Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
NED - Toneel in de Nieuwe tijd - Coggle Diagram
NED - Toneel in de Nieuwe tijd
context
literatuur wordt gekenmerkt door de rederijkers en opkomst van nieuwe ideeën als renaissance, humanisme en hervormingen
rederijkers
ontstaan
gezelschappen in steden die zich bezig houden met de organisatie van feestelijkheden
ze krijgen financiële steun van de prins die verantwoordelijk was voor het gezelschap
factor
schrijft gelegenheidsgedichten die de leden opvoeren
landjuweel
wedstrijd (alleen in brabant)
Brabantse kamers komen samen en voeren een toneelstuk uit
dit toneelstuk is gebaseerd op een zin (onderwerp) dat ze voorgelegd krijgen
ontstaan
eerste helft van de 16de eeuw
landjuweel zorgt voor een grote bloei van de rederijkers
landjuweel werd gesteund door de stad
was een gelegenheid tot ontspanning voor de inwoners
er werden vriendschapsbanden gemaakt tussen kamers en deelnemende steden
er was toenemend toerisme
het landjuweel vormt een cyclus
kamer dat vorige landjuweel won organiseert de volgende
eenmaal deelgenomen aan het landjuweel moet je de hele cyclus mee doen
dag 1 >> decor, stad word versierd, podium word voor het stadhuis gemaakt
dag 2 >> gaan naar de mis en daarna begint het toneel, einde dag vuurwerk
laatste dag >> uitreiking juweel (er waren meerdere prijzen)
het bekroonde stuk was meestal een esbattement (minderwaardig genre)
in het begin waren er veel esbattementen pas wanneer ze groter werden kwamen er meer serieuze stukken
toneelstukken was een spel van sinne
geloven dat kunst ambacht is en dus kan aangeleerd worden
toneelgenres
komisch toneel: esbattementen
ernstig toneel
mysteriespelen
heiligenspelen
mirakelspelen
spelen van sinne of moraliteiten
nieuwe tijd/middeleuwen
N >> ook een esthetisch aspect
M >> enkel een zedenles
kunstopvatting rederijkers
mysteriespelen
omvorming van geloofsinhoud tot toneel
onderwerp: gebeurtenissen uit jezus leven en het oude testament
heilige spelen
niet super belangrijk
taferelen uit het leven van een heilige
mirakelspelen
mariken van nieumeghen
Mariken is een braaf meisje die zorgt voor het huishouden van oom gijsbrecht
ze moet boodschappen doen dus gaat te voer naar Nijmegen wanneer het te laat wordt wil ze bij een tante blijven slapen maar dei scheld haar uit en laat haar niet binnen omdat ze slecht gehumeurd is
omdat ze bedroefd is zegt Mariken ik zou met iedereen mee gaan zelfs de duivel. dit hoort de duivel natuurlijk en komt op haar af
de duivel belooft Mariken een luxe leven op voorwaarde dat ze haar naam veranderd (omdat hij ooit last heeft gehad van een marieke nl maria )
ze gaan samen 7 jaar in Antwerpen wonen daarna krijgt Mariken wroeging en wilt terug haar vrienden zien de duivel probeert haar tegen te houden maar het lukt niet
Mariken vlucht weg en ziet een wagenspel in de stad over iemand die in Maria gelooft en gered word.
duivel >> moenen met een oog, heeft menselijk gedaante maar heeft herkenningsteken
mariken >> Emmeke
de Duivel vlucht weg en Mariken doet een biecht. ze moet naar de bisschop van Keulen en zelfs naar de paus in Rome. ze moet boete doen en een metalen ring dragen rond de hals
God weet dat ze vertrouwen bleef hebben aan Maria en stuurt een engel om haar boeien los te maken (mirakel)
Mariken doet een biecht die haar om de priester hoort om te voorkomen dat ze zal boeten laat de duivel haar van de hemel vallen zodat ze op slag dood gaat en naar de hel gaat ze is echter ongedeerd (mirakel )omdat ze trouw bleef aan maria (emmeken)
fragment >> stuk dat ze het wagenspel ziet
ze is zeer bedroeft en heeft spuit van haar leven en beseft dat er geen weg terug is
ze doet een biecht die haar oom hoort ze zegt dat ze spijt heeft dat ze de duivel geroepen heeft en is zo betreurt dat ze flauw valt
moenen neemt haar vast en laat haar op de grond vallen zodat ze meteen naar de hemel gaat maar boven wonder overleeft ze het
wonder door de tussenkomst van een heilige
spelen van sinne of moraliteiten
er werd telkens een sinne uitgewerkt een opgegeven thema
verzonnen verhalen met moraliserende bedoeling
gebruik van allegorische personages
personificatie van een concept (goede, de deugt)
elckerlyc
sinne (vraagstelling) >> wat moet een mens doen om een goed leven te leiden
elckerlyc >> staat symbool voor elk mens
Pieter Doorlant = petris Diestemius
elckerlijckmotief
de mens die oppervlakkig leeft, van dag tot dat, word opeens gedwongen over zichzelf na te denken en de balans van zijn leven op te maken
elckerlyck staat in de bloei van zijn leven wanneer hij geconfronteerd word met de dood
hij moet voor god verschijnen en mag beroep doen op een advocaat die hem zal verdedigen
eerst vraagt hij aan vrienden (gheselschap) en familie (maghe en neve) en aan zijn bezittingen (tgoet) maar deze weigeren allemaal zij stellen namelijk niet voor in de ogen van God
daarna vraagt hij aan deugd deze wilt wel helpen maar kan dat niet omdat hij te zwak is (is zwak omdat elckerlyc haar slecht behandelde doorheen zijn leven)
daarna gaat hij naar kennis die hem brengt bij biecht
hier schenkt hij de ene helft van zijn bezittingen weg en de andere helft geeft hij terug aan wie hij ze ontnomen had. hierna voelt deugd zich meteen beter
cracht, schoonheyt, vroetscap (verstand), vijf sinnen, kennis en deugd gaan allemaal mee naar god maar alleen deugd en kennis blijven om hem bij te staan bij God
de mens heeft dus deugdzaamheid nodig om een goed leven te leiden
fragment >> moment dat elckerlyc naar deugd gaat om hem mee te vragen naar god
deugd vertelt hem dat hij niet mee kan ondanks dat hij wil elckerlyc heeft hem namelijk verwaarloosd maar verteld wel dat ze een zus heeft kennis die haar wel kan helpen
kennis brengt het idee om naar de biecht te gaan en te boeten
fragment >> eindproloog/epiloog
tekst waar in word verteld hoe gheselscap vrienden goet scoonheyt cracht vriescap en vijf sinne vergangkelijk zijn
maar een deugd is niet vergankelijk
leef dus een deugdzaam leven stel je nederig op en doe geen zonde
esbattementen
komisch toneel
werd gespeeld na een ernstig stuk
minder extreem als de sotternieën van de abele spelen
geen vechtpartijen
geen rechtstreeks uitschelden
bourtig
esbattement van den visscher
een vrouw en man zitten in een storm en besluiten hun zonden op te biechten
de vrouw vertelt dat haar eerste zoon van haar man is maar haar tweede van de knaap en de derde van de kapelaan
de man is niet meer vriendelijk tegen zijn tweede en derde zoon
de vrouw verteld háár man dat ze eigenlijk alle drie zijn zonen zijn want hij is een dienstknecht/knaap voor hem en ook haar kapelaan (want ze verteld al haar geheimen aan hemm)
de man is gevleid en tevreden
steriotiep
eerst wint de man uiteindelijk toch de vrouw. de man is sul en de vrouw is kwaadaardig
esbattement van de appelboom
man en vrouw zijn arm omdat het slecht gaat op de boerderij
hebben wel een appelboom die het goed doet maar omdat hij aan de kant van de weg staata is het makkelijk vruchten te stelen
vragen aan god voor beschermen en god zorgt ervoor dat iedereen die er aan komt er aan vast blijft plakken
eerst komen er dieven die blijven plakken later komt de dood langs, met een list krijgt de man hem zo ver eerst een appel te eten waardoor hij vast blijft zitten en du niet dood gaat
later komt de duivel langs omdat hij zich afvraagt waarom er niemand meer dood gaat en als hij de dood ziet raakt hij ook de boom aan en zit hij vast
ze sluiten een deal met de dood dat als hij hun nog 40 jaar laat leven hij hem zal helpen uit de boom te geraken ook met de duivel sluiten ze deze deal in ruil zullen ze nooit nog tot zonden verleiden
de renaissance
het cultureel centrum verplaats zich van zuiden naar het noorden door val van Antwerpen, vrede van munster, beelden strom
er ontstaan nieuwe ideeën die terug grijpen naar de klassieke oudheid
antropocentrisme
ontstaan van nationaal gevoel
taal
streek
ontwikkeling
in nederlanden strijd naar onafhankelijkheid (nationaal gevoel)
ontwikkelde ene zin voor zuivere schonheid (schrijven om er iets moois van te maken)