Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

HIZKUNTZA ETA KOMUNIKAZIOA - Coggle Diagram

- - - - MEZUAREN HARRERA; Soinua belarrira dardaratan iristen da, barne-belarrian nerbio-bulkada bihurtzen da, eta entzumen-nerbiotik garunera transmititzen da.
      - ERANTZUNA IGORTZEA;
        Aho-fonazioko sistemak nerbio-bulkadak soinu artikulatu edo hitzetan eraldatzea du ardura.
        
        Aho-fonazioko sistema gorputzeko hainbat
        aparatuk, organok eta egiturak osatzen dute:
        
        ARNAS APARATUA: Kanpora irteteko, soinua sortzeko beharrezkoa den airea birikek eta arnasbideek ematen dute
        
        LARINGEAN KOKATUTAKO ORGANO BRINKOR BAT:
        Aireak ahots-kordekin talka egiten du biriketatik ateratzean, eta horrek soinua sortzen du, aire-molekulek ahots-kordak dardarazi egiten baitituzte.
        
        GORPUTZEKO HAINBAT EGITURA:
        Hortz-haginak, ezpainak, ahosabai gogorra eta biguna, ahosabai-errezela, eta mihia ahots-kordetan sortutako soinua hizketa bihurtzeko artikulatzen diren elementuak dira.
        
        SOINUAREN ERRESONANTZIA-KAXA:
        Sudur-barrunbeak, ahoa, faringea eta abar.
      - INFORMAZIOA PROZESATZEA ETA MEZUA LANTZEA;
        Nerbio-bulkadak garunera iristean, informazioa prozesatu eta interpretatzen da, eta erantzun-mezua eraikitzen da.
        Garuna funtzio espezifikoez arduratzen diren hainbat eremutan zatikatua
        dagoelako. Ikusi ditugun prozesu horietan honako eremu hauek esku-hartzen dute:
        
        DESKODETZE-EREMUA EDO WERNICKEREN EREMUA:
        Nerbio-bulkadak eremu horretara iristen dira deskodetzeko, eta entzumen-asoziazioko eremuekin batera hitzen esanahia ulertzea dute helburu.
        
        KODETZE-EREMUA EDO BROCAREN EREMUA;
        Garuneko eremuak hizkuntza kodetzeaz arduratzen da, erantzun-mezuak sortu, eraiki eta lantzeko prozesua nerbio-bulkada modura bideratuz.
        
        ESKU-HARTZE LOGOPEDIKOEN ALORREKO TEKNIKETAN, BEHARREZKOA DA KOMUNIKAZIO-PROZESUETAN ZUZENEAN ERAGITEN DUTEN FUNTSEZKO BI KONTZEPTU EZAGUTZEA:
        
        DOMINANTZIA HERMISFERIKOA;
        Garun-azala bi hemisferiotan banatuta dago (eskuinekoa eta ezkerrekoa), eta garuneko dominantziaz hitz egitean, hemisferio bakoitzak informazioa modu berezian prozesatzen duela esan nahi da.
        
        GARUNAREN PLASTIKOTASUNA;
        Nerbio-sistemaren plastizitatea da bere funtzioak aldatu eta berrantolatzeko gaitasuna, barneko eta kanpoko aldaketetara edo galerara egokituz, eta neuronek funtzio berriak eskuratzeko duten ahalmena.
  - - - HELDUTASUN FISIOLOGIKOAK: Hizkuntza normalean ikasi eta garatzeko, komunikazio-ekintzan parte hartzen duten sistema guztiak (zentzumen-sistema, nerbio-sistema eta aho-fonazioko sistema) garatuta eta funtzionamendu optimoan egon behar dira.
      - ADIMEN-MAILA OPTIMOA: Ahalmen intelektuala hizkuntzaz jabetzeko faktore garrantzitsua da, ikaskuntzaren erritmoa baldintzatuz. Maila apalagokoa bada, hizkuntzaren ikaskuntza motelagoa izango da, eta ahozko adierazpenean atzerapenak eta urritasunak sor daitezke.
    - - ESTIMULAZIO EGOKIA; Haurtzaroan, hizkuntzaz jabetzeko prozesua estimulazio motibatzaileak eta helduen komunikazio-jarrerak bultza dezakete edo oztopatu.
      - IMITAZIO-PROZESUA: Imitazioa hizkuntzaz jabetzeko mekanismo eraginkorra da haurtzaroan. Garrantzitsua da haurrek helduei entzutea eta helduek haurrak imitazioan animatzea.
      - ZENBAIT ERAGIN-TRUKE PROZESU: Imitazioa hizkuntzaz jabetzeko mekanismo eraginkorra da haurtzaroan. Garrantzitsua da haurrek helduei entzutea eta helduek haurrak imitazioan animatzea.
- - - - IKUSMEN-AHULTASUNA:
        Ikusmen-hondarra %30etik gorakoa den pertsonentzat eskolatzea posible da, baina materiala egokitu beharko da, hala nola tinta berezia, karaktereen artean tarte handiagoa eta zuzenketa optiko egokia.
      - HIPOIKUSMEN SAKONA:
        Ikusmen-hondarra %20tik %30era bitartekoa den pertsonentzat bolumenak eta koloreak argi ikusten dira. Hurbileko ikusmenak eskolatzea ahalbidetzen du, baina irakurketa-idazketarako laguntza behar da.
      - ITSUTASUN PARTZIALA:
        %10etik %20ra bitarteko ikusmen-hondarra duten pertsonak argiaren aldera orientatzeko eta masak hautemateko gai dira. Horrela, burujabetasunez mugi daitezke eta kanpoko munduari buruz nolabaiteko ezagutza dute, baina argia ikusten dute, irudia ez.
      - ERABATEKO ITSUTASUNA:
        %10etik beherako ikusmen-hondarra duen pertsona itsutzat jotzen da, ez baitute ikusten ezer, ez argirik ez irudirik.
    - - HIPOAKUSIA TXIKIA EDO ARINA; 40 dB baino txikiagoa den entzumen-galerak ez du eragin nabarmenik hizkuntzaren eskuratzean, garapenean, ezta gizarte-bizitzan ere.
      - HIPOAKUSIA MODERATUA EDO ERTAINA; 40-70 dB arteko entzumen-galerak zailtasunak eragiten ditu ulermenean eta hizkuntzaren garapenean, hitz egindako hitza behin eta berriro hautemateko indar handirik ez dagoenean. Egoera hauetan, ezpain-irakurketaren eta audifonoen laguntza erabiltzen da.
      - HIPOAKUSIA LARRIA; 70-90 dB arteko entzumen-galera duten pertsonak soinuren batzuk hauteman ditzakete, baina ez dute hizkuntza espontaneoki bereganatzen. Kasu honetan, ezpain-irakurketa erabiltzen da, eta ezinbestekoa da entzuteko laguntza-produktuak eta logopedikoaren laguntza jasotzea hizkuntzaren garapena ahalbidetzeko.
      - HIPOAKUSIA SAKONA; 90 dB baino gehiagoko entzumen-galera duten pertsonak mututasuna izan dezakete, hizketan ikasi aurretik gertatzen bada eta logopedikoen tratamendurik jaso ezean. Pertsona hauek ikusmenaren bidez ikasten dute hizkuntza. Entzumen eza totalarekin dauden pertsonentzako kofosia edo anakusia terminoa erabiltzen da.
    - - URRITASUN BAT SORTZETIKOA ETA BESTEA ESKURATUA DUTEN PERTSONAK; Hizketan ikasi aurreko desgaitasun bati buruz da. Pertsona hauen mundua oso murritza da, eta burua garatzeko gaitasunak oso mugatuak dira, ikaskuntzarako mekanismoak falta dituztelako. Oro har, pertsona horiek urritasun desberdinak izan arren, ezaugarri komunak partekatzen dituzte, desgaitasun mota bakoitzaren arabera antzeko mugak dituztelako.
      - HIZKETAN IKASI OSTEKO GOR-ITSUTASUNA DUTEN PERTSONAK; Hizkuntza ikasi ondoren gor-itsu geratu diren pertsonek jada ezagutza eta esperientziak dituzte, baita ahozko hizkuntza ere. Esku-hartzearen helburua mundu hori berreraikitzea da
      - PERTSONA GUZTIZ GOR-ITSUAK EDO SORTZETIKOAK; Desgaitasun baten ezaugarria dela hizkuntzaren ikaskuntza aurreko garapen-arazoak izatea. Pertsona horien mundua oso murritza da, eta errealitatea eraikitzeko gaitasunak oso mugatuak dira, ikaskuntza-prozesuetan parte hartzen duten mekanismo garrantzitsuak faltatzen direlako. Horrek kognizioa eta eguneroko bizitzarako trebetasunak nabarmenki mugatzen ditu.
  - - - AHOTSEKO HAINBAT NAHASMENDU:
        
        DISFONIAK:
        Ahotsaren ezaugarri akustikoen aldaketak (tinbrea, tonua eta intentsitatea), eta aldaketa horiek ahotsaren galera partziala eragiten dute.
        
        DISFONIA ORGANIKOAK: Ahotsaren alterazioa da, kausa fisiko edo estruktural batek eragindakoa. Arrazoi nagusiak ahots-kordetan agertzen diren lesioak, gaixotasunak edo ahots-aparatuaren arazoak dira, hala nola noduluak, polipoak edo paralisiak. Ahotsaren tinbrea, intentsitatea eta tonuaren aldaketak eragiten ditu.
        
        DISFONIA FUNTZIONALAK: Ahotsaren beste alterazio bat da, kausa fisikorik gabea, eta ahots-aparatuaren erabilera desegokiak eragiten du. Normalean, gehiegizko ahalegin edo teknika okerrak eragiten du, eta sarritan ahotsa asko erabiltzen duten pertsonengan gertatzen da. Tratamendua ahots-teknika eta higiene egokiak lantzea da.
        
        DISFONIA PSIKOGENOAK: Ahotsaren alterazioa da, kausa psikologikoek eragindakoa, lesiorik gabe. Estresak, antsietateak edo emozioek ahots-korden funtzionamendua oztopatzen dute. Tratamendua psikoterapia edo ahots-terapia bidez egiten da.
        
        DISFONIA AUDIOGENOAK: Ahotsaren beste alterazio bat da, entzumena galtzeak eragiten duena. Pertsona batek bere ahotsa ez badu ondo entzuten, ahotsaren ezaugarriak aldatzen dira. Tratamendua entzumena hobetzea edo ahotsaren erabilera koordinatzen laguntzea da.
        
        AFONIA:
        Ahotsa erabat galtzea da. Ahots-kordetako edo nerbio-lesioek eragin dezakete, edo arrazoi psikologikoa izan dezake. Disfoniaren alterazio larriena da, eta nahiz eta batzuetan iraunkorra izan, gehienetan berreskuragarria da.
      - AHOTSEKO NAHASMENDUEN TRATAMENDUAK:
        Disfoniak logopediaren bidez tratatu behar dira, eta gehienek pronostiko ona izaten dute. Hala ere, ohitura txarrak zuzendu, eragiten dituzten faktoreak ezabatu eta tratamendua behar bezala egin behar da.
        
        NOLA HITZ EGITEN DUEN ETA ZER JOKABIDE JARRAITZEN DUEN HITZ EGITEAN: Lehenengo urratsa da. Arazoaren kontzientzia hartzen duenean, tonu okerrak zuzendu edo saihestu ditzake.
        
        LASAITZE - ARIKETAK: Ahotsaren ekoizpenean parte hartzen duten atal nagusiak diafragma, sorbaldak, lepoa, laringea eta aurpegia dira.
        
        ARNAS - ARIKETAK: Gaizki arnasteak fonazioan eragina du, baina arnas-botatzea zuzentzen denean, arazoaren zati bat konpondu daiteke. Horrez gain, arnasbotatzearekin batera fonazio-ariketak egitea ohikoa da.
        
        GIHARRAK LANTZEA: Aho-fonazioko sistema eta lotutako giharrak (sorbaldak, lepoa, aurpegia) ariketa eta masajeen bidez lantzen dira. Ariketa horiek "gimnasia" modukoak dira, eta pazienteak lepoa mugitzeaz, ahoa zabaltzeaz, aharrausiak egiteaz eta mihia posizio jakin batean kokatzeaz arduratu behar du.
        
        AHOTSAREN INPOSTAZIOA: Pertsonari ahotsa modu egokian igortzen irakasten zaio, arnasketa eta ahoko, lepoko eta beste mugimenduak koordinatuz, gihar-uzkurdura beharrezkoak saihestuz eta disfonia eragiten duten jokabide desegokiak ekidinez.
    - - DISFEMIA DUTEN PERTSONEN ARTEAN KOMUNENA IZATEN DIREN PORTAERA-PATROIAK HAUEK DIRA:
        
        Disfemiak normalean hobera egiten du irakurketarekin, baina kasu arin batzuetan, kontrakoa ere gerta daiteke.
        
        Itzaleztapena da beste norbaitekin hitz egitean disfemiak hobera egitea.
        
        Kantuan ez du eraginik izan ohi.
        
        Alkoholak disfemia hobetzen laguntzen du, kontzientzia-maila jaistea dakarrelako.
        
        Euforia edo haserre biziko egoeretan, disfemia hobetu egiten da hizketaren kontrola galtzen denean.
        
        Disfeniak neke fisiko edo psikikoak okertu egiten du.
        
        Egoera garrantzitsu edota konpromisokoetan, hitz egin nahi denean, disfemia okerrago agertzen da.
        
        Disfemia hobetzen da, pertsona bakarrik dagoenean eta ozen hitz egiten denean.
        
        Telefonoz okerrago hitz egin ohi da.
        
        Disfemia hobera egiten du ezagutzen diren hitz sailak esaten edo hitz egiteko erritmoa markatzean.
        
        Arazoak ohikoak izaten dira hitz adierazgarriak esatean, adibidez, norberaren izena.
    - - Hauek dira ohikoenak:
        
        DISARTRIA: Nerbio-sistemako lesioen ondoriozko hizkuntzaren artikulazioko nahasmendu bat da, gehienetan soinu, erritmo eta intonazioan arazoak eragiten dituena. Anartria forma muturrekoa da, hizketarik eza duena.
        
        HIZKETAKO DISPRAXIA: Artikulazioko nahasmendu bat da, burmuineko lesioen ondorioz. Pertsonak ezin du soinuen artikulazioa kontrolatu, eta horrek hizkuntzaren atzerapenak eta entzumen arazoak eragiten ditu.
        
        DISGLOSIA:Hitz egiteko zailtasun bat da, artikulazio-organoen alterazioek eraginda, kausa posibleak malformazioak, hazkundeko nahasmenduak eta lesioak dira.
        
        DISLALIA:Fonema bat artikulatzeko akatsak gertatzen dira aho-fonazioko organoen mugimendu egokia lortzen ez denean. Arrazoiak funtzionalak edo organikoak izan daitezke, eta dislaliak, hala nola "s" edo "r" soinuak artikulatzean zailtasunak, ager daitezke.
        
        RINOLALIA: Hitzak ahoskatzean nahasmendu bat da, ahotsaren tinbrea aldatzen duena eta sudur-hizketa sortzen duena.
  - - - HIZKUNTZAREN ATZERAPENA: Hizkuntzaren atzerapena hizkuntzaren garapen motelarekin eta adierazpenaren eta ulermenaren eraginekin lotuta dago.
      - DISFASIAK: Hizkuntzaren nahasmendu larria da, haurtzaroan agertzen dena, eta atzerapen kronologikoa, ekoizpen lexikorik ez, eta sintaxi oinarrizkoetan zailtasunak ditu. Arazoak ez dira entzumen-murrizketak.
      - HIZKETAREN ATZERAPENA: Haurren fonemak ekoizteko atzerapena da, hizketan berandu hasten dira eta ikaskuntza motelagoa izaten dute, baina ulermena normalean ondo funtzionatzen du.
    - - GEHIEN KALTETUAK IZATEN DIREN ALDERDI HAUEK EGOTEN DIRA:
        
        Barne-hizkuntzaren garapena ahalbidetzen duten gaitasunak honako hauek dira: analisia, sintesia, abstrakzioa eta sinbolizazioa.
        
        Pentsamenduarekin eta adimenarekin lotutako funtzioak pentsamendua, ulermena, memoria, arreta eta hizkuntzaren erabilera bezalako prozesuak barne hartzen dituzte.
        
        Hitz-mezuak kodetzeko eta deskodetzeko gaitasuna da, komunikatzeko beharrezkoa.
      - HELBURU DESBERDINAK PLANTEATU OHI DIRA TRATAMENDUAREN FASE EDO ALDI BAKOITZEAN:
        
        ALDI AKUTUA: Prebentzio-arloko helburuak kalteak murriztea eta hizkuntza-kalte atzera bueltarik ez dutenak prebenitzea dira.
        
        ALDI AZPIAKUTUA: Emaitzen ebaluazioa, diagnostikoa eta kalteak berregokitzera bideratutako helburuak ezartzea da prozesua.
        
        EGOERAREN ALDIA:Terapia funtzioak berreskuratzeko egiten da, eta arrakasta lortzeko garrantzitsua da tratamendua goiz aplikatzea.
        
        ONDORIOEN ALDIA: Helburua gizartean eta lanean pertsona berriro txertatzea da, lesioen ondorioak ebaluatuz, hala nola nekatzea, moteltasuna, arreta jartzeko zailtasunak, ahanzturak eta kalte motorra.