Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Chương 0: Bổ sung kiến thức lớp 10 - Coggle Diagram

- - - - Lực (hay hợp lực) tác dụng lên vật chuyển động tròn đều hướng vào tâm quỹ đạo gọi là lực hướng tâm.
      - vd: Một chiếc máy bay lượn vòng
    - - Theo định luật II Newton: Fht = m.aht.
      - Kết hợp công thức gia tốc hướng tâm ta có: Fht = w2.r.m
    - - Trong chuyển động tròn đều, lực hướng tâm gây gia tốc hướng vào tâm nên gia tốc này được gọi là gia tốc hướng tâm, kí hiệu là aht.
      - aht = w2.r
  - - - Tốc độ trung bình của một chuyển động
        
        Tốc độ của một vật trên một đoạn đường và một khoảng thời gian nhất định
        
        Công thức: TĐTB = Quãng đường : Thời gian (v = s/t)
      - Độ dịch chuyển
        
        Khi vật chuyển động thẳng, không đổi chiều thì độ lớn của độ dịch chuyển và quãng đường đi được bằng nhau.
        
        Khi vật chuyển động thẳng, có đổi chiều thì độ lớn của độ dịch chuyển và quãng đường đi được không bằng nhau.
        
        Trong hình, quãng đường đi được ABC (7,3 km) là một đại lượng vô hướng. Độ dịch chuyển AC là một đại lượng vectơ, có độ lớn và hướng xác định.
      - Sử dụng đồ thì để tính tốc độ
        
        Chúng ta có thể biểu diễn sự thay đổi vị trí của một vật chuyển động trên đường thằng bằng cách vẽ đồ thị độ dịch chuyển - thời gian. Dựa vào đồ thị này, có thể tính được tốc độ của vật. Nếu vật chuyển động trên đường thẳng theo một chiều xác định thì độ lớn của vận tốc trung bình bằng tốc độ.
        
        v = delta độ dịch chuyển/ delta thời gian
      - Độ dịch chuyển tổng hợp - vận tốc tổng hợp
        
        Đô dịch chuyển tổng hợp
        
        Một ô tô đi 17 km theo hướng đông và sau đó đi 10 km về hướng bắc (hình 2.6). Quãng đường ô tô đi được là 27 km.
        Tìm độ dịch chuyển tổng hợp của ô tô.
        
        Để tìm độ dịch chuyển tổng hợp của ô tô, vẽ một tam giác vectơ như sau:
        
        Vẽ vectơ thứ nhất theo hướng chuyển động của ô tô.
        
        Vẽ vectơ thứ hai với điểm bắt đầu chính là điểm kết thúc của vectơ thứ nhất (hình 2.6)
        
        Nối điểm bắt đầu của vectơ thứ nhất với điểm kết thúc của vectơ thứ hai.
        
        Từ tam giác vectơ này, tìm độ lớn và hướng của độ dịch chuyển tổng hợp.
        
        Tìm độ lớn: Độ dịch chuyển tổng hợp được biểu diễn bằng vectơ OB. Vì góc giữa vectơ OA và vectơ AB là góc vuông, nên độ lớn của độ dịch chuyển tổng hợp được tính bằng:
        OB2 = OA2 + AB2 = 172 + 10² = 389 => OB = √389 = 19,7≈ 20 km
        
        Tìm hướng: Vì cạnh huyền của tam giác vuông có chiều dài gấp đôi cạnh góc vuông nên góc giữa vectơ OB và vectơ AB
        là 60. Vậy, độ dịch chuyển cuối cùng của ô tô là 20 km lệch so với hướng bắc góc 60° về phía đông.
        
        Độ dịch chuyển tổng hợp chính là độ dịch chuyển từ vị trí đầu đến vị trí cuối.
        
        Vận tốc tổng hợp
        
        Một vận động viên bơi về phía bắc với vận tốc 1,7 m/s, nước sông chảy với vận tốc 1,0 m/s về phía đông. Tìm độ lớn và hướng vận tốc tổng hợp của vận động viên tương tự như với cách tìm độ dịch chuyển tổng hợp.
        
        Tính độ lớn của vectơ tổng hợp
        Ta có v= căn 2(1,7^2+1^2) = 1,97 ≈2 m/s
        Tính góc 𝜃 giữa vectơ tổng hợp và vectơ thứ nhất.
        Do cạnh huyền gấp đôi cạnh góc vuông nên góc 𝜃 là 30°.
        Vì vậy, vận tốc tổng hợp của vận động viên là 2 m/s và có hướng lệch so với hướng bắc 30° về phía đông.
        
        Vận tốc là một đại lượng vectơ và do đó hai vận tốc có thể được kết hợp bằng phép cộng vectơ theo cùng một cách mà chúng ta đã thấy đối với hai hoặc nhiều độ dịch chuyển.
    - - Gia tốc
        
        Đại lượng đặc trưng cho độ biến thiên của vật tốc theo thời gian được gọi là gia tốc.
        
        Gia tốc tức thời tại một thời điểm có giá trị bằng độ dốc của tiếp tuyến của đồ thị vận tốc – thời gian (v – t) tại thời điểm đó
      - Vận dụng đồ thị (v – t) xác định độ dịch chuyển
        
        Độ dịch chuyển của vật trong khoảng thời gian từ t1 đến t2 được xác định bằng phần diện tích giới hạn bởi các đường v(t),
        v = 0, t = t1, t = t2 trong đồ thị (v – t)
      - Vận tốc tức thời. Chuyển động thẳng biến đổi đều.
        
        vận tốc tức thời = delta khoảng cách/ delta thời gian
        (v= delta s/ delta t)
        
        Vector vận tốc tức thời
        
        Gốc đặt ở vật chuyển động.
        
        Phương và chiều là phương và chiều của chuyển động
        
        Độ dài biểu diễn độ lớn của vận tốc theo một tỉ xích nào đó.
        
        Chuyển động thẳng biến đổi đều
        
        Phương trình chuyển động
        
        Công thức tính vận tốc: v = v0 + at
        
        Công thức tính quãng đường
        
        Công thức liên hệ giữa gia tốc, vận tốc và quãng đường trong chuyển động thẳng biến đổi đều
        
        v là vận tốc ở thời điểm t
        a là gia tốc của chuyển động
        t là thời gian chuyển động
        x0 là tọa độ ban đầu
        x là tọa độ ở thời điểm t
        
        Chọn chiều dương thì v0 > 0 và a > 0, chuyển động thẳng nhanh dần đều
        
        v0 > 0 và a < 0 với chuyển động thẳng chậm dần đều
      - Đồ thị tọa độ - thời gian (x – t)
- - - - Mọi vật đều hút nhau
      - Lực hấp dẫn giữa hai chất điểm bất kì tỉ lệ thuận với tích hai khối lượng của chúng và tỉ lệ nghịch với bình phương khoảng cách giữa chúng
      - Trọng lượng là lực hấp dẫn giữa Trái đất và một vật
      - h là độ cao so với mặt đất, R là bán kính trái đất
    - - Lăn
        
        Xuất hiện khi một vật lăn trên bề mặt của vật khác, có tác dụng cản trớ chuyển động của vật. Nhỏ hơn ma sát trượt
        
        Thường được sử dụng thay cho ma sát trượt khi gây hư hại nhiều
      - Nghỉ
        
        Xuất hiện khi một vật đứng yên nhưng có xu hướng chuyển động.
        
        Lực ma sát nghỉ luôn cân bằng với lực tác dụng theo phương song song với mặt tiếp xúc khi vật còn chưa chuyển động.
        
        Lực ma sát nghỉ có mức cực đại, khi vượt qua mức đó thì vật chịu tác dụng lực sẽ trượt
      - Trượt
        
        Lực ma sát trượt xuất hiện khi một vật trượt trên bề mặt của một vật khác, có tác dụng cản trở chuyển động của vật.
        
        Fmst = μt.N
        
        μt: Hệ số ma sát trượt, không có đơn vị, phụ thuộc vào vật liệu và tình trạng của các mặt tiếp xúc.
        N: áp lực của vật lên bề mặt tiếp xúc.
    - - Hướng và điểm đặt của lực đang hồi của lò xo
        
        Lực đàn hồi xuất hiện ở cả hai đầu của lò xo và tác dụng vào các vật tiếp xúc với lò xo, làm nó biến dạng.
        
        Khi bị dãn, lực đàn hồi hướng dọc theo trục của lò xo vào phía trong. Khi bị nén, lực đàn hồi hướng dọc theo trục của lò xo vào phía trong ra ngoài.
      - Định luật Húc
        
        Lực lớn nhất tác dụng vào lò xo mà khi ngừng tác dụng lực, lò xo còn tự lấy được hình dạng, kích thước cũ gọi là giới hạn đàn hồi của lò xo.
        
        F_đh = k.|delta l|
        
        k là độ cứng (hệ số đàn hồi) của lò xo, phụ thuộc vào hình dạng, kích thước và chất liệu của lò xo. Đơn vị của độ cứng là N/m.
        
        Delta l là độ biến dạng của lò xo; l_o là chiều dài tự nhiên và l chiều dài khi biến dạng của lò xo.
  - - - k là độ cứng (hệ số đàn hồi) của lò xo, phụ thuộc vào hình dạng, kích thước và chất liệu của lò xo. Đơn vị của độ cứng là N/m.
      - Delta l là độ biến dạng của lò xo; l_o là chiều dài tự nhiên và l chiều dài khi biến dạng của lò xo.
    - - h là độ cao so với mặt đất, R là bán kính trái đất
    - - μt: Hệ số ma sát trượt, không có đơn vị, phụ thuộc vào vật liệu và tình trạng của các mặt tiếp xúc.
        N: áp lực của vật lên bề mặt tiếp xúc.
- - - - Gia tốc của một vật cùng hướng với lực tác dụng lên vật. Độ lớn của gia tốc tỉ lệ thuận với độ lớn của lực và tỉ lệ nghịch với khối lượng của vật.
      - Khối lượng
        
        Khối lượng là đại lượng đặc trưng cho mức quán tính của vật.
        
        Đại lượng vô hướng, dương và không đổi đối với mỗi vật.
        
        Có tính chất cộng
      - Trọng lực
        
        Trọng lực là lực của Trái Đất tác dụng vào vật, gây ra cho chúng gia tốc rơi tự do. Trọng lực được kí hiệu là vecto P
        
        Ở gần Trái Đất trọng lực có phương thẳng đứng, chiều từ trên xuống. Điểm đặt tại trọng tâm của vật.
      - Trọng lượng
        
        Độ lớn của trọng lực tác dụng lên Một vật gọi là trọng lượng của vật. Kí hiệu là P.
        
        P = m x g
    - - Lực và phản lực
        
        Một trong hai lực tương tác giữa hai vật gọi là lực tác dụng còn lực kia gọi là phản lực.
        
        Lực và phản lực luôn luôn xuất hiện (hoặc mất đi) đồng thời.
        
        Lực và phản lực có cùng giá, cùng độ lớn nhưng ngược chiều. Hai lực có đặc điểm như vậy gọi là hai lực trực đối.
        
        Lực và phản lực không cân bằng nhau vì chúng đặt vào hai vật khác nhau.
        
        Nội lực là lực tác dụng lẫn nhau giữa các vật trong hệ. Các nội lực không gây gia tốc cho hệ vì chúng xuất hiện từng cặp trực đối nhau.
        
        Ngoại lực là lực của các vật ở ngoài hệ tác dụng lên các vật trong hệ.
      - Định luật
        
        Khi một vật tác dụng lực lên vật thể thứ hai, vật thứ hai sẽ tác dụng một lực cùng độ lớn và ngược chiều về phía vật thứ nhất.
    - - Nếu một vật không chịu tác dụng của lực nào hoặc chịu tác dụng của các lực có hợp lực bằng không, thì vật đang đứng yên sẽ tiếp tục đứng yên, đang chuyển động sẽ tiếp tục chuyển động thẳng đều.
      - Quán tính là tính chất của mọi vật có xu hướng bảo toàn vận tốc cả về hướng và độ lớn.
- - - - Mỗi liên hệ giữa động năng và công
        
        Công của lực thực hiện: A = F.d = F.s = 1/2mv^2
        
        Động năng của một vật là năng lượng vật có được do nó đang chuyển động.
        
        Biểu thức: Wđ =1/2 x mv^2
      - Động năng của vật phụ thuộc vào khối lượng của vật và tốc độ chuyển động của vật.
      - Động năng là đại lượng vô hướng, không âm.
      - Định lý động năng
        
        Độ biến thiên động năng của vật trong khoảng thời gian bằng công của lực tác dụng lên vật trong một khoảng thời gian đó.
      - Động năng có giá trị phụ thuộc vào hệ quy chiếu.
      - m: khối lượng của vật (kg); v: vận tốc của vật tại thời điểm khảo sát (m/s); Wđ: động năng của vật (J)
    - - Một vật khối lượng m ở độ cao h so với một vị trí làm gốc dự trữ một dạng năng lượng gọi là thế năng trọng trường.
      - Wt = mgh
      - Trong hệ SI đơn vị của thế năng trọng trường là J
      - Lưu ý
        
        Để xác định thế năng, ta cần phải chọn gốc thế năng là vị trí mà tại đó thế năng có giá trị bằng 0.
        
        Khi chọn gốc tọa độ trùng với gốc thế năng và chiều dương của trục Oz hướng lên trên thì vị trí phía trên gốc thế năng có giá trị h > 0, vị trí phía dưới gốc thế năng có giá trị h < 0.
        
        Độ biến thiên thế năng giữa hai vị trí không phụ thuộc vào việc chọn gốc thế năng.
    - - Trong quá trình chuyển động, động năng và thế năng của vật có thể chuyển hóa qua lại với nhau.
      - Tổng động năng và thế năng được gọi là cơ năng của vật.
      - W = Wđ + Wt
  - - - m: khối lượng của vật (kg)
      - v là vận tốc của vật (m/s)
      - p là động lượng của vật (kg.m/s)
    - - Khi một lực tác dụng lên một vật trong khoảng thời gian ngắn thì tích được định nghĩa là xung lượng của lực trong khoảng thời gian ấy. (Lực được xem là không đổi trong khoảng thời gian (đơn vị N.s)
      - Xung lượng của lực tác dụng lên vật trong một khoảng thời gian = độ biến thiên động lượng của vật trong khoảng thời gian đó.
    - - Một hệ chỉ được gọi là hệ kín khi:
        
        Không có ngoại lực tác dụng lên hệ
        
        Hoặc nếu có thì các lực ấy cân bằng nhau.
      - Gọi vận tốc của vật trước va chạm là v1 và v2 ; sau va chạm là v1' và v2'
    - - Va chạm đàn hồi là va chạm mà sau khi va chạm, các vật trong hệ vật chuyển động tách rời nhau.
      - Trong va chạm đàn hồi, tổng động lượng, động năng của hệ trước và sau va chạm bằng nhau.
    - - Va chạm mềm xảy ra khi mà sau va chạm hai vật dính vào nhau và chuyển động với cùng vận tốc sau va chạm
      - Trong va chạm mềm, tổng động lượng trước và sau va chạm bằng nhau nhưng tổng động năng trước và sau va chạm không bằng nhau. Sau va chạm, tổng động năng bị hao hụt.
  - - - Khi một lực (không đổi) chuyển dời vật một đoạn s theo hướng của lực
      - công do lực sinh ra: A = F.s
      - Trường hợp tổng quát: A = F.s.cos alpha
      - Lưu ý
        
        0° < α < 90°→cosα > 0 → A > 0: Công phát động
        
        90° < α < 1800→cosα < 0 →A < 0: Công cản
        
        α = 90°→cosα = 0 → A = 0: Lực không sinh công
      - Đơn vị
        
        A: công của lực F (J)
        
        s: là quãng đường di chuyển của vật (m)
        
        α: góc tạo bởi lực với hướng của độ dời d.
    - - Công suất là đại lượng đặc trưng cho tốc độ sinh công của lực, được xác định bằng công sinh ra trong một đơn vị thời gian.
      - Công thức liên hệ giữa công suất, lực và tốc độ
    - - Năng lượng không tự sinh ra và cũng không tự nhiên mất đi mà chỉ truyền từ vật này sang vật khác hoặc chuyển hoá từ dạng này sang dạng khác. Như vậy, năng lượng luôn được bảo toàn.
      - Năng lượng là một đại lượng vô hướng.
      - Trong hệ SI, năng lượng có đơn vị là J.