Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
UGALKETA-SISTEMA/OSASUN SEXUALA - Coggle Diagram
UGALKETA-SISTEMA/OSASUN SEXUALA
NERABEZAROAN GERTATZEN DIREN ALDAKETAK ULERTZEN
Aldaketa fisikoak
Neskak
Bularrak hazi
hilekoa
baginako fluxua
ehun adiposoa pilatzen, izterretan, aldakan, sabelaldean
Biak
Aknea
transpirazioa, gorputz usaina
biloa besapeetan eta pubisean
genitalak garatzen
Mutilak
Sorbaldak eta espaldak zabaltzen
ahotsa baxuagoa
biloa aurpegian eta bularrean
hazi-isurketak
Aldaketa psikologikoak eta sozialak
Nerabezaroa
Aldaketa biologikoak
Aldaketa psikologikoak
Nerabezaroa, pubertaroan gertatzen diren aldaketa biologikoekin hasten
10 eta 19 urte artean
emozio berriak eta besteekin harremanak
Aldaketa sozialak
Haurtzarotik nerabezarora
Karakter sexual primarioak
ugaltze-organoak, jaiotzen garenetik, pubertaroan desberdintasunak sexu-heldutasunera arte
Karakter sexual sekundarioak
ugaltzeko gaitasuna, gorputza bereizten dituztenak
1.GIZA UGALKETAREN EZAUGARRIAK EZAGUTZEN
Ugalketa-funtzioa
Sexu bidezkoa da, bi indibiduo behar
Dimorfismo sexuala, gorputzak oso desberdinak badira
Gonadak
Emakumeak obulutegiak
Gizonak barrabilak
Gametoak
espermatozoideak
obuluak
ernalketa emakumearen ugalketa- sisteman
Gizakiak bibiparoak
Jaiotza erditzearen bidez
Gizakien ugaltze- zikloa
zelulak egiten eta enbrioia sortu
enbrioia garatzen, umekia eratzen eta gizaki berria
ernalketan zigotoa sortu
haurtzaroan eta haurrak garatzen
elkartzen direnean emakumearen ugalketa-aparatuan
pubertaroan ugaltze-organoak heldu
Espermatozoideak eta obuluak informazioa genetikoa
ERNALKETATIK ERDITZEA GERTATU ARTEKO FASEAK BEREIZTEN
Plazentazioa
Enbrioia amaren odol-hodiekin konektatuta
plazenta, zilbor-hestea eta zorro amniotikoa (amnios)
Zorro amniotikoa likido amniotikoz beteta, enbrioia babesteko, eta plazenta ere dago
Plazenta enbrioiari lotuta dago zilbor-hestearen bidez, gaiak garraiatzen
Zilbor-zaina
Bi zilbor-arteria
Haurdunaldia
Enbrioia endometrioan ezartzen, eta haurdunaldia hasten
azken hilekotik 40 bat astez
enbrioia garatzen eta gizaki berri baten organoak osatzen
Habiaraztea
ernalketako osteko 14.egunera arte gerta daiteke, prozesu garrantzitsua
lotura fisikoa sortzen baitu amaren eta enbrioiaren artean
enbrioiak amaren hormonak jasotzen, hormona horiek enbrioiaren organoak eratzen hasten
Jaiotza
Erditzearen ondorioz hiru etapa gertatzen
Egozte-fasea
Haurrondokoa edo plazenta botatzea
Dilatazio-fasea
Amaren hipofisiak oxitozina hormona jariatzen duenean hasten
hormona hori uzkurdura erritmikoak eragiten, umetoki-lepoa dilatatzen 10cm
Ernalketa
Ernalketaren faseak
Espermatozoideak obuluaren koroa eta eremu peluzidoa zeharkatzen
2 gametoen mintzak fusionatu, espermatozoidearen nukleoa, obuluaren zitoplasman
Obulua aktibatzen eta ernalketa-mintza eratzen
Nukleo espermatikoa eta obuluarena fusionatzen eta zigotoa sortzen
LAGUNTZA BIDEZKO UGALKETAKO METODOAK ULERTZEN
Laguntza bidezko ugalketako teknikak
Antzutasuna
seme-alabak modu naturalean izateko ezintasuna da
Gizonaren antzutasuna
Zergatik gertatzen?
malformazioagatik
bide genitaleko arazoengatik
Espermatozoideen kopuru urriagatik
Emakumearen antzutasuna
Zergatik gertatzen?
obulu gutxi izateagatik edo horiek ez ekoizteak
fallopioren tronpak buxatuta egoteak
umetokiaren disfuntzioek eragiten
Intseminazio artifiziala
obulua eta espermatozoidea emakumearen bide genitalen barrualdean batzen
Faseak
Obulutegiak estimulatzea
emakumeari hormona-dosi txikia
Lagina prestatzea
Semen-lagina prestatzeko fasea
Intseminazioa
semen-lagin bat sartzen da umetokian obulazio-garaian
Zer dira?
ernalketako prozesu naturalak errazteko edo ordezkatzen dituzten metodo-multzoa
seme-alabak edukitzeko aukera ematen diete ezin duten pertsonei
In vitro ernalketa
obuluak emakumearen bide genitaletik kanpo ernaltzean datza
Faseak
Semen-lagina atera eta prestatu
Obuluak semenaz ernaltzen laborategian
Obulutegia hormonekin estimulatzen
Enbrioien transferentzia, amaren umetokira transferitzen dira enbrioiak
UGALKETA-SISTEMA ETA HAREN FUNTZIONAMENDUA EZAGUTZEN
Emakumearen ugalketa-sistema
Bide genitalak
Fallopioren tronpak
umetokian amaitzen, zilioak dituzte, horiek bibratu eta obulua umetokiraino eramaten
Umetokia/uteroa
baginarekin utero-lepoaren edo zerbixaren bidez lotuta dagoen organo hutsa
endometrioa loditzen ziklo menstrualean
hor enbrioia elikatzen
Bagina
Umetokiarekin lotuta eta kanpoaldera irekita dagoen hodi-elastikoa da
Hor espermatozoideak askatzen, bertatik gertatzen da erditzea
Obulutegiak
bi gonadak, obuluak sortzen eta bi hormona:
estrogeno eta progesterona hormonak sortzen, organismoa haurdunaldirako prestatu, emakumearen karaktere sexualak erregulatzen
Bulba
emakumearen kanpo-genitalen multzoa
baginako eta uretrako zuloak babesten dituzten ezpain izeneko tolesturak
kanpokoak ezpain handiak eta barrualdekoak ezpain txikiak eta klitoria osatzen
Gameto femeninoak eta maskulinoak
Femeninoak
obuluak gameto femeninoak, zelula mugiezinak, obogenesiak obulutegietan sortu
Jaiotzetik emakumeak obozitoak dituzte, obulutegi-folikulu barrunbetan daude
Pubertarotik menopausiara, 28 egunean behin emakumearen obulua helduko da, 450 obulu
Maskulinoak
Espermatozoideak gameto maskulinoak, espermatogenesiaren bitartez eratzen barrabiletan
hodi seminiferoetan gertatzen, hodi-meheak, paretetan zelula amak, heltzen direnean espermatozoide bihurtu, pubertarotik etengabeko prozesua
Gizonaren ugalketa-sistema
Guruin erantsiak
Prostata
espermatozoideak elikatu, mugikortasuna estimulatzen duen likidoa ekoizten
Semen-besikula
Semen-likidoa isurtzen, elikagarria espermatozoideentzako, gernuaren azidotasunetik babesten
Guruin bulbouretralak/Cowperen guruinak
uretra garbitzen, lubrifikatzen duen likido bat jariatzen
Bide genitalak
espermatozoideei irteten uzten dieten hodiak
Epididimoa
bitan banatutako hodi mehea, barrabil bakoitzaren gainaldean, espermatozoideak pilatzen
Hodi deferenteak/esperma-bideak
espermatozoideak epididimotik uretraraino eramaten dituzten bi hodi
Uretra
semenaren eta gernuaren huste-hodia
Zakila
organo kopulatzailea, espermatozoideak askatzen ditu
erekzioan odolez betetzen diren ehun arolak
Muturrari glande, prepuzio izeneko azal mugikorrak estaltzen
Barrabilak
Gonada maskulinoak, espermatozoideak eta testosterona sortzen, gorputzetik kanpo, eskroto batean, tenperatura baxuan
SEXU-TRANSMISIOZKO GAIXOTASUNAK IDENTIFIKATZEN
STG birikoak
Gisa papilomaren birusa (GPB)
Genitaletan garatxoa eta ondoeza sortzen
Giza immunoeskasiaren birusa (GIB)
Beste infekzio batzuen aurkako defentsak gutxitzen
Herpes genitala (HSB)
Erupzioa eta ultzera mingarriak sortu
B hepatitisa (BHB)
Gibelari kalte egiten eta sukarra, nekea eta ikterizia eragiten
STG bakterianoak
Sifilisa
Zauriak eremu anogenitalean eta sukarra ekartzen
Gonokozia/blenorragia
Pixa egitean erremina eta genitalak zornazten
Klamidia/klamidiosia
Ondoeza eragiten pixa egitean
Sexu-transmisiozko gaixotasunak (STG)
Gaixotasun infekzioso batzuk sexu-harremanen bidez kutsa daitezke
eta birusek, bakterioek, edo mikroorganismo parasitoek eragin ahal
STG parasitarioa
Trikomoniasia
Protozoo batek bagina-fluxua eragiten du, erremina baginan
OSASUN SEXUALAREN GARRANTZIA BALORATZEN.
Sexua eta sexualitatea
Sexua
gizakiak definitzen dituzten ezaugarri biologikoak eta fisiologikoak
Sexualitatea
oso zabala, identitateak, genero-rolak, sexu-orientazioa, erotismoa, plazera, intimitatea, ugalketa hartzen
Ugalketa eta sexualitatea gauza desberdinak, ugalketa sexualitatearen alderdi bat da
Sexu-higienea eta ohitura arduratsuak
Higiene-ohitura osasungarriak
Antisorgailuak erabiltzea
Kanpo-genitalen higienea
Kalitatezko sexu-heziketa
Medikuarengana joatea, azterketak egiteko
Besteekiko errespetua
ANTISORGAILUAK EZAGUTZEN.
Antisorgailuak
barne hartzen dituzte sexu-harremanetan ernalketa eragozteko teknikak zein tresnak
Metodoak
Barrerako metodoak
Diafragma
mintz malgu bat, umetoki-lepoan jartzen, eta espermatozoideei ez die uzten sartzen, eraginkorra
Umetoki barneko gailua (UBG)
umetokian jartzen den gailu txikia, ernalketa eragozten, bakarrik medikuaren aginduz, eraginkorra
Emakumeen preserbatiboa
bagina barruan jartzen den zorroa, espermatozoideak ez sartzeko, eraginkorra
Gizonen preserbatiboa
zakilan jartzen den zorroa da, espermatozoideak atxikitzen, eraginkorra
Metodo kirurgikoak
Basektomia
operazio kirurgikoa, espermatozoideak barrabiletatik ez ateratzeko, prozesu itzulgarria, oso eraginkorra
Tronpen lotura
Fallopioren tronpak moztean eta lotzean datza, obuluak ez ateratzeko, eta espermatozoideak ez heltzeko, oso eraginkorra
Metodo kimikoak
Anobulatorioak
Hormona dosi-txikiak, hainbat erakoak, bakarrik medikuaren aginduz, oso eraginkorrak
Espermizidak
Penetrazioaren aurretik baginan sartzen diren gai kimikoak dira, espermatozoideak geldiarazten/suntsitzen
Metodo naturalak
Ziklo menstrualaren hainbat seinale, sistematikoki agertzen
eraginkortasuna txikia, iraupena ez da zehatza, ez dira eraginkorrak
