Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การคุมกำเหนิด - Coggle Diagram

- - - - หมายถึง วิธีการป้องกันการปฏิสนธิ หรือขัดขวางไม่ให้ตัวอสุจิเข้าผสมกับไข่หรือป้องกันไม่ให้มีการฝังตัวของไข่ที่ถูกผสมแล้วในโพรงมดลูก ได้มีการพัฒนาวิธีการต่างๆ ที่จะควบคุมการปฏิสนธิโดยหลักในการคุมกำเนิดดังนี้
        
        ๑. ควบคุมการตกของไข่หรือป้องกันมิให้มีไข่สุก
        
        ๒. ควบคุมการเดินทางของไข่โดยท่อน าไข่หรือป้องกันการฝังตัวของไข่ที่ถูกผสมแล้วโดยการท าให้ไข่เดินทางเร็วขึ้นกว่า
        ปกติ
        
        ๓. ป้องกันการผสมระหว่างอสุจิและไข่
    - - ๑. การคุมกำเนิดไม่ว่าจะเป็นวิธีใด ย่อมดีกว่าไม่ใช้วิธีการคุมกำเนิดเลย
      - ๒. วิธีคุมกำเนิดนั้นทั้งสองฝ่ายคือสามีภรรยา พอใจที่จะใช้ย่อมเป็นวิธีที่ดีที่สุดสำหรับคู่สมรสนั้น
      - ๓. ผลการตรวจร่างกายโดยแพทย์ พยาบาลหรือเจ้าหน้าที่อนามัยและการให้คำปรึกษาจะช่วยบอกได้ว่าคู่
        สมรสเหมาะสมที่จะใช้วิธีการคุมกำเนิดใด
      - ๔. คุณลักษณะที่ดีพร้อมของวิธีการคุมกำเนิดนั้นควรจะมีดังนี้
        
        ๔.๒ Safe : ปลอดภัย
        
        ๔.๑ Effective : มีประสิทธิภาพสูงในการป้องกันการตั้งครรภ์
        
        ๔.๓ Reversible : ไม่ท าให้การเจริญพันธ์ลดลงหรือเสียไปหลังเลิกใช้
        
        ๔.๔ Simple and convenient : ใช้ได้ง่าย สะดวกไม่ยุ่งยาก
        
        ๔.๕ Acceptable : เป็นวิธีที่นิยมใช้และได้รับการยอมรับ
        
        ๔.๖ Inexpensive : ราคาถูกเพราะต้องใช้ติดต่อกันนาน
    - - ๑. การคุมกำเนิดแบบชั่วคราว (Temporary contraception) เป็นชนิดที่เมื่อใช้หรือปฏิบัติอยู่ก็มีผลคุมกำเนิดได้ แต่ถ้าหยุดใช้ก็สามารถมีบุตรได้อีก เช่น ยาเม็ดคุมกำเนิด ยาฉีดคุมกำเนิด ถุงยางอนามัย ยาฝังคุมกำเนิด ห่วงอนามัย และการนับระยะปลอดภัย
        
        ๑. การคุมกำเนิดแบบวิธีธรรมชาติ (natural contraceptive method)
        
        ๑.๑ การงดร่วมเพศ (Periodic abstinence)
        
        เป็นการคาดคะเนหรือหาวันที่ไข่ตก และงดร่วมเพศในระยะใกล้วันที่ไข่ตก มีข้อดีคือไม่มีภาวะแทรกซ้อนทางด้านร่างกาย ค่าใช้จ่ายน้อย ข้อเสียคือคู่สมรสจะต้องมีความตั้งใจจริง เสียเวลา และบางเวลาอาจทำไม่ได้
        
        ๑.๒ การนับระยะปลอดภัย (Safe period , Rhythm method)
        
        ๑.๒.๑ การนับระยะปลอดภัยจากปฏิทิน (Calendar method) เป็นการงดร่วมเพศ
        ในช่วงระยะเวลาที่ฝ่ายหญิงมีไข่สุก ซึ่งการตกไข่จะเกิดขึ้นประมาณวันที่ ๑๔ (๒ วันก่อนที่จะมีระดูครั้งต่อไป)
        
        ๑.๒.๒ การวัดอุณหภูมิพื้นฐานของร่างกาย (Basal based temperature method: BBT)อาศัยหลักการที่ว่าระดับอุณหภูมิของร่างกายมีความสัมพันธ์กับการตกไข่ การใช้วิธีนี้ควรวัดอุณหภูมิอย่างน้อย ๓ เดือนเพื่อคะเนช่วงที่ไม่ปลอดภัย ดังนั้นก่อนระยะที่มีไข่ตกจะต้องงดร่วมร่วมเพศจนกระทั่งไข่ตกแล้วอย่างน้อย ๓ วัน เพื่อให้แน่ใจว่าไข่ที่ตกแล้วจะไม่ถูกผสม หลังจากนั้นจึงถือว่าเป็นระยะที่ปลอดภัย โดยก่อนเข้านอนสลัดปรอทให้ ต่ำกว่า ๓๕ องศาเซลเซียส วางไว้หัวเตียง เมื่อตื่นนอนให้หยิบปรอทมาวัดทันทีนาน ๔-๕ นาที
        
        ๑.๓ การสังเกตมูกปากมดลูก (Cervical mucous charting method)
        
        เป็นการคุมก าเนิดโดยอาศัยหลักการ การเปลี่ยนแปลงของมูกปากมดลูกในช่วงระยะการตกไข่เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงของระดับของฮอร์โมนเอสโตรเจน โดยในระยะไข่ตกหรือระยะไม่ปลอดภัยคือระยะที่มีมูกมาก ใส ลื่นๆ คล้ายไข่ขาว สามารถยืดได้ยางมากกว่า ๖ เซนติเมตร
        
        ๑.๔ การหลั่งน้ำอสุจินอกช่องคลอด (Coitus interruptus or withdrawal)
        
        เป็นวิธีที่ฝ่ายชายถอนองคชาติออกจากช่องคลอดก่อนที่จะมีการหลั่งน้ าอสุจิ มีข้อดีคือไม่ต้องมีการเตรียมตัว ประหยัด ไม่ต้องใช้อุปกรณ์ แต่มีข้อเสียคือ ฝ่ายชายต้องมีการควบคุมการหลั่งให้ช้า ฝ่ายหญิงอาจไม่ถึงจุดสุดยอดก่อนการถอนองคชาติ
        
        ๑.๕ การเลี้ยงดูบุตรด้วยนมมารดา (Lactation amenorrhea methods)
        
        สตรีที่ไม่ได้เลี้ยงดูบุตรด้วยนมมารดาจะเริ่มมีประจำเดือนภายใน ๔-๖ สัปดาห์ สำหรับคนที่เลี้ยงดูบุตรด้วยนมมารดาเป็นเวลานาน ทำให้มีการหลั่งฮอร์โมน Prolactin สูง ซึ่งจะยับยั้งการหลั่งฮอร์โมน FSH และ LH ทำให้รังไข่ไม่ทำงาน และไม่เกิดการตกไข่ทำให้ไม่มีประจำเดือน
        
        ๒. การคุมกำเนิดแบบใช้ฮอร์โมน (Hormonal contraceptive)
        
        ๑. สตรีที่มีฮอร์โมน estrogen สูง (estrogenic) ลักษณะรูปร่างอ้วน มีประจ าเดือนออกมากและนาน รอบ
        ประจำเดือนอาจจะสั้นกว่า ๒๘ วัน ควรเลือกยาคุมกำเนิดชนิดที่มีฮอร์โมน estrogen สูง
        
        . ๒.สตรีที่มีฮอร์โมน estrogen และ progesterone ระดับมาตรฐาน (average) มีน้ าหนักตัวอยู่ในเกณฑ์
        มาตรฐาน มีประจำเดือนออกปานกลาง ควรพิจารณายาฮอร์โมนรวมที่มีฮอร์โมนต่ำ
        
        ๓. สตรีที่มีฮอร์โมน progesterone สูง (progestogenic) ลักษณะรูปร่างคล้ำยชาย เต้านมเล็ก อาจมีสิว
        มีประจำเดือนออกน้อย ควรเลือกยาคุมกำเนิดชนิดที่มีผล antiandrogenic
        
        ๒.๑ ยาเม็ดคุมกำเนิด เป็นฮอร์โมนสังเคราะห์ประกอบด้วย estrogen และ progesterone มี ๒ กลุ่มได้แก่
        
        ๒.๑.๑. ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวม (Combined oral contraceptive pills: OCP) แต่ละเม็ดจะประกอบด้วย estrogen และ progesterone รวมกันในขนาดคงที่ มีทั้ง ๒๑ และ ๒๘ เม็ด ซึ่ง ๗ เม็ดหลังไม่มีฮอร์โมน แต่เป็นวิตามิน และ/ หรือธาตุเหล็ก ซึ่งจะมีทั้งหมด ๒ ชนิดได้แก่
        
        2 more items...
        
        ๒.๑.๒ ยาเม็ดคุมก าเนิดชนิดฮอร์โมนเดียว (Progesterone only pills: POP)
        
        1 more item...
        
        1 more item...
        
        การเริ่มรับประทานยา
        
        เริ่มวันที่ ๕ หลังจากวันแรกของรอบประจำเดือน
        
        การรับประทานยา
        
        วรรับประทานยาในเวลาที่ใกล้เคียงกันทุกวัน ที่นิยมปฏิบัติคือหลังอาหารเย็น
        หรือก่อนนอน
        
        การลืมรับประทานยา
        
        การลืมกิน ๑ เม็ดให้รีบรับประทานทันทีที่นึกได้
        
        การตรวจสุขภาพของผู้ใช้ยา
        
        2 more items...
        
        ข้อห้ามและการหยุดรัลประทานยา
        
        ๑.ข้อห้ามอย่างเด็ดขาด ได้แก่ ภาวะมีครรภ์ หลอดเลือดอักเสบหรืออุดตัน
        
        ๒. พิจรณา โรคความดันโลหิต
        
        ๓.หยุดใช้ทันทีเมื่อมีอาการเจ็บหน้าอกหรือหายใจติดขัด
        
        ข้อดี
        
        อาการปวดระดูน้อยลง เนื่องจากไม่มีการเจ็บระดู
        
        ข้อเสีย
        
        เกิดอาการข้างเคียงของยา ต้องรับประทานอย่างสม่ำเสมอ
        
        ๒.๕ แหวนคุมกำเนิด (Vaginal contraceptive ring)
        
        1 more item...
        
        ๒.๒ ยาฉีดคุมกำเนิด (injectable contraception)
        
        กลไกการออกฤทธิ์
        
        ยับยั้งการตกไข่ เปลี่ยนแปลงเยื่อบุโพรงมดลูก เปลี่ยนแปลงมูกที่ปากมดลูก มีผลต่อท่อนำไข่ ทำให้การเคลื่อนไหวและบีบตัวของท่อนำไข่ลดลง
        
        การเลือกผู้รับบริการ
        
        อายุไม่เกิน ๕๐ ปีและมีบุตรอย่างน้อย ๑ คน
        
        ข้อห้าม
        
        สตรีที่ยังไม่มีบุตรหรือต้องการมีบุตรเร็ว เลือดออกผิดปกติโดยไม่ทราบสาเหตุ
        
        ข้อดี
        
        ใช้ง่าย สะดวก ราคาไม่แพง ไม่มีอาการข้างเคียงของ estrogen
        
        ข้อเสีย
        
        มีการเปลี่ยนแปลงของระดู น้ำหนักเพิ่ม ปวดศีรษะ และหลังจากฉีดยาแล้วตั้งครรภ์ช้า
        
        ๒.๓ ยาฝังคุมกำเนิด (contraceptive implant)
        
        กลไกการป้องกันการคุมกำเนิด
        
        ทำให้มูกปากมดลูกเหนียวข้นขึ้น ทำให้เยื่อบุมดลูกไม่เจริญ และ
        ระงับการตกไข่
        
        การเลือกผู้รับบริการ
        
        มีบุตรอย่างน้อย ๑ คน มีความต้องการคุมกำเนิดระยะยาว ต้องการเว้นระยะ
        การมีบุตรโดยที่มีการกลับคืนสู่ภาวะเจริญพันธุ์ได้ทันที
        
        การเริ่มต้นฝังยาคุมกำเนิด
        
        ภายใน ๑-๕ วันแรกของการมีประจำเดือนครั้งสุดท้าย หรือ ๔-๖ สัปดาห์
        ภายหลังคลอด หรือหลังแท้งบุตรทันที
        
        อาการข้างเคียง
        
        การเปลี่ยนแปลงของระดู อาการปวดศีรษะ
        
        บทบาทของพยาบาลในการแนะนำ
        
        5 more items...
        
        ข้อห้าม
        
        ตั้งครรภ์หรือสงสัยว่าตั้งครรภ์ มีประวัติโรคตับ มีประวัติดีซ่าน หรือคันเรื้อรังระหว่าง
        การตั้งครรภ์ มะเร็ง เนื้อร้าย โรคเบาหวาน
        
        ๒.๔ แผ่นฮอร์โมนติดผิวหนัง (Transdermal patch)
        
        ประสิทธิภาพในการคุมกำเนิดร้อยละ ๙๙ เป็นแผ่นติดหรือแปะบนผิวหนัง โดยนำฮอร์โมนใส่ในแผ่นยาที่มีลักษณะคล้ายพลาสเตอร์ปิดแผล ประกอบด้วยฮอร์โมนทั้งEstrogen และ Progesterone
        
        ๓. การคุมกำเนิดแบบใช้สิ่งกีดขวาง (Barrier methods)
        
        ๓.๑ ห่วงอนามัย (Intrauterine contraceptivedevice : IUD)
        
        การเริ่มใส่ห่วงอนามัย
        
        ๑. ภายหลัง ๑-๑๐ วันแรกของการมีประจำเดือนครั้งสุดท้าย แต่หากเป็นชนิดที่มีฮอร์โมน ควรใส่ภายใน ๗ วันของรอบประจำเดือน
        
        ๒. หลังคลอดบุตรภายใน ๔-๖ สัปดาห์ โดยมีข้อดีคือสะดวกและประหยัด
        
        ๓. หลังแท้งทันทีที่ไม่มีการติดเชื้อ หรือภายใน ๒-๓ สัปดาห์
        
        อาการข้างเคียงและอาการแทรกซ้อน
        
        เลือดออก กะปริดกะปรอย ปวดท้องน้อย อาการนี้จะหายไปในระยะ ๒-๓ เดือน
        
        บทบาทของพยาบาลในการให้คำแนะนำสำหรับสตรีผู้ใช้ห่วงอนามัย
        
        1 more item...
        
        ๓.๒ ถุงยางอนามัย (condom) ซึ่งมีทั้งของผู้ชายและผู้หญิง
        
        ๓.๒.๑ ถุงยางอนามัยชาย
        
        เพื่อขัดขวางน้ำอสุจิเข้าสู่ช่อง คลอด และขวางกั้นการสัมผัสโดยตรงของอวัยวะสืบพันธ์ทั้งสองฝ่าย
        
        ๓.๒.๒ ถุงยางอนามัยหญิง
        
        ลักษณะเป็นถุงลมโปร่งแสง มีวงแหวนที่ยืดหยุ่น ๒ อัน เป็นปลายเปิด
        และปลายปิด วิธีนี้มีความยุ่งยากในการใช้ แต่มีข้อดีคือ หาซื้อได้ด้วยตนเอง
        
        ๓.๓ หมวกยางสอดใส่ช่องคลอด (vaginal diaphagm)
        
        ๓.๔ ฟองน้ำใส่ช่องคลอด (vaginal contraceptive sponge)
        
        ๔. วิธีการคุมกำเนิดที่ใช้สารเคมี
        
        ๔.๑ ยาฆ่าตัวอสุจิ (spermicides)
        
        ๔.๒ การสวนล้างช่องคลอด (Vaginal douch)
      - ๒. การคุมกำเนิดแบบถาวร (Permanent contraception) เป็นวิธีการคุม
        กำเนิดที่เมื่อปฏิบัติแล้วให้ผลในการ
        คุมกำเนิดตลอดไป เช่น การทำหมันหญิงและการทำหมันชาย
        
        ข้อดี
        
        ทำง่าย ประหยัด สะดวก ปลอดภัย และรวดเร็ว หมันหญิงใช้เวลาทำผ่าตัด ๑๐-๑๕ นาที ส่วน หมันชายใช้เวลาทำพียง ๑๐ นาที
        
        ข้อเสีย
        
        ป็นวิธีการถาวร หากต้องการมีบุตรจะต้องผ่าตัดใหม่ ซึ่งแก้ไขได้ยากและเสียค่าใช้จ่ายมาก
        
        บทบาทของพยาบาลในการให้คำแนะนำก่อนและหลังทำหมัน
        
        ก่อนการทำหมัน
        
        ทำความสะอาดของร่างกาย งดอาหารหลังเที่ยงคืนของวันผ่าตัด ในวันที่ทำหมัน แนะนำให้ถ่ายอุจจาระ และเตรียมผ้าอนามัย ก่อนเข้าห้องทำหมัน แนะน าให้ถอดฟันปลอมแว่นตา และถ่ายปัสสาวะก่อนเข้าห้องผ่าตัด
        
        หลังทำหมัน
        
        ๑. นอนพักประมาณ ๒-๓ ชม
        
        ๒.ในรายที่ส่องกล้อง อาจจะอืดแน่นท้องจากก๊าซที่เหลือค้างอยู่ในช่องท้อง ปวดร้าวไปที่ไหล่ทั้ง สองข้าง เวียนศีรษะ คลื่นไส้อาเจียน
        
        ๓. ในรายที่ปวดแผลมาก มีเลือดออกหรือปัสสาวะไม่ออก มีไข้ ควรรายงานแพทย์หรือเจ้าหน้าที่ ทราบ