Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ДЫБЫС және ФОНЕМА, ӘРІП, МОРФОНЕМА - Coggle Diagram
ДЫБЫС және ФОНЕМА, ӘРІП, МОРФОНЕМА
-
Дыбыс, Әріп, Морфонемаға тән белгілер
- Физикалық қасиет:* Дыбыс ауа толқындарының тербелісі арқылы тарайтын акустикалық құбылыс.
- Акустикалық сипаттамалар: Дыбыстар ұзақтық, қарқындылық, биіктік сияқты параметрлермен сипатталады.
- Дауыстылар және дауыссыздар: Дауысты дыбыстар ауа ағынының кедергісіз шығуымен ерекшеленсе, дауыссыз дыбыстар әртүрлі кедергілер арқылы жасалады.
- Құбылмалылық: Дыбыстар сөйлеу жағдайына, контекске, екпінге және сөз мағынасына байланысты өзгеріп отырады.
- Графикалық таңба: Әріптер — дыбыстарды белгілейтін символдар.
- Тілдің жазбаша формасы: Әріптер жазу жүйесін құрап, сөздерді, мәтіндерді жазуға мүмкіндік береді.
- Бір дыбысқа бірнеше әріп: Кейбір дыбыстарды бірден бірнеше әріппен белгілеуге болады (мысалы, «ш» дыбысын қазақ тілінде бір әріппен, ал орыс тілінде «ш» әрпімен береді).
- Әріп пен дыбыс сәйкестігі: Барлық тілдерде әріп пен дыбыс сәйкестігі әрдайым бірдей бола бермейді. Кейбір әріптер бір немесе бірнеше дыбысты білдіруі мүмкін, кейде керісінше, бір дыбыс бірнеше әріппен белгіленеді.
- Фонетикалық өзгерістерді сипаттайды:* Морфонема сөздердің түбірі мен қосымшаларындағы дыбыстардың алмасуын, өзгерісін қарастырады.
- Алломорфтар: Морфонемалар бір түбірдің әртүрлі дыбыстық нұсқаларын, яғни алломорфтарды білдіреді. Мысалы, қазақ тілінде «қала» түбірінің қосымшалармен тіркесуінде [қала] мен [қал] болып өзгеруі.
- Мағыналық бірлікті сақтау: Морфонема түбірдің немесе қосымшаның мағыналық тұтастығын сақтап, оның дыбыстық өзгерістерін айқындайды.
- Деривация процесінде маңызды: Морфонема сөз тудыру мен сөз түрлендіру процесінде маңызды рөл атқарады
.
- Дыбыс — ауызша тілдің акустикалық элементі.
- Әріп — дыбысты жазбаша түрде бейнелейтін таңба.
- Морфонема — морфемалар арасындағы дыбыстық өзгерістерді сипаттайтын тілдік бірлік.