Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA - Coggle Diagram

- - - - Azaleko harri batzuei begiratuz ikus dezakegu zer gertatu zen iraganean edo nolako materialk dauden.
    - - Laginak laborategian aztertzen dira mikroskopio petrografikoen bidez, bere eraketari (forma) buruzko informazioa ematen digu.
    - - Materiaren tenperatura eta egoera aztertzeko balio izan dute, handienak 13km-ko sakonera heldu dira.
  - - - Materialaren dentsitatea kalkulatzeko metodo grabimetrikoa erabiltzen da, kasu honetan lurraz ari gara, grabitateaz.
    - - Metodo termikoak edo geotermikoak ere deitzen den lurraren barruko beroa elektrizitatea, ur beroa eta berogailua lortzeko aukera ematen du, erregai fosilen alternatiba bat eskainiz.
    - - Meteoritoek lurra zerz osatuta dagoen informazioa ematen digute, eta 3 mota daude: Sideritoak, Siderolitoak eta Aerolitoak, denek burdinez eta nikelez osatuta daude Aerolitoa izan ezik, burdinez eta aluminioz osastuta dago.
    - - Metodo sismikoa da informazio gehien ematen digun metodoa, baina gehiago erabiltzen da lurraren adina ezagutzeko. P eta S uhinen aldaketen abiadura ikusteko ere erabiltzen da. Zuzenean bidaiatzen badira abiadura konstantean hedatzen dira, materiala zenbat eta zurrunagoa eta dentsoago izan, orduan eta abiadura handiagoa.
- - - - Lurrazal ozeanikoa
        
        3-15km sakonera. Materiala dentsitate handia du, baina adina gaztea. Basaltoz eta gabroz osatuta dago eta sedimentu gutxi du.
      - Lurrazal kontinentala
        
        30-80km sakonera. Harriak dentsitate txikia dute, baina adina zaharra. Harri igneo, metamorfiko eta sedimentarioz osatuta dago.
    - - Geruza lodia da. 2900km sakonera du, Mohorovicic etenunetik Gutenberg etenunera. Peridotitaz osatuta dago.
        
        Behe mantua: Gutenberg etena arte 670km sakonetik hasita eta solidoa da.
        
        Goi mantua: 670km sakonera du Mohorovicic hasita eta solidoa da.
    - - · Gutenberg etenunetik 6370km-raino.
        · Burdina (Fe) eta nikelaz (Ni) osatuta dago.
        · Kanpo nukleoa solidoa baina barne nukleo likidoa. Lehmann etenunera arte dena solidoa da.
  - - - Lurrazala eta goi mantuaren zati bat. Zurruna da.
    - - Goi mantuaren beste zatia. Fluidoa da.
    - - Behe mantuan dago baina bere portaera fluidoa da.
    - - Behe mantuaren azken kilometroan dago. Hor dagoen materiala dentsitate txikiagoa dutenez goruntz joateko joera dute, litosfera arte, eta hori deitzen zaio “plaken tektonika”.
    - - Kanpo nukleoan eta barne nukleoan dago. Solido eta likidoa da kanpoko nukleoa solidoa dela eta barnekoa likidoa.
- - - - Proba geografikoak
        
        Kontinenteen arteko uztarketa, Hego Amerikaren eta Afrikaren artekoa bereziki.
      - Proba geologikoak
        
        Atlantikoaren bi itsasertzetako harrien eta mendikateen mota eta adina oso antzekoak dira.
      - Proba paleoklimatikoak
        
        Sedimentuen aztarnak aurkitu dira Indian, Afrikan, Hego Amerikan eta Antartikan. Horrek erakusten du kontinente hauek batu zirela, Hego polotik gertu.
        Era berean, ikatz gordailuak aurkitu dira. Datu horrek agerian uzten du, gainera, kontinenteak aldi batean elkartu zirela, eta gero banandu zirela, egungo kokapena hartuta.
      - Proba paleontologikoak
        
        Ondoriozta daiteke iraganeko garairen batean kontinenteak elkarrekin bat eginda egon zirela.
        Horren lekuko dugu, adibidez, Mesosaurusa, hots, Palezoikoaren amaieran bizi izan zen narrasti urtarra. Izan ere, Hego Amerikako hegoaldean eta Hegoafrikan aurkitu dira narrasti horren hondarrak.
  - - - Aurkitu diren sedimentu zaharrenek erakusten dute hondo ozeanoaren adina ez dela 180 milioi urte gainditzen.
  - - - Plakak elkarrekiko URRUNDU egiten dira.
        
        Dortsalak: Ozeano-hondo berri bat sortzen dute Lurraren plaka tektonikoak aldenduz gero, urtutako harria itsas hondoraino igotzen den heinean, basalto sumendien erupzio handiak sortuz.
    - - Plakak elkarrekiko HURBILDU egiten dira.
        
        Plaka bat bestearen azpian irristatzearen fenomenoari subdukzioa deitzen zaio.
        Adibidea; Nazcako plaka Hego Amerikako plakaren azpian subdukziotzen da Andeetako mendilerroa (cordillera) osatuz. Ozeano Bareko kostaldearekin lerrokatuta, sumendi ugari ditu.
    - - Plakak elkarrekiko MUGITU egiten dira.
        
        Mugimendu honek sakonera txikiko lurrikarak eragiten ditu, 70 km baino gutxiagoko sakonera dutenak. Faila transformatzaile gehienak ozeanoen azpian daude eta ozeanoaren erdialdeko dortsalen ardatza aldatzea eragiten dute.
    - - Plaka ozeanikoa plaka kontinentalaren azpian subduktzen denez, indar handia jasaten duelako, eta horrek lurrikarak eragiten ditu.
        
        Benioff planoa agertzen da, eta marruskatzean beroa sortzen da.
    - - Bi plaka ozeaniko talka egiten badute, astunena hondoratu egingo da, eta hondoratzean sumendiak sortzen dira. Hondoratuz gero, litosfera ozeanikoaren inklinazioa dugu, Benioff planoa deitzen dena eta hipozentroan dagoena. Eta haren kontra marruskatzen direnean, beroa sortzen da, eta plaka zati bat urtzen du eta horrek magma eragiten du, orduan zartadura ateratzen da, uharte-arkuak sortzen ditu.
    - - Bi plaka kontinental talka egiten dutenean, mendilerro bat sortzen da barruan, baina ez dago subdukziorik, obdukzioa baizik, ez direlako elkartzen, baita talka egiten dira. Eta Benioff planurik ez dago subdukziorik ez dagoelako, beraz, lurrikarak nahiko sakonera izaten dira. Eta normalean ez dira bolkanikoak izaten magma sortzeko zurtadurarik ez dutelako.
    - - Dortsalak harri bolkaniko oso gasteaz osaturik daude, eta haietatik hurruntzen garen heinean harrien adina handitzen da.
    - - Radar, sonare eta satelite artifizialei esker badakigu itsas hondoa nolakoa den, eta harrien konposizioa eta adina ere azter ditzakegu.
    - - Sumendiak eta lurrikarak mapan kokatuz ia gehienak plaken ertzetan daudela ikus dezakegu.
    - - Sedimentuak harea, buztina, limoa eta ur-masa baten hondoan finkatzen diren lurzoru solteetako beste partikula batzuk dira. Lurzoruaren higaduratik edo landare eta animalien deskonposiziotik etor daitezke.
    - - Litosferan izandako aldaketak eredu zikliko batekin azaltzen da, 6 pausutan:
        
        Kontinentea zatitu.
        
        Rifta sortu.
        
        Itsaso estua sortu.
        
        Ozeanoa hedatu.
        
        Ozeanoa murriztu.
        
        Kontinenteen talka.
  - - - Mantuaren material beroko zutabe handi bat da, magma, Lurraren sakonetik igotzen dena. Plaka bat puntu bero baten gainean mugitzen denean, sumendi lerro bat sortzen da.