioto zelulabakarrak dira, eta batez ere, uretan bizi dira. Aerobio heterotrofoak dira gehienak)
        
        Ziliatuak
        Zilioak dituzte, ez dira patogenoak izaten, eta 2 nukleo mota dute: makro eta mikro nukleoa.
        
        Flagelatuak
        Flagelo bat edo gehiago dituzte, gehienak aerobioak baina batzuk anaerobioak, eta batzuk parasitoak.
        
        Amebozooak
        Mugitzeko eta partikulak biltzeko pseudopodoak emitutu, batzuk oskolak dituzte, eta batzuk parasitoak dira.
        
        Esporozooak
        Ez dute egitura higikorrik, xurgatze bidez elikatu, eta gehienak ostalarietan egiten dituzte bizi zikloak.
      - Moneroen erreinua
        
        Bakterioak (EUBAKTERIOAK)
        Zelulabakarrak dira, metabolismo mota ugari dituztenak (autotrofoak, heterotrofoak, fotosintetikoak, kimiosintetikoak). Ugalketa asexuala dute, erdibitze bidez. Material genetikoa konjugazio bidez trukatu dezakete.
        
        SAILKAPENA
        
        gram-positiboak
        
        Zelula pareta lodia peptidoglikanoz osatuta, ez dute kanpoko mintza, eta kolore urdina edo morean izan daiteke gram-berritzean.
        
        gram-negatiboak
        
        Zelula pareta estua peptidoglikanoz osatuta, kanpoko mintza dute, eta kolore arrosa edo gorria lortzen dute.
        
        ARKEOBAKTERIOAK
        Primitiboenak dira, RNA sinplea dute eta paretak ez dute mureina.
        
        Termoazidofiloak
        Ur termaletan bizi dira.
        
        Metanogenoak
        Anaerobikoak, metanoa sortzen dute.
        
        Halofiloak
        Gatz ugariko lekuetan bizi dira.
        
        Ugalketa
        
        Mitosi bidez eta konjugazio bidez material genetikoa trukatzen dute.
        
        Nutrizioa
        
        Heterotrofoak
        Saprofitoak, sinbiotikoak eta parasitoak.
        
        Autotrofoak
        Fotosintetikoak (zianobakteriak) eta kimiosintetikoak (nitrifikanteak).
        
        Errelazioa
        
        Endosporak sor ditzakete baldintza txarretan.
        
        Prokariotoak
        
        Zelulabakarrak
        
        Ehunik ez
        
        Autotrofoak/heterotrofoak
        
        Asexualak
      - Onddoen erreinua
        (adb lizuna)
        
        ASKOMIKOTOAK
        Zelulabakarrak edo mizeliodunak dira, deskonposatzaile, parasito edo sinbiotikoak. Legamiak elikagaietarako eta Penicillium-ek antibiotikoak sortzeko erabiltzen dira.
        
        BASIDIOIKOTOAK
        Trenkadadun hifez osatutako mizelioak dituzten espezieak dira, perretxikoak eratzen dituztenak. Basidioetan basidiosporak sortzen dituzte, eta gehienak zelulosa eta lignina deskonposatzen dituzten saprofitoak dira.
        
        GLOMEROMIKOTOAK
        Ugalketa asexuala duten onddoak dira, landareekin endomikorriza sinbiotikoak osatzen dituztenak. Onddoak gluzidoak eskuratzen ditu, eta landareak gatz mineral gehiago xurgatzen du.
        
        ZIGOMIKOTOAK
        Saprofito lizunak dira, trenkadarik gabeko hifez osatuak. Ugalketa sexualean zigospora lodikoak, eta asexualean esporak sortzen dituzte.
        
        Eukariotoak
        
        Zelulabakarrak/zelulanintzak
        
        Ehunik ez
        
        Heterotrofoak
        
        Asexualak/sexualak
        
        Onddoak dauzkaten hifa moten eta ugaltzeko egituren arabera bereizten dira.
      - Animalien erreinua
        (adb intsektua)
        
        Eukariotoak
        
        Zelulanintzak
        
        Ehunak bai
        
        Heterotrofoak
        
        Sexualak
      - Landareen erreinua
        (adb goroldioa)
        
        Eukariotoak
        
        Zelulanintzak
        
        Ehunak bai
        
        Autotrofoak
        
        Asexualak/sexualak
- - - - Redi izeneko zientifikoa esperimentatu zuen
  - - - 1) Hasierako atmosferako gasak
        Atmosferako gasak,CH4, NH3 eta ur-lurruna, molekula organikoa bakunen berezko sintesia eragin zuten.
        
        2) Makromolekulak eta koazerbatuak
        Molekula organikoak elkarrekin erreakzionatuz makromolekulak sortu ziren, eta makromolekula horiek koazerbatutan (mintzez mugaturiko globuluak) antolatu ziren.
        
        3) Eubionteak (lehen zelulak) Koazerbatuen barruan RNA sortu zen (autoreplikatzeko eta erreakzio kimikoak egiteko gai zena).
        Horrela sortu zen lehen zelula biziduna=eubiontea (LUKA)
    - - Duela 1.000 milioi urte inguru, zelula prokarioto handi batek bakterio txikiago batzuk barneratu zituen (endositosi bidez). Barneratutako bakterioak mitokondrioak eta kloroplastoak bihurtu ziren, elkarbizitza sinbiotiko batean. Horrela sortu ziren zelula eukarioto konplexuak, organulu eta nukleoarekin. Teoria hau Lynn Margulis biologoak proposatu zuen.
        
        -4000m.u: Eubiontea
        Zelula prokariotoak, anaerobioak, eta heterotrofoak
        
        -3000m.u: Antzinako zianobakterioak
        Zelula prokariotoak, autotrofoak eta fotosintetikoak
        
        -2500m.u: Lehen prokarioto aerobioak Arnasketa aerobikoaren bitartez molekula organikoetatik energia gehiago lortu.
        
        -1800m.u: Lehen eukariotoak Eukariotoen aurreko zelula nukleodunetatik sortu. Zelula horiek endosinbiosien bitartez bakterio aerobioak eta zianobakterioak hartu zituzten
- - - - Teoria fixistak
        
        Teoria honen arabera espezieak denboran zehar ez dira aldatzen. Adb: kreazionismoa (bizitza jainkoz sortua) eta katastrofismoa (katastrofeek bizitza aldatu
        -> Cuvier emandakoa).
      - Teoria eboluzionistak
        (izaki bizidunak lehendik dauden beste izaki batzuetatik abiatuta egindako aldaketen ondorioz sortzen direla dion teoria).
        
        LAMARCKISMOA
        
        Lamarck-ek dio hau:
        
        Funtzioak organoa garatzen du.
        
        Hartutako aldaketak ondorengoei transmititzen zaizkie.
        
        Adibidea: Jirafek zuhaitzen hostoetara ailegatzeko lepoa luzatzen dute. Etengabeko ahaleginaren ondorioz, egoerara egokitzeko, jirafen lepoa luzatzen da. Jirafa horien ondorengoak lepo luze hori heredatzen dute
        
        Lamarck-en akatsak ez zituela frogarik eman, karaktereak nola heredatzen diren ez zuen azaldu, eta hartutako karaktereak ez direlako heredagarriak izan ziren.
        
        DARWINIMSOA
        (Hautespen naturalean oinarritu)
        
        Darwinek dio hau:
        
        Aldaketa desegokiak dituztenak bizitzeko aukera gutxi dituzte.
        
        Aldaketa egokiak dituztenak bizirik mantentzeko aukera dute.
        
        Aldaketa egokiak dituztenak gehiago ugaltzen dira.
        
        Adibidea: Jirafek populazio batean, banako batzuk lepo luzea dute, eta besteak, berriz, motzago. Jirafak elikagaiak lortu behar dute bizirik egoteko, orduan, lepo luzea duten jirafak bizirik mantentzen dute, eta besteak ez. Lepo luzea duten jirafek haien ondorengoei ezaugarri hori transmititzen diete, eta populazioan gailentzen da, belaunaldiz belaunaldi.
        
        Darwinen akatsak populazioen barietatea ezin izan zuela azaldu, eta karaktereak nola heredatzen ziren ez zuela azaldu izan ziren.
  - - - Espezieak arbaso komun batetik datoz (ebidentziak dira).
        
        Bakoitza desberdin eboluzionatu elikagai desberdinak zintuztelako.
        - Espezieen banaketa geografikoan oinarritzen dira.
        
        Eremu berean bizi diren organismoek antzeko eboluzioa dute, baina bakartzeak eboluzio desberdinak eragiten ditu.
    - - Ahaiadetasun ebolutibo handia duten espezieek proteina eta ADN sekuentzia oso antzekoak dituzte. Horretan eta espezieen konparaketan oinarritzen da froga hauek.
    - - Fosilak Izaki bizidunen aztarnak dira, fosilizazio prozesuen bidez denboran zehar kontserbatu direnak. Paleontologiak fosil horiek aztertzen ditu iraganeko bizitzari buruzko informazioa jasotzeko.
        
        Adibidea: Archaeopteryx. Multzo desberdinetan sailkatuta dauden espezieen ezaugarriak dituzten espezie fosilak dira. Horrek esan nahi du espezie horiek arbaso komunak dituztela.
    - - Hiru organo mota daude:
        
        Organo analogoak
        (Egitura desberdina baina funtzio berdina)
        
        Organo homologoak
        (Egitura berdina baina funtzio desberdina)
        
        Organo bestigialak
        (Funtziorik ez dutenak)
    - - Animalien enbrioien azterketan oinarritzen da, eta antzekotasun horrek arbaso komuna izatea dakar. Ahaiadetasun ebolutibo handiagoak, antzekotasun handiagoa.
  - - - Neodarwinismoa 1930. urtean sortu zen, genetikaren aurkikuntzen ondorioz. Teoria honen arabera, mutazioak, birkonbinazio genetikoa eta hautespen naturala dira eboluzioaren faktore nagusiak. Eboluzioa pixkanaka gertatzen da, eta alelo onuragarriak gero eta populazio gehiagotan agertzen dira.
        
        Oreka puntuaren teoria
        
        Gould eta Eldredge-k proposatu zuten eboluzioa jauzika gertatzen dela: espezieak denbora luzez berdin jarraitzen dute, eta aldaketak azkar gertatzen dira, erdibideko formarik sortu gabe.
        
        Teoria neutralista
        
        Mutazio gehienak neutroak dira eta eboluzioa zoriak gidatzen du, ez hautespen naturalak (kimuraren eta ohtaren arabera)
        
        EBOLUZIOAREN OINARRI GENETIKOA
        
        Eboluzioa populazioen aldaketa genetikoen prozesua da, espezie berriak sortuz. Aldaketa hauek bi iturri nagusitik datoz:
        
        Ugalketa sexuala
        
        Aldakortasun genetikoa eragiten du aleloak berriz konbinatzean.
        
        Mutazioak
        
        (DNAren aldaketak, alelo berriak sortuz. Gehienak kaltegarriak, batzuk onuragarriak).
        
        HAUTESPEN NATURALA
        
        Hautespen naturala gertatzeko, 3 baldintza:
        
        Populazioko izakiak desberdinak izatea.
        
        1 more item...
        
        Hautespen naturalaren ondoren, populazio txikietan eragina duten beste mekanismoak:
        
        Geneen jitoa
        (geneen frekuentzia ausaz aldatzen da belaunaldi batetik bestera).
        
        1 more item...