Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
EUSKAL PIZKUNDEA - Coggle Diagram
EUSKAL PIZKUNDEA
ERROMANTIZISMOA
-
- Aldaketak ➟ Politika arloan foruak deuseztatu (III. karlistada amaitutakoan).
- Industrializazioak (hazkuntza ekonomikoak ekarri) ➟ atzerritarren etorrera ekarri ➟ Euskal hizkuntza eta kulturarenganako defentsa sutsuak ekarri .
ALDAKETAK
Politikan:
- Nazionalismoa sortu
- Sabino Aranak, Eusko Alderdi Jeltzailea eratu (1894).
- Nazionalismoaren laguntzaz, aurreko ekimen politikoak bide berri bat hartu (asmoak betetzeko)
Kultura arloan:
- Hizkuntza balioberritzea ekarri ➟ euskararen aldeko eginkizun ugari
- Erromantizismoak, folklorezaletasun eta herri kulturaren bilketa bultzatu
- Aldizkarien mugimendu zabala:
➤ Euskal Erria donostian (1880-1918)
➤ Euskara aldizkaria filologikoa (1886-1896)
➤ Iparraldean euskalduna (1887)
Ahozko literatura:
- R.M. Azkueren lana eta J.G. Aita Donostiaren lana
- Azkuek ➟ Euskal tradizioa bildu eta ezagutzeko kantuak erabili
➤ Cancionero Vasco (1922-1925)
➤ Euskalerriaren Yakintza (1935-1947)
Lore Jokoak:
- Hegoaldera, literatura sustatzeko jokoak
- Elizondo eta Durangon
- 1918 Oñatin egindako kongresuan, Euskaltzaindia sortzeko ahalegina ➟ 1919an sortu
IDAZLEAK
AITZOL
- Jose Ariztimuño Olaso ➟ Aitzol
- 1896an Tolosan jaio // 1936an Hernanin hil ➟ (Gerra zibila garaian / eraili)
- Euskal idazle, kazetari eta elizgizon, abertzale eta euskaltzailea
- ELA-STV ideologietako bat sortu
- Karlistak Bilborantz ihes egiten arrapatu eta Hernanin hil
- Gaztelaniaz eta euskaraz idatzi ➟ Euskararen ofizialtasuna eskatu (horri buruz idatzi)
- Aitzolen lanak kontuan harturik, euskal litaraturaren alorra gidatu ➟ Euskaltzale taldearen buru, bere ustez:
➤ Olerkariak herriaren abanguardia dira
➤ Kultura eta herri nortasuna sakonduz. Euskal Heriaren independientzia
-
LIZARDI
- Jose Maria Agirre ➟ Xabier Lizardi
- 1896an Zarautzen jaio // 1933an Tolosan hil (neumoniak jota)
- Euskal idazle ➟ olerkaria
- Zuzenbide ikasi ➟ Tolosako enpresa batean lan
- Euskaltzaleak elkartea sortzen lagundu
- Gipuzkoak buru batzarreko kide eta buruzagi (Lauaxeta eta Orixe)
- "Biotz Begietan" (1932) ➟ olerkia
- Hil ondoren, Aitzolen "Umezurtz" olerkia argitaratu
- GAIAK:
➤ Maitasuna, familia,denboraren lasterra, natura eta heriotza
➤ Sinbolikotasuna bilatzeko gaitasun handia ➟ (Izotz-ondoko iguzki) poeman ➟ gaindiketa fisiko, mendizaleena eta aberrien pizkundea sinbolizatu
➤ Maite dituenen heriotzak, tradizioaren, aberriaren edo hizkuntzaren galera, ez ditu onartzen galera horiek (gainditu).
➤ Poemetako protagonistak beti urbilak
- PROTAGONISTAK:
➤ Xabiertxo (hilda) ➤ amona ➤ Onuzki adiskidea
➤ Seme-alabak ➤ emaztea
(pensamenduak ere)
- Gerra zibilaren aurreko olarkari lirikorik nagusiena ➟ Izadiren Izadi Edertua.
-
LAUAXETA
- Esteban Urkiaga ➟ Lauaxeta
- Lauaxeta ➟ Lau haizetara (bere baserriaren izena)
- Laukiz (Bizkaia)
- Bide Barrijak (1930) // Arrats beran (1935)
- Poesia berria euskal lirikaren lanketaren bidez moldatu
(Frankistek fusilatu, Gasteizen)
- Poeta garrantzitsuak: Euskal poesia Europa mailan jarri
- Iturri nagusia (erromantizismoa) ➟ sinbolosmioak abanguardismoak
- Poesia sinbolikoa: (ez zen herri poesia)
➤ Kultua
➤ Zaila
➤ Minoritarioa
- Idealismoaren barnean kokatu:
- Errealitatea bitan banatu (Barne mundua // Mundu ideala)
-
EMAKUME ABERTZALE BATZA
- Eusko Alderdi Jeltzaleak emakume talde bat sortu zuen emakumeen parte hartzea bultzatzeko: Emakumeen Abertzale batza (1922-1923 / 1931-1936)
- 1922an Bilbon sortutako emakume elkartea nazionalista da
- Karmele Errazti zen elkartearen buruzagia, Miguel Primo de Riveraren diktaduraren legez kanpo (debekatua), desagertu
- 1931an berriro berragertu zen eta Euskal Herri osoan zabaldu
- Helburua, aberzaletasun katolikoa babestea eta hedatzea zen.
- IDEIAK:
➤ Etxekoandre zintzoa: Amatasuna eta familia ardatz dituen emakumea
➤ Emakume katolikoa: Jainkoaren zein aitatasunaren gurtza
➤ Euskaldunen arteko ezkontzaren babeslea: Arraza garbiaren iraupena ziurtatzeko asmoz (euskaldunak euskaldunekin ezkondu)
➤ Emakume hezitzailea: Hezkuntzaren eta hizkuntzaren transmisioaren ardura zuten emakumeak. (andereño + ama)
➤ Emakume abertzalea: Aberriarekiko maitasuna hedatzeko ardura zuten.
IDAZLEA:
Sorne Unzueta
- Sorne Unzueta ➟ Ultarsus
- Bilbon jaio // Urduzlizen hil (2005)
- Irakaslea eta idazlea izan zen
- Poesia idatzi zuen
-
-
- 1876an, Gerra Karlistaren amaierarekin batera sortu
- Hegoaldean
- Zer da? Euskararen sustapenaren aldeko mugimendu sozial eta kulturala.
- Helburua? Hizkuntzaren defentsa eta kultura balioberritzea.
2 ARO
- 1876an hasi.
- Joera erromantikoa dago.
- Helburua? Hizkuntzaren, euskara, egoera modernoetara moldatzea eta egokitzea.
- Pizkundea, Primo de Riveraren diktaduraren ostean sortu.
- 1930-1936 urte tartean kokatu
