Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

SINH LÍ HỆ NỘI TIẾT, TÓM TẮT SLIDE THẦY KÊU COI TRƯỚC KHI VÀO PHÒNG THI,…

- - - - chuyển tín hiệu về hệ thống TK
        
        nếu cần điều chỉnh nội môi
        
        điều khiển hệ nội tiết
        
        tiết các hormone
        
        cân bằng lại nội môi
        
        nếu hệ TK tự điều chỉnh được
        
        đưa ra các tín hiệu để cân bằng
- - - - Nơi tiếp nhận hormon
        
        Chỗ định vị tương ứng (mỗi hormone có một loại thụ thể - tại một nơi nhất định)
        
        Màng tế bào (thường)
        
        Trong tế bào chất
        
        Trong nhân
- - - - T3 và T4 (tuyến giáp)
        
        gắn với thụ thể tại TB đích (hữu hạn) của nó trong cơ thể
        
        nếu dư hormone, đi trong máu
        
        gian não
        
        vùng hạ đồi
  - - - gây hiệu ứng TB
        
        sự rụng trứng
    - - điều hòa ngược dương tính lên GnRH và LH
- - - - Hormon kích thích sự tăng trưởng
        
        GH tuyến yên
        
        T3, T4 tuyến giáp
      - Hormon ức chế sự tăng trưởng
        
        Testosterone
        
        Estrogen
    - - Hormon T3, T4
        
        Kiểm soát 25% hoạt động trao đổi chất cơ bản
      - Hormon Cortisol
        
        Tăng tạo glucose, acid béo, aa --> máu
        
        Giảm stress, kháng viêm
      - Hormon Aldosterone
        
        Kiểm soát nồng độ Na+, K+ trong huyết thanh
        
        điều chỉnh huyết áp
      - 3 nhóm điều hòa Calci, Phosphate
        
        PTH tuyến cận giáp
        
        Calcitonin tuyến giáp
        
        Vitamin D3
      - Hormon ADH (vasopressin)
        
        Điều chỉnh áp suất máu
        
        Kiểm soát tái hấp thu nước tại ống lượn xa và ống góp thận
      - Cặp insulin và glucagon
        
        Duy trì đường huyết
- - - - Epinephrine (Adrenalin)
      - Norepinephrine
      - hormon vùng hạ đồi
      - hormon tuyến yên
      - Hormon tụy nội tiết
    - - Thụ thể liên kết kênh ion
        
        Hoạt động các chất dẫn truyền thần kinh
      - Thụ thể liên kết TB G
        
        ACTH
        
        FSH
        
        LH
        
        TSH
        
        ADH
        
        Lộ trình tín hiệu AMP vòng (cAMP)
        
        Lộ trình tín hiệu phosphatidylinositol
      - Thụ thể liên kết enzyme
        
        Tyrosine kinase
  - - - hormon tuyến vỏ thượng thận
        
        Aldosterone
        
        Cortisol
      - Hormon tuyến sinh dục
        
        Testosterone
        
        Estrogen
        
        Progesterone
      - Hormon T3, T4
    - - thụ thể nhân
      - nhập bào (thụ thể màng không đặc hiệu)
      - thụ thể màng đặc hiệu
- - - - TSH từ tuyến yên trước có vai trò duy trì sự tổng hợp và bài tiết hormon giáp
      - khoảng
        
        90% hormon do tuyến giáp tiết ra là thyroxine (T4)
        
        10% là triiodothyronine (T3)
      - nồng độ T3 trong máu thấp hơn, tg tồn tại ngắn hơn so với T4
      - cường độ ảnh hưởng và tác dụng của T3 tại mô đích lại lớn hơn T4
      - khi đến TB đích, hormon T4 phải được chuyển thành hormon T3 (nhờ ez 5'iodinase)
        
        có thể xem T4 chính là dạng dự trữ của hormon giáp (prohormon) khi lưu hành trong huyết tương
      - trong điều trị suy giáp, dạng hormon được sử dụng để bổ sung cho bệnh nhân là thyroxine
      - tác động chủ yếu của hormon giáp là duy trì hoạt động chuyển hóa bình thường trong các TB
      - ở trẻ em, hormon giáp giúp kích thích tuyến yên bài tiết GH
      - cường giáp
        
        dẫn đến tăng tốc độ chuyển hóa toàn thân
        
        gây sụt cân , sợ nóng, tăng hoạt động các cơ quan và xuất hiện bướu giáp (tuyến giáp to ra)
      - suy giáp
        
        dẫn đến giảm tốc độ chuyển hóa toàn thân
        
        gây tăng cân, sợ lạnh, giảm hoạt động các cơ quan
    - - tổng hợp và dự trữ chất keo thyroglobulin
        
        TB nang giáp tổng hợp thyroglobulin cho lòng nang
        
        ion I- đồng vận chuyển cùng Na+ vào TB nang giáp rồi vào chất keo
        
        nhờ vào bơm NIS trên màng TB
        
        sự bắt iod tăng lên khi
        
        bị kích thích bởi TSH
        
        trữ lượng hormon trong tuyến giáp giảm
        
        Iod hóa các tyrosine trên thyroglobulin tạo thành dạng T3, T4 sự trữ trong nang
        
        I- được oxh thành I2 nhờ hệ thống ez TPO (thyroid peroxydase)
        
        I2 gắn vào các gốc tyrosine nhờ ez iodinase
      - giải phóng hormon T3, T4 khỏi thyroglobulin và bài tiết vào máu
        
        thyroglobulin gắn T3, T4 được đưa trở vào TB nang giáp
        
        ez nội bào cắt T3, T4 ra thành dạng hormon tự do
        
        hormon T3, T4 tự do được đưa vào máu tuần hoàn
        
        khoảng 2/3 lượng hormon kết hợp với 1 loại glycoprotein là TBG (thyroxine - binding globulin)
        
        còn lại kết hợp với prealbumin và albumin
        
        khi đến mô đích, nhờ hoạt động của ez 5'deiodinase, T4 bị khử bớt một iod để tạo thành T3
  - - - các tác động lên gen
        
        diễn ra chậm, từ vài giờ đến vài ngày
        
        đến TB đích, ez 5'deiodinase sẽ chuyển T4 thành T3
        
        chỉ có ở dạng T3 mới kết hợp được với thụ thể và tác động lên TB đích
        
        phức hợp hormon - thụ thể sau khi tạo thành sẽ cùng với thụ thể RXR (retinoid X receptor)
        
        gắn lên vùng TRE (thyroxine receptor element) tương ứng trên DNA
        
        kết quả chung sau khi tiếp xúc hormon giáp
        
        các TB đích sẽ tăng hoạt động, tăng mức đáp ứng với các hormon catecholamine
        
        hệ tim mạch sẽ làm tăng co bóp cơ tim, tăng cung lượng tim
        
        hệ hô hấp sẽ làm tăng tần số hô hấp
        
        tại mô TK sẽ làm tăng trạng thái hưng phấn,...
      - các tác động ngoài gen
        
        diễn ra nhanh tức thì
      - hormon giáp đi qua màng nhờ vào các kênh chủ động (iodothyronine transporter)
    - - tác dụng trên chuyển hóa cơ bản tại TB
        
        tăng tiêu thụ O2
        
        tăng kích thước và số lượng ty thể
        
        hoạt hóa bơm Na+ - K+ ATPase
      - tác dụng trên chuyển hóa các chất dinh dưỡng
        
        tác dụng trên chuyển hóa glucid
        
        tăng hấp thu glucose tại ruột
        
        tăng tân sinh glucose và phân hủy glycogen ở nam
        
        tác dụng trên chuyển hóa lipid
        
        tăng huy động lipid dự trữ tại mô mỡ
        
        tăng nồng độ acid béo trong huyết tương
        
        kích thích oxh acid béo ở mô để tao ra năng lượng
        
        hormon giáp còn kích thích sự biểu hiện các thụ thể của LDL tại TB gan
        
        dẫn đến tăng bắt giữ và đào thải TB gan ra dịch mật
        
        làm giảm nồng độ cholesterol huyết tương
        
        tác dụng trên chuyển hóa protid
        
        làm tăng tổng hợp protein giúp cho sự phát triển va tăng trưởng cơ thể
        
        tác dụng trên nhu cầu các vitamin
        
        tác dụng trên cân nặng
        
        do kích thích mạnh lên quá trình dị hóa trên toàn cơ thể nên
        
        tăng hormon thường gây sụt căn nhanh
        
        giảm horm giáp lại làm tanwng cân nan
      - tác dụng trên các hệ cơ quan trong cơ thể
        
        tác dụng trên hệ tim mạch
        
        hormon giáp giúp tăng số lượng thụ thể α, β của catecholamine trên hệ tim mạch nhiều
        
        tim trở nên nhạy cảm với catecholamine nhiều hơn
        
        tăng sức co bóp tim
        
        kéo theo tăng cung lượng tim và huyết áp tâm thu
        
        tăng nhịp tim
        
        gây cảm giác hồi hộp, đánh trống ngực
        
        trên ECG thường có tình trạng nhịp nhanh xoang
        
        tác dụng trên hệ hô hấp
        
        hormon giáp giúp làm tăng tần số và độ sâu của hô hấp
        
        tăng hoạt động của các TB phế nang và cơ hô hấp
        
        hoạt động chuyển hóa đòi hỏi sử dụng nhiều oxy và tăng tạo CO2
        
        dẫn đến kích thích trung tâm hô hấp
        
        tác dụng trên hệ tiêu hóa
        
        hormon giáp làm tăng hoạt động TB cơ trơn và niêm mạc thành ống tiêu hóa
        
        dẫn đến tăng nhu động ruột, tăng bài tiết các dịch tiêu hóa
        
        tác dụng trên hệ TKTW
        
        hormong giáp làm tăng hoạt động của các TB neuron
        
        dẫn đến trạng thái kích thích, lo lắng quá mức, dễ tức giận, khó ngủ
        
        tác dụng trên hệ vận động
        
        gây triệu chứng run cơ và rút ngắn tg phản xạ gân xương (tần số 10-15 lần/giây) - khác kiểu run trong bệnh Parkinson
        
        tác dụng trên hệ nội tiết
        
        hormon giáp làm tăng bài tiết hầu hết các tuyến nội tiết
        
        tác dụng trên hệ sinh sản
        
        sự hoạt động bình thường của tuyến giáp cần thiết cho sự phát triển bình thường của cơ quan sinh dục
      - tác dụng trên sự phát triển của cơ thể
        
        đặc biệt là bộ não
        
        nếu suy giáp thời kì bào thai hoặc trong những năm đầu sau sinh
        
        đứa bé có thể bị teo não, gây chậm phát triển cả về thể chất lẫn trí tuệ
  - - - TSH
        
        BM tuyến giáp
        
        thụ thể liên kết với protein G
        
        hoạt hóa ez adenyl cyclase
        
        tạo cAMP
        
        hoạt hóa ez PKA
        
        1 more item...
  - - - giảm lượng iod đưa vào cơ thể
        
        trong trường hợp hệ trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến giáp hoạt động bình thường, nhưng thiếu iod trong khẩu phần ăn
        
        bệnh bướu cổ địa phương
        
        bệnh lý lành tính, tuyến giáp to ra
        
        tăng tổng hợp thyroglobulin bù trừ cho tình trạng thiếu iod
      - tăng lượng iod đưa vào cơ thể (đọc thêm trang 340)
        
        hiệu ứng Jod - Basedow gây cường giáp
        
        hiệu ứng Wolff - Chaikoff gây suy giáp
    - - HC cường giáp
        
        biểu hiện
        
        da niêm
        
        da ẩm
        
        rụng tóc
        
        gãy móng
        
        chuyển hóa
        
        sợ nóng
        
        thân nhiệt tăng
        
        sụt cân nhanh
        
        tiêu chảy do tăng nhu động ruột
        
        run tay
        
        teo cơ (tứ đầu đùi)...
        
        nhịp tim nhanh (100 lần/phút), huyết áp tâm thu cao
        
        tâm thần
        
        dễ cáu gắt
        
        tức giận
        
        khó tập trung
        
        bứt rứt
        
        khó ngủ...
        
        có 2 nguyên nhân chính
        
        cường giáp tại tuyến yên: FT3 (free T3) tăng, FT4 (free T4) tăng, TSH tăng
        
        cường giáp tại tuyến giáp: FT3 tăng, TF4 tăng, TSH giảm hoặc bình thường (do sự điều hòa ngược còn hiệu quả)
        
        thường gặp do bệnh Graves (bướu cổ lồi mắt), nhân giáp độc...
      - HC suy giáp
        
        biểu hiện
        
        phù niêm
        
        mặt tròn, ít biểu lộ cảm xúc
        
        phù mi mắt dưới
        
        môi dày, lưỡi to
        
        ngón tay, ngón chân thô
        
        khàn tiếng do thâm nhiễm dây thanh
        
        ù tai do thâm nhiễm vòi Eustache
        
        tình trạng phù niêm là do có 1 lượng lớn acid hyaluronic và sulfate chondroitin gắn với protein
        
        tạo thành dạng gel trong dịch kẽ , gây phù cứng, ấn không lõm
        
        chuyển hóa
        
        sợ lạnh
        
        thân nhiệt giảm
        
        mệt mỏi
        
        tăng cân
        
        táo bón
        
        tiểu ít
        
        yếu cơ...
        
        nhịp tim chậm (<60 lần/phút), huyết áp tâm thu thấp
        
        tâm thần
        
        thờ ơ
        
        chậm chạp
        
        buồn ngủ
        
        suy giảm hoạt động trí óc
        
        giảm trí nhớ...
        
        tăng hàm lượng cholesterol trong máu
        
        do giảm bắt giữ và đào thải cholesterol vào dịch mật
        
        thường kết hợp với tăng nguy cơ gây xơ vữa ĐM
        
        bệnh đần độn
        
        nếu suy giáp xảy ra trong thời kì bào thai, hoặc những năm đầu sau sinh
        
        có 2 nguyên nhân chính
        
        suy giáp tại tuyến yên: FT3 giảm, FT4 giảm, TSH giảm
        
        suy giáp tại tuyến giáp: FT3 giảm, FT4 giảm, TSH tăng hoặc bình thường (do tác động điều hòa ngược còn hiệu quả)
- - - - mô tụy ngoại tiết là các thể acini, chiếm khoảng 80%, tiết dịch tiêu hóa đổ vào tá tràng
      - mô tụy nội tiết là các đảo Langerhans, chỉ chiếm khoảng 2%, tiết hormon đổ vào máu
        
        tuyến tụy có khoảng 1 - 2 triệu đảo nội tiết
        
        tập trung nhiều ở phần đuôi
        
        sự cấp máu cho các đảo tụy rất dồi dào
        
        tất cả đều được dẫn lưu về hệ mạch cửa của gan
        
        mô đích quan trọng nhất của đảo tụy chính là các TB gan
        
        có 4 loại TB chính
        
        A (hay α)
        
        chiếm khoảng 20%
        
        thường nằm xung quanh đảo
        
        chức năng chế tiết hormon glucagon
        
        insulin có tác dụng thúc đẩy sự đồng hóa, làm tăng cường dự trữ glucose, acid béo và acid amin cho cơ thể
        
        B (hay β)
        
        nhiều nhất, chiếm khoảng 60-75%
        
        thường nằm ở trung tâm đảo tụy
        
        chức năng chế tiết hormon insulin
        
        glucagon có tác dụng thúc đẩy sự dị hóa, huy động glucose và acid béo từ nơi dự trữ vào máu
        
        tăng tiết insulin quá mức dẫn đến hạ đường huyết
        
        có thể gây co giật và hôn mê
        
        thiếu hụt insulin (cả tuyệt đối lẫn tương đối)
        
        1 more item...
        
        D (hay δ - delta)
        
        chiếm khoảng 10%
        
        nằm xen kẽ TB α và β
        
        chế tiết hormon somatostatin
        
        điều hòa sự phóng thích hormon insulin và glucagon
        
        làm giảm hoạt động của các cơ quan tiêu hóa
        
        1 more item...
        
        giảm sự hấp thu chất dinh dưỡng từ ruột non vào máu
        
        1 more item...
        
        F
        
        chức năng chế tiết polypeptide tụy (pancreatic polypeptide)
        
        điều hòa hoạt động bài tiết ion HCO3- vào ruột non
      - còn lại là các mạch máu và ống tuyến
  - - - tương tự hormon polypeptide khác, insulin được tổng hợp tại các ribosome của tế bào beta
      - gen quy định insulin nằm trên nhánh ngắn của nhiễm sắc thể 11
      - dạng preproinsulin không có chức năng
        
        vào lưới nội sinh chất, cắt bỏ đoạn peptide tín hiệu gồm 23 acid amin
        
        dạng proinsulin, cấu trúc gấp nếp và có liên kết disulfide
        
        peptide C được loại bỏ tại các túi chứa trước khi phóng thích insulin khỏi TB beta qua cơ chế xuất bào (exocytosis)
      - thời gian bán hủy của insulin trong vòng tuần hoàn là khoảng 5 phút
      - khi đến mô đích, insulin sẽ gắn lên thụ thể đặc hiệu trên màng TB
        
        khởi đầu cho lộ trình tín hiệu nội bào
        
        phức hợp insulin - thụ thể được đưa vào TB bằng quá tình nhập bào
        
        bị thoái giáng bởi các ez protease trong endosome
      - các ptu insulin không gắn được lên thụ thể
        
        bị thoái biến tại gan bởi ez insulinase
    - - nằm trên màng của TB đích
      - thuộc nhóm thụ thể liên kết với ez tyrosine kinase
      - khi insulin gắn lên 2 tiểu đơn vị α
        
        chuỗi acid amin tyrosine nằm trên tiểu đơn vị β sẽ bị phosphoryl hóa
        
        trở thành 1 ez protein kinase
        
        tiếp tục hoạt hóa các ez cấp trong TB
    - - đồng vận chuyển tích cực thứ phát với ion Na+
        
        xảy ra trong sự hấp thu glucose tại thận và ruột non
        
        qua các kênh SGLT
        
        loại SGLT1
        
        SGLT2
        
        được tìm thấy nhiều tại ống lượn gần
        
        cần ATP
      - khuếch tán được tạo thuận lợi tại hầu hết các mô trong cơ thể qua các kênh GLUT (glucose transporter)
        
        xảy ra theo chiều gradient nồng độ và không cần tiêu tốn năng lượng
        
        cấu tạo kênh GLUT hoàn toàn khác với kênh SGLT
        
        có khoảng 7 loại kênh GLUT được tìm thấy trong cơ thể, đặt tên từ GLUT 1 - 7
        
        trong đó, GLUT 4 nhạy cảm với sự kích thích từ insulin, hiện diện chủ yếu tại mô đích của insulin là mô mỡ và cơ xương
    - - IRS là chất đóng vai trò trung tâm trong lộ trình tín hiệu của insulin
        
        kết quả dẫn đến nhiều đáp ứng khác nhau của insulin như
        
        đưa kênh GLUT4 lên màng TB
        
        vận chuyển glucose, acid amin, K+ vào nội bào
        
        tổng hợp protein, tổng hợp lipid, tổng hợp glycogen, kích thích sự phát triển của cơ thể
      - lộ trình tín hiệu điều hòa sự thu nhận glucose vào TB
        
        bên trong bào tương các TB tại mô mỡ và cơ xương có các túi chứa kênh GLUT4 (endosome)
        
        sự kích thích thụ thể insulin làm hoạt hóa IRS và các ez PI3K
        
        dẫn đến sự vận chuyển các túi chứa hòa màng và đưa các kênh GLUT4 lên bề mặt TB
        
        khi không còn kích thích của insulin
        
        các kênh GLUT4 trên màng lại được đưa trở lại dự trữ trong các túi chứa
        
        ngoài ra, các túi chứa cũng di chuyển lên bề mặt màng TB đáp ứng với lao động hoặc sự tập luyện thể thao
        
        quá trình này độc lập với hoạt động của insulin
        
        giải thích tại sao lao động hoặc tập luyện thể thao lại làm giảm nồng độ glucose huyết
        
        ez 5' - AMP - activated kinase chịu trách nhiệm cho phản ứng hòa màng của các túi chứa kênh GLUT4
        
        trên TB gan, nhu mô gan thu nhận glucose thông qua kênh GLUT2, luôn hiện diện trên màng TB, không phụ thuộc vào kích thích của insulin
        
        tuy nhiên, tại gan, insulin có vai trò kích hoạt ez glucokinase
        
        làm tăng phản ứng phosphoryl hóa glucose thành G-6-P
        
        dẫn đến nồng độ glucose tự do trong nội bào bị giảm
        
        tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp tục đưa glucose vào TB
      - lộ trình tín hiệu điều hòa sự thu nhận K+ vào TB
        
        insulin kích thích sự dịch chuyển các bơm Na+/K+ ATPase lên bề mặt TB cơ xương
        
        dẫn đến làm tăng hấp thu K+ từ dịch ngoại bào vào môi trường nội bào
        
        gây giảm nồng độ K+ huyết tương
        
        truyền tĩnh mạch đồng thời insulin và glucose là 1 biện pháp hiệu quả trong điều trị tình trạng tăng kali máu
      - lộ trình tín hiệu hoạt hóa ez glycogen synthase trong TB
        
        insulin + thụ thể => kích hoạt chức năng tyrosine kinase
        
        hoạt hóa IRS-1
        
        dẫn đến hoạt hóa PI3K và PKB
        
        PKB làm bất hoạt GSK3 bằng cách gắn gốc phosphate vào ez này
        
        GSK3 là chất điều hòa hoạt động của ez GS (glycogen synthase)
        
        có vai trò chuyển GS từ dạng hoạt động (GSa không gắn phosphate) sang dạng bất hoạt (GSb gắn phosphate)
        
        khi GSK3 bị bất hoạt bởi PKB
        
        GS ở trạng thái hoạt động và xúc tác sự tổng hợp glycogen
        
        vậy, insulin trên ez GS có vai trò làm thúc đẩy dự trữ glycogen (nhất là tại TB gan, TB cơ xương)
    - - nồng độ đường huyết là yếu tố chủ yếu điều hòa bài tiết insulin
        
        nồng độ đường huyết lúc đói (sau nhịn ăn 8 giờ) dao động 70-100mg/dL
        
        khi đó bài tiết insulin ở mức tối thiểu là khoảng 25 mg/phút/kg cân nặng
        
        sau bữa ăn, insulin tăng tiết theo 2 giai đoạn
        
        giai đoạn 1
        
        trong 3-5 phút đầu, nồng độ insulin huyết tương có thể tăng gấp 10 lần
        
        nhưng giảm xuống rất nhanh sau khoảng thời gian từ 5-10 phút
        
        giai đoạn 2
        
        sau khoảng 15 phút, sự bài tiết insulin tăng lên lần thứ 2 và đạt tới đỉnh trong 1-2 giờ
        
        có thể tăng gấp 20 lần bình thường do hoạt hóa sự tổng hợp insulin mới
        
        sau bữa ăn, khi nồng độ glucose máu tăng cao, glucose sẽ vào TB beta tụy qua kênh GLUT2, rồi đi vào quá trình đường phân tạo ra pyruvate
        
        pyruvate tiếp tục chuyển thành acetyl-CoA để vào chu trình acid citric va chuỗi truyền điện tử trong ty thể
        
        kết quả là glucose làm tăng tỉ lệ ATP/ADP trong nội bào
        
        dẫn đến đóng kênh K+ nhạy cảm ATP (kênh Kir 6.2) và ngăn dòng K+ đi vào TB beta
        
        1 more item...
      - nhóm dược chất sulfonylureas điều hòa bài tiết insulin
        
        kênh Kir 6.2 (kênh Kali nhạy cảm ATP) nằm trên màng TB beta tụy cũng đồng thời là thụ thể của nhiều chất khác nhau: sulfonylureas, PIP2,..
        
        nhóm thuốc sulfonylureas (như tolbutamine) từ phía ngoại bào có khả năng gây đóng kênh Kir 6.2, giống như hoạt động của ATP từ phía nội bào
        
        do đó cũng làm mở kênh Ca2+ nhạy cảm điện thế
        
        kích thích TB beta tụy phóng thích insulin
        
        được ứng dụng rộng rãi trong điều trị bệnh đái tháo đường type II
      - nồng độ acid amin huyết điều hòa bài tiết insulin
        
        nếu chỉ có tăng acid amin đơn thuần, mà không tăng glucose máu, thì chỉ gây bài tiết 1 lượng ít insulin
        
        sự tăng tiết insulin trong trường hợp này giúp đẩy mạnh vận chuyển acid amin vào các TB và tổng hợp nên các ptu prrotein mới
      - hoạt đông nội tiết và thần kinh điều hòa bài tiết insulin
        
        các hormon đối kháng với insulin như glucagon, cortisol, ACTH,epinephrin... cũng gây kích thích tăng tiết insulin
        
        cần lưu ý trong các trường hợp cường tuyến yên, cường tuyến vỏ thượng thận, u tiết glucagon,...
        
        do quá trình kích thích liên tục kéo dài có thể dẫn đến sự kiệt quệ của TB beta
        
        gây nên bệnh cảnh đái tháo đường thứ phát
        
        hoạt động của hệ thần kinh đối giao cảm, thông qua chất dẫn truyền acetylcholine
        
        cũng gây tăng bài tiết insulin từ tuyến tụy
  - - - hoạt động tức thời
        
        vài giây
        
        tăng cường vận chuyển glucose, acid amin, ion K+ vào bên trong TB
      - hoạt động trung gian
        
        vài phút
        
        kích thích quá trình tổng hợp và ức chế giáng hóa protein
        
        kích thích quá trình tổng hợp acid béo và triglyceride
        
        hoạt hóa các ez tham gia quá trình đường phân và tổng hợp glycogen
        
        ức chế ez tham gia quá trình tân sinh glucose và ly giải glycogen
      - hoạt động kéo dài
        
        nhiều giờ
        
        tăng phiên mã mRNA quy định các ez tham gia tổng hợp lipid và các ez khác
      - các hoạt động của insulin đều hướng đến tăng dự trữ carbohydrate, protein và chất béo
        
        insulin là còn được gọi là hormon của sự đồng hóa
    - - sau bữa ăn, tình trạng tăng đường huyết sẽ kích thích TB beta tụy phóng thích hormon insulin
        
        tăng hoạt động của kênh GLUT4 tại cơ xương và mô mỡ
        
        tác động lên ez glucokinase chuyển glucose thành glucose-6-phosphate tại mô gan
        
        tại mô gan, insulin tiếp tục kích thích ez GS tổng hợp glucose thành glycogen
        
        hoặc kích thích chuyển glucose thành acid béo rồi đưa vào các lipoprotein VLDL cung cấp cho mô mỡ
        
        đồng thời ức chế quá trình tân tạo glucose
    - - tại mô gan, insulin có vai trò làm tăng sự hấp thu glucose và đẩy mạnh sự tổng hợp acid béo
        
        glucose bị cắt thành 2 ptu pyruvate theo quá trình đường phân (glycosis)
        
        pyruvate tiếp tục được biến đổi thành acetyl-coenzym A và tham gia vào quá trình tổng hợp nên acid béo
        
        phần lớn acid béo sinh ra tại gan sẽ hóa hợp với glycerol thành triglyceride
        
        giải phóng vào máu dưới dạng các lipoprotein VLDL
        
        khi đến TB mỡ, ez lipoprotein lipase sẽ phân cắt triglyceride trở lại thành các acid béo
        
        hấp thu vào TB để dự trữ
      - tại mô mỡ, insulin
        
        kích thích các TB mỡ thu nhận glucose, tổng hợp thành glycerol (chủ yếu) và acid béo
        
        tạo ra triglyceride dự trữ
        
        ngăn chặn sự ly giải triglyceride và giải phóng acid béo vào máu bằng cách ức chế ez lipase nhạy cảm hormon (HSL - hormon sensitive lipase)
    - - sau bữa ăn, insulin cũng có tác động kích thích
        
        sự vận chuyển các acid amin vào nội bào
        
        đồng thời làm tăng cường quá trình phiên mã và dịch mã, tổng hợp các protein mới tại ribosome
        
        ức chế sự thoái biến các protin tỏng lysosome của TB
  - - - tại TB gan, sau khi gắn lên nhóm thụ thể màng liên kết protein G, glucagon sẽ làm tăng tạo cAMP
        
        dẫn đến tăng phóng thích glucose vào máu bằng 2 cách
        
        thoái biến glycogen dữ trữ
        
        cAMP kích thích ez protein kinase
        
        dẫn đến hoạt hóa ez phosphorylate xúc tác phản ứng thủy phân glycogen thành G-6-P (glucose-6-phosphate)
        
        G-6-P tiếp tục được ez G-6-Pase ly giải thành glucose tự do và đưa vào máu
        
        tân tạo glucose
        
        cAMP hoạt hóa các ez tham gia phản ứng tân tạo glucose từ các tiền chất không phải carbohydrate (các acid amin, glycerol)
        
        nhất là ez PEPCK giúp chuyển pyruvate thành phosphoenolpyruvate
    - - tại TB mỡ, sau khi gắn lên thụ thể, glucagon sẽ hoạt hóa ez lipase nhạy cảm hormon HSL
        
        thúc đẩy phản ứng thoái biến triglyceride dự trữ thành acid béo tự do
        
        phóng thích vào máu để cung cấp cho các cơ quan trong cơ thể
    - - sự bài tiết glucagon phụ thuộc chủ yếu nào nồng độ đường huyết, khi glucose máu giảm dưới 70 mg/dL
        
        sẽ kích thích TB alpha phóng thích glucagon và ngược lại
      - sau bữa ăn, tăng nồng độ acid amin cũng có tác động kích thích glucagon
        
        dẫn đến đẩy mạnh quá trình tân tạo glucose từ các acid amin này tại gan
      - vận động mạnh cũng gây tăng tiết glucagon
        
        có ý nghĩa phòng ngừa sự hạ đường huyết
  - - - sự duy trì nồng độ glucose máu hằng định có vai trò quan trọng đặc biệt đối với TB não, võng mạc, biểu mô ống sinh tính, hồng cầu,...
        
        vì các cơ quan này hầu như chỉ sử dụng glucose là nguồn năng lượng duy nhất
      - có 2 thành phần chính tham gia vào hệ thống điều hòa đường huyết
        
        gan
        
        với vai trò là cơ quan đệm glucose máu
        
        cặp hormon insulin và glucagon từ tụy
        
        điều hòa hoạt động của gan
      - TB cơ xương cũng có khả năng thu nhận glucose sau bữa ăn, tổng hợp thành glycogen dự trữ
        
        về mặt chuyển hóa, các TB cơ xương không có ez G-6-Pase (glucose-6-phosphatate)
        
        không thể chuyển glycogen ngược lại thành glucose ở thời điểm xa bữa ăn
        
        chỉ có thể tạo ra G-6-P cung cấp cho chính cơ sử dụng
      - sự điều hòa nồng độ glucose máu còn chịu ảnh hưởng từ hệ thần kinh và các hormon khác trong cơ thể, theo chiều đối kháng với hoạt động của insulin
        
        tình trạng stress dẫn đến kích thích lên vùng hạ đồi và thần kinh giao cảm, gây phóng thích epinephrin từ tuyến tủy thượng thận
        
        cũng có vai trò làm gan thủy phân glycogen, giải phóng glucose vào máu
        
        các hormon GH, cortisol, T3, T4,... cũng góp phần làm tăng nồng độ đường huyết
  - - - là 1 bệnh lý chuyển hóa phức tạp
        
        đặc trưng bởi tình trạng
        
        tăng đường huyết mạn tính
        
        kèm theo rối loạn chuyển hóa carbohydrate, lipid, protid
        
        nguyên nhân do
        
        tính trạng thiếu hụt insulin
        
        đề kháng với insulin
        
        hoặc kết hợp cả 2
    - - HbA1c >= 6.5%, test thực hiện ở phòng xét nghiệm được chuẩn hóa theo chương trình quốc gia NGSP (National Glycohemoglobin standardlization Program)
      - đường huyết lúc đói (sau 8 giờ nhịn ăn) >= 126 mg/dL (7 mmol/L)
      - đường huyết tương 2 giờ sau khi uống 75g glucose >= 200 mg/dL (11,1 mmol/L), test được thực hiện theo quy trình của tổ chức y tế TG WHO
      - đường huyết tương bất kỳ >= 200 mg/dL (11.1 mmol/L) kết hợp với triệu chứng điển hình của tăng đường huyết (4 nhiều: tiểu nhiều, uống nhiều, ăn nhiều, gầy nhiều)
      - nếu không có triệu chứng mất bù chuyển hóa cấp tính, các xét nghiệm (1), (2), (3) phải được lặp lại vào 1 ngày khác để xác định chẩn đoán
    - - khi có 1 trong 4 tiêu chuẩn
        
        rối loạn đường huyết đói (IFG: impaired fasting glucose)
        
        đường huyết đói trong khoảng 100-125 mg/dL (5.6-6.9 mmol/L)
        
        rối loạn dung nạp glucose (IGT: impaired glucose tolerance)
        
        đường huyết 2h sau uống 75g glucose (OGTT) trong khoảng 140-199 mg/dL (7.8-11 mmol/L)
        
        rối loạn đường huyết đói và rối loạn dung nạp glucose (IFG + IGT)
        
        HbA1 nằm trong khoảng từ 5.7-6.4%
    - - HbA1c là dạng kết hợp bền vững giữa hemoglobin A1 với glucose trong hồng cầu
      - nồng độ HbA1c phụ thuộc vào đường huyết, lượng glucose trong máu càng cao thì mức HbA1c trong hồng cầu cũng càng tăng
      - HbA1c có nhiều ưu điểm hơn so với nồng độ glucose máu lúc đói
        
        không bị ảnh hưởng bởi ăn uống nên có thể lấy máu bất kỳ lúc nào trong ngày, không cần phải nhịn ăn trước
        
        phản ánh mức "đường huyết trung bình" trong thời gian 2-3 tháng, do HbA1c được giữ nguyên trong suốt đời sống của hồng cầu (phản ứng Amadori là phản ứng không thuận nghịch)
    - - chia thành 4 type
        
        TYPE 1
        
        chiếm khoảng 10% các ca đái tháo đường
        
        cơ chế bệnh sinh là do sự phá hủy TB beta tụy bởi hoạt động của kháng thể tự miễn
        
        dẫn đến thiếu hụt insulin tuyệt đối
        
        thường gặp trên bệnh nhân trẻ tuổi và gầy ốm
        
        biến chứng đặc trưng là nhiễm toan ceton máu
        
        TYPE 2
        
        chiếm khoảng 90% các ca đái tháo đường
        
        cơ chế bệnh sinh chủ yếu do tình trạng đề kháng insulin tại mô đích
        
        có thể kèm theo hoặc không kèm theo tình trạng khiếm khuyết tiết insulin từ tuyến tụy
        
        thường gặp trên các bệnh nhân lớn tuổi và béo phì
        
        các type đặc biệt khác
        
        đái tháo đường do thuốc, bệnh tụy ngoại tiết, các bệnh nội tiết khác (cường giáp, Cusing,...)
        
        khiếm khuyết gen quy định chức năng TB beta
        
        khiếm khuyết gen quy định hoạt tính insulin
        
        đái tháo đường thai kì (GMD: gestational diabetes mellitus)
        
        là thể đái tháo đường được chẩn đoán lần đầu trong thời kì mang thai (vào khoảng tuần 24-28 bằng nghiệm pháp dung nạp glucose)
        
        không bao gồm các trường hợp đã bị đái tháo đường trước thai kì nhưng chưa phát hiện
        
        sau khi sinh, đường huyết trở về mức bình thường
        
        đây được xem là 1 yếu tố nguy cơ quan trọng đưa đến đái tháo đường type 2 trong nhiều năm sau đó
- - - - giúp cơ thể tăng trưởng, nhất là trong giai đoạn độ tuổi trước dậy thì
    - - kích thích tuyến giáp tiết hormon T3, T4
    - - kích thích vỏ thượng thận tiết cortisol
    - - chọn lọc và kích thích nang trứng phát triển trong chu kì kinh nguyệt ở nữ giới
      - kích thích quá trình sinh tinh ở nam giới
    - - kích thích rụng trứng và tạo hoàng thể trong chu kì kinh nguyệt ở nữ giới
      - kích thích tinh hoàn tiết hormon testorterone ở nam giới
    - - kích thích tuyến vú tiết sữa
  - - - cặp hormon
        
        GHRH (GH - releasing hormon)
        
        kích thích tuyến yên trước giải phóng GH
        
        GHIH (GH - inhibitory hormon) = somatostatin
        
        ức chế tuyến yên trước giải phóng GH
      - CRH (Corticotropin - releasing hormon)
        
        kích thích tuyến yên trước giải phóng ACTH
      - PIH (Prolactin - inhibitory hormon) = Dopamine
        
        ức chế tuyến yên trước giải phóng Prolactin
      - GnRH (Gonadotropin - releasing hormon)
        
        kích thích tuyến yên trước giải phóng 2 hormon hướng sinh dục
        
        FSH
        
        LH
      - TRH (Thyrotropin - releasing hormon)
        
        kích thích tuyến yên trước giải phóng TSH
- - - - lớp cầu
        
        bài tiết aldosteron (mineralocorticoid)
        
        có chức năng điều hòa nồng độ Na+ và K+ huyết tương
        
        trong máu, khoảng 60% aldosteron kết hợp với các protein huyết tương (chủ yếu bởi albumin, 1 số ít bởi transcortin)
        
        40% còn lại ở trạng thái tự do
        
        sau khi tác dụng trên mô đích, aldosterone bị phá hủy trong khoảng 30 phút
      - lớp bó
        
        bài tiết cortisol (glucocorticoid)
        
        có chức năng điều hòa quá trình chuyển hóa glucose trong cơ thể
        
        cortisol kết hợp với transcortin
        
        sau khi tác động trên mô đích, cortisol bị phá hủy từ 1-2 giờ
      - lớp lưới
        
        bài tiết androstenedione (tiền thân của các hormon sinh dục)
      - các hormon vỏ thượng thận là chất tan trong lipid nên không thể thải trực tiếp qua thận
        
        mà chuyển thành dạng tan trong nước tại gan bằng cách gắn với acid glucuronic (chủ yếu)
        
        hoặc sulfate (1 phần nhỏ)
        
        khoảng 25% các sản phẩm chuyển hóa được bài xuất qua mật
        
        còn lại 75% qua nước tiểu
  - - - tác động quan trọng nhất trên hệ thống ống thận của các nephron
        
        tái hấp thu chủ động Na+, kéo theo sự di chuyển thụ động của nước; đồng thời bài tiết chủ động K+ tại các tế bào chính của ống lượn xa và ống góp vỏ
        
        tăng thể tích máu và huyết áp
        
        bài tiết chủ động H+ qua các bơm H+ - ATPase tại các tế bào xen kẽ alpha của ống góp
      - đầu tiên aldosterone từ máu khuếch tán qua màng tế bào, rồi kết hợp với thụ thể đặc hiệu trong bào tương
        
        phức hợp aldosterone - thụ thể đi vào nhân, cảm ứng 1 số vùng nhất định trên DNA
        
        kích thích sự tổng hợp và đưa lên màng các protein
        
        bơm H+ - ATPase
        
        kênh Na+
        
        trên bờ lòng ống
        
        kênh K+
        
        bơm Na+/K+ - ATPase
        
        trên bờ màng đáy
      - hoạt động đối kháng lại với hormon ANP do tâm nhĩ bài tiết
      - LƯU Ý: tại biểu mô ống lượn xa và ống góp, cả 2 aldosterone và cortisol có ái lực như nhau đối với thụ thể nhân MR
        
        ở điều kiện bình thường, ez 11β - HSD2 trong tế bào liên tục chueyern cortisol thành dang bất hoạt (costisone)
    - - làm ảnh hưởng trực tiếp lên sự co cơ trơn mạch máu, gây rối loạn chức năng TB nội mô và bạch cầu đơn nhân
        
        cũng như xơ hóa, phì đại cơ tim
    - - hệ thống renin - angiotensin
        
        angiotensin II hoạt động hiệp đồng với nồng độ K+ huyết tương
        
        angiotensin II còn gián tiếp ảnh hưởng lên aldosterone bằng cách làm giảm lưu lượng máu qua gan (do sự co cơ trơn các mao mạch)
        
        kéo theo sự giảm phản ứng phá hủy aldosterone
      - nồng độ K+ trong huyết tương
      - hormon ACTH từ tuyến yên trước
    - - giảm tiết aldosterone
        
        thường gặp nhất trong bệnh Addison do nguyên nhân tự miễn (chiếm 80%)
        
        bệnh Addison gây giảm tiết cả aldosterone và cortisol
        
        thiếu aldosterone
        
        mất nhiều Na+ và nước qua thận
        
        gây giảm thể tích dịch ngoại bào và hạ huyết áp
        
        làm tăng cao K+ huyết tương và toan hóa máu nhẹ do giảm K+ và H+ tại thận
        
        thiếu cortisol
        
        dẫn đến hạ đường huyết giữa các bữa ăn do giảm tân sinh glucose tại gan
        
        giảm huy động acid béo và acid amin từ các mô dự trữ
        
        tăng ACTH trong máu do mất cơ chế điều hòa ngược âm tính lên trục hạ đồi - tuyến yên
        
        CRH (trục hạ đồi) => ACTH và MSH
        
        gây hiện tượng sạm da niêm, thấy rõ nhất ở môi
        
        còn có thể do lao hay u xâm lấn tế bào vỏ thượng thận
      - tăng tiết aldosterone
        
        cường aldosterone nguyên phát, không liên quan đến sự bài tiết renin tại thận
        
        thường gặp trong hội chứng Conn xảy ra do u của các tế bào trong lớp cầu vỏ thượng thận
        
        triệu chứng quan trọng nhất để gợi ý chẩn đoán là tăng huyết áp kết hợp với hạ kali máu
        
        cường aldosterone thứ phát, đặc trưng bởi sự tăng hoạt hệ thống renin - angiotensin
        
        thường gặp trong giảm lưu lượng máu vào ĐM thận (suy tim, xơ gan, hội chứng thận hư, hẹp ĐM thận, huyết khối,...)
        
        các trường hợp này có thể làm giảm triệu chứng tạm thời bằng thuốc kháng aldosterone
        
        những phải điều trị nguyên nhân gốc thì mới giải quyết vấn đề 1 cách triệt để
  - - - tác động trên gen (genomic action)
        
        diễn ra chậm thông qua thụ thể nhân
        
        sau khi di chuyển thu động qua màng TB, cortisol sẽ thực hiện sự "dimer hóa" các thụ thể GR (glucocorticoid receptor)
        
        2 phức hợp cortisol - thụ thể đi vào nhân gắn lên vùng GRE (glucocorticoid response element) trên DNA
        
        điều hòa hoạt động 1 số gen mục tiêu
        
        quá tình này gọi là sự kích hoạt phiên mã (transactivation)
        
        các protein được dịch mã tạo hiệu ứng lên TB đích
        
        các protein kháng viêm (anti - inflammatory protein)
        
        lipocortin 1 (annexin 1)
        
        có vai trò ức chế ez phospholipase A2 chuyển hóa lipid màng thành các prostaglandin viêm
        
        SLPI (secretory leukocyte protease inhibitory 1)
        
        có vai trò ức chế bạch cầu
        
        MAPK phosphatase (mitogen - activated protein phosphatase
        
        có vai trò ức chế tạo ra các cytokine
        
        các protein thúc đẩy quá trình tân sinh glucose (gluconeogenesis)
        
        G-6-Pase (glucose - 6 - phosphate)
        
        PEPCK (phosphoenolpyruvate carboxykinase)
        
        tyrosine aminotransferase
        
        các cơ chế ngược lại gọi là ức chế phiên mã (transrepression)
        
        phức hợp cortisol - thụ thể sẽ cạnh tranh với vị trí gắn của 1 yếu tố phiên mã khác trên DNA
        
        ngăn cản sự tổng hợp protein tương ứng (thường là các protein thúc đẩy quá trình viêm)
        
        hoặc là sự tương tác giữa phức hợp cortisol - thụ thể với các protein có khả năng can thiệp vào sự phiên mã
        
        thay vì tương tác trực tiếp trên DNA như hình thức cổ điển
        
        cortisol can thiệp vào hoạt động của yếu tố phiên mã NF - kB (1 yếu tố chìa khóa quan trọng trong điều hòa đáp ứng miễn dịch của cơ thể
        
        phức hợp cortisol - thụ thể sẽ kích hoạt các ez HDAC hoặc ức chế các ez HAT
        
        dẫn đến đóng xoắn các cấu trúc chromatin nơi NF - kB gắn vào
        
        1 more item...
      - tác động ngoài gen (non- genomic action)
        
        diễn ra nhanh chóng thông qua thụ thể màng
        
        các ez Src kinase (bị bất hoạt nếu gắn thụ thể GR) sẽ được giải phóng sau khi cortisol gắn vào GR
        
        dẫn đến tạo ra các acid arachidonic - 1 ptu quan trọng khởi đầu tiến trình viêm
        
        ảnh hưởng trên các TB không nhân trong cơ thể (tiểu cầu, hồng cầu)
        
        cơ chế tác động của cortisol lên thụ thể màng thông qua chất truyền tin thứ 2 là ion Ca2+
    - - tác dụng trên hoạt động chuyển hóa các chất (matabolic response)
        
        tác dụng của glucocorrtilcoid trên chuyển hóa và hiện tượng đề kháng insulin qua trung gian glucocorticoid
        
        khi có sự hiện diện của glucocorticoid
        
        mô mỡ tăng ly giải lipid (lipolysis)
        
        tăng acid béo tự do
        
        mô cơ tăng dị hóa protein
        
        tăng acid amin
        
        mô gan thúc đẩy tân sinh glucose (gluconeogenesisi)
        
        tăng glucose trong máu
        
        ức chế mô xương sản sinh ra osteocalcin
        
        osteocalcin: kích thích tạo xương mới và ngăn sự tái phân bố mỡ bất thường
        
        cơ chế ức chế lộ trình tín hiệu của insulin
        
        VD: làm giảm chất IRS-1 trong tế bào
        
        cortisol được tiết theo chu kì
        
        cao nhất trong thời điểm từ 7-9 giờ sáng
        
        cơ thể cảm thấy thoải mái, tinh thần dễ chịu, làm việc đạt hiệu quả cao
        
        càng về chiều, sự bài tiết cortisol càng giảm thấp
        
        thấp nhất là vào giữa đêm
        
        lúc này cơ thể cảm thấy mệt mỏi, không đủ năng lượng để làm việc hay học tập, phải được nghỉ ngơi
        
        do đó cần quan tâm khi sử dụng các dạng glucocorticoid ngoại sinh
        
        nếu dùng với liều cao cần uống 1 lần duy nhất vào buổi sáng, không chia nhỏ liều trong ngày
        
        nhằm tránh gây suy thượng thận do ức chế trục hạ đồi - tuyến yên - vỏ thượng thận
        
        khi cơ thể tăng tiết cortisol quá mức (cường thượng thận) hoặc bệnh nhân sử dụng glucocorticoid ngoại sinh liều cao kéo dài
        
        những hoạt động liên tục của cortisol trên chuyển hóa sẽ đưa đến hiện tượng đề kháng với insulin
      - tác dụng trên đáp ứng với stress (stress response)
        
        stress (tình trạng căng thẳng) là 1 phản ứng của cơ thể đối với
        
        các kích thích từ bên trong
        
        lo lắng
        
        suy nghĩ quá mức
        
        các kích thích từ bên ngoài
        
        đói
        
        chấn thương
        
        viêm
        
        nhiễm khuẩn
        
        đáp ứng của cơ thể với stress gồm 2 pha
        
        pha cấp tính (shorrt - term stress response)
        
        hoạt động chủ yếu của nhóm hormon catecholamine từ tủy thượng thận
        
        phân giải glycogen thành glucose, làm tăng đường huyết
        
        tăng huyết áp
        
        tăng mức hô hấp
        
        tăng mức chuyển hóa
        
        thay đổi kiểu tưới máu, dẫn đến tăng sự tỉnh táo và căng thẳng, giảm hoạt động của hệ tiêu hóa và thận
        
        pha mạn tính (long - term stress response)
        
        hoạt động chủ yếu của nhóm steroid từ vỏ thượng thận
        
        mineralocorticoid
        
        giữ muối Na+ và nước bởi thận
        
        tăng thể tích máu và huyết áp
        
        glucocorticoid
        
        tăng ly giải protein và lipid, tân sinh glucose, làm tăng glucose máu
        
        hệ miến dịch có thể bị ức chế
        
        cortisol cũng có thể gây tái phân phối các chất dự trữ từ cơ xương đến mô mỡ, chủ yếu là vùng bụng
      - tác dụng trực tiếp trên đáp ứng miễn dịch
        
        khi được bài tiết với mức độ vừa phải, cortisol sẽ tạo ra những hiệu ứng có lợi trên đáp ứng miễn dịch của cơ thể
        
        cortisol ức chế tạo ra IL-12, IFNγ, IFNα, yếu tố hoại tử u TNF-α từ các tế bào trình diện kháng nguyên và lympho Th1
        
        cortisol làm tăng sản sinh IL-4, IL-10 và IL-13 từ các lympho Th2
        
        dẫn đến tăng đáp ứng miễn dịch bởi Th2 hơn là suy giảm miễn dịch toàn bộ
        
        khi tăng cao kéo dài, cortisol có thể làm suy yếu hoạt động của toàn bộ hệ miễn dịch
        
        ngăn chặn các lympho T do ức chế sự tạo ra hàng loạt các cytokine
        
        IL-1
        
        IL-2
        
        IFNγ
        
        cơ chế chính trong tác dụng trên miễn dịch của cortisol được thực hiện thông qua sự ức chế yếu tố NF-kB
        
        đây là yếu tố phiên mã quan trọng, liên quan đến sự tổng hợp của
        
        nhiều cytokine
        
        IL-1
        
        IL-2
        
        IFNγ
        
        nhiều protein tham gia vào phản ứng miễn dịch
        
        thụ thể của các cytokine trên
        
        các ptu kết dính
        
        ức chế yếu tố phiên mã này sẽ đưa đến sự áp chế gần như toàn hệ miễn dịch
        
        trên thực tế, nhóm dược chất glucocorticoid được ứng dụng rất rộng rãi trong điều trị
        
        khi dùng với liều rất cao (1 mg/kg/24 giờ), glucocorticoid sẽ gây ức chế hệ miễn dịch,
        
        làm giảm đáp ứng miễn dịch dịch thể của lympho B
        
        làm giảm đáp ứng miễn dịch tế bào của lympho T
        
        do đó, nhóm thuốc này còn được sử dụng trong các bệnh lý tự miễn và chống thải ghép ở các bệnh nhân ghép tạng
        
        glucocorticoid có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng
        
        suy giảm miễn dịch nặng nề
        
        nhiễm trùng hệ thống
        
        rối loạn điện giải
        
        đái tháo đường thứ phát
        
        loãng xương
        
        xơ vữa động mạch
        
        viêm loét dạ dày
        
        tái phân bố mỡ
        
        rối loạn kinh nguyệt
      - tác dụng trên đáp ứng viêm (inflammatory response)
        
        trong quá trình viêm, lớp màng phospholipid kép của các TB tại vị trí tổn thương sẽ bị chuyển thành acid arachidonic
        
        tiền chất của prostaglandin, leukotriene
        
        gây khuếch đại phản ứng viêm bằng cách giải phóng các ez trong lysosome
        
        làm tăng tính thấm mao mạch, hóa ứng động bạch cầu vào vùng tổn thương và tăng hoạt hệ miễn dịch
        
        cortisol có vai trò làm giảm tạo acid arachidonic rừ màng TB thông qua 2 cách
        
        kích thích các gen kháng viêm (anti - inflammatory genes)
        
        trong đó quan trọng nhất và biết rõ nhất là gen mã hóa cho protein lipocortin-1
        
        lipocortin-1 có khả năng ức chế đồng thời cả 2 nhóm ez phospholipase A2 và cyclooxygenase (COX)
        
        ức chế gen thúc đẩy quá trình viêm (proinflammatory genes)
        
        glucocorticoid ức chế tạo ra các prostaglandin gây viêm
      - tác dụng trên sự trưởng thành phổi của phôi thai
        
        trong thai kì ở người, hormon cortisol bắt đầu tăng tiết vào khoảng tuần thứ 30-32 tuần
        
        khởi đầu cho quá trình tạo chất hoạt diện (surfactant) tại các phế bào II trong phổi thai nhi
        
        do đó, glucocorticoid còn được ứng dụng trong những trường hợp sinh non
        
        làm giảm thiểu tác hại của hội chứng suy hô hấp ở sơ sinh IRDS
    - - hormon CRH và AVP của vùng hạ đồi có tác dụng kích thích tuyến yên trước bài tiết ACTH
        
        ACTH kích thích các TB của lớp bó cảu vỏ thượng thận tiết ra cortisol
      - khi nồng độ tăng cao trong máu, cortisol có tác dụng điều hòa ngược âm tính lên vùng hạ đồi và tuyến yên trước
        
        làm giảm sự bài tiết CRH và ACTH
      - các stress về thể xác và tinh thần cũng dẫn truyền đến vùng hạ đồi
        
        gây kích thích tăng tiết ACTH => cortisol
    - - suy thượng thận
        
        là tình trạng giảm tiết cortisol, có thể kèm theo hoặc không kèm theo sự giảm tiết aldosteron tại tuyến vỏ thượng thận
        
        suy thượng thận cấp
        
        là 1 bệnh cảnh cấp cứu nội khoa
        
        gây nhiều biến chứng nghiêm trọng
        
        hạ huyết áp
        
        trụy tim mạch
        
        hạ đường huyết
        
        rối loạn điện giải (hạ Na+ và K+ máu)
        
        các nguyên nhân thường gặp
        
        đợt cấp của bệnh Addison
        
        stress nặng
        
        chấn thương
        
        huyết khối tại tuyến thượng thận
        
        do ngưng đột ngột glucocorticoid sau thời gian dài sử dụng
        
        suy thượng thận mạn
        
        nguyên nhân tại tuyến thượng thận (bệnh Addison)
        
        thường gây nên các triệu chứng do thiếu đồng thời cortisol và aldosteron
        
        trong khi nồng độ ACTH máu tăng cao do cơ chế điều hòa ngược âm tính
        
        nguyên nhân tại tuyến yên trước
        
        thường gặp trong biến chứng của việc lạm dụng glucocorticoid kéo dài
        
        dẫn đến ức chế bài tiết ACTH
        
        làm giảm cortisol nội sinh
        
        ít ảnh hưởng đến aldosteron
        
        triệu chứng bắt đầu biểu hiện sau ngưng thuốc
      - cường thượng thận
        
        do tăng tiết cortisol nội sinh mạn tính
        
        u tuyến yên hay u lạc chỗ làm tăng tiết ACTH
        
        u của tuyến thượng thận
        
        trong trường hợp này nồng độ ACTH trong máu tăng cao do cơ chế điều hòa ngược âm tính
        
        thường gặp hơn là do lạm dụng glucocorticoid ngoại sinh trong thời gian dài
        
        biểu hiện là hội chứng Cushing
        
        hiện tượng tái phân bố mỡ và béo phì trung tâm
        
        gây tích tụ lipid ở mặt, bụng và ngực
        
        cortisol có thể gây tăng đường huyết, do làm tăng quá trình tân sinh glucose ở gan
        
        đôi khi đến hơn 200mg/dL sau bữa ăn
        
        sự dị hóa protein quá mức, đặc biệt là tại cơ xương
        
        sẽ đưa đến yếu cơ và teo cơ
        
        các ptu collagen trong mô dưới da cũng bị giảm đi
        
        làm da mỏng và xuất hiện các vết rạn đỏ tía (nhất là ở vùng bụng và đùi
        
        kèm theo rậm lông
        
        nổi mụn trứng cá
        
        protein trong mô xương cũng bị phân hủy
        
        làm loãng xương theo chiều hướng ngày càng nghiêm trọng
        
        chức năng của hệ miễn dịch bị suy giảm
        
        bệnh nhân dễ bị nhiễm khuẩn nặng
        
        hầu hết bệnh nhân Cushing đều tăng huyết áp
        
        do tác động giữ muối nước của cortisol trên thụ thể MR tại thận
  - - - tương tự như chất dẫn truyền thần kinh của hệ giao cảm
        
        epinephrin và norepinephrin tác dụng trên ô đích thông qua 2 nhóm thụ thể adrenergic trên màng TB
        
        thụ thể alpha
        
        α1
        
        α2
        
        thụ thể beta
        
        β1
        
        β2
        
        β3
        
        là các thụ thể liên kết với protein G
        
        hoạt hóa TB đích tạo ra chất truyền tin thứ 2 là cAMP và Ca2+
        
        hormon epinephrin kích thích trên 2 loại thụ thể alpha và beta nên có tác động mạnh hơn
        
        norepinephrin chỉ kích thích chủ yếu lên nhóm thụ thể alpha
    - - kích thích thần kinh giao cảm tới tủy thượng thận gây giải phóng 1 lượng lớn epinephrin và norepinephrin vào máu tuần hoàn
        
        huy động năng lượng cho toàn cơ thể
        
        tái phân phối lưu lượng máu từ cơ quan không quan trọng về tim và não
      - trên chuyển hóa
        
        epinephrin có vai trò lôi kéo glucose và acid béo từ các mô dữ trữ ra máu
        
        khi gắn lên nhóm thụ thể α2
        
        epinephrin sẽ ức chế bài tiết insulin và kích thích giải phóng glucagon từ tuyến tụy
        
        khi gắn lên nhóm thụ thể β2
        
        epinephrin sẽ kích thích trực tiếp hoạt động ly giải glycogen và tân sinh glucose tại mô gan, cũng như thoái hóa lipid tại mô mỡ
        
        làm tăng nồng độ glucose và acid béo trong máu
        
        cung cấp cơ chất cho quá trình chuyển hóa năng lượng
      - trên tuần hoàn
        
        epinephrin và norepinephrin có cùng tác động như nhau khi kích thích lên thụ thể α1
        
        dẫn đến co mạch máu ngoại vi
        
        khi gắn lên nhóm thụ thể β1
        
        epinephrin có khả năng gây tăng cung lượng tim do làm tăng nhịp và hoạt động co bóp cơ tim
        
        đồng thời kích thích phức hợp cận tiểu cầu phóng thích ez renin
        
        khi gắn lên nhóm thụ thể β2
        
        epinephrin có khả năng làm giãn mạch máu chứa β2 (mạch vành, mạch cơ xương)
        
        mục đích chủ yếu của sự giảm tuần hoàn ngoại vi (co mạch) là để gia tăng áp lực tưới máu cho mạch vành và mạch não
      - epinephrin còn có vai trò làm giãn cơ trơn của nhiều hệ cơ quan trong cơ thể thông qua tác động lên thụ thể β2
        
        cơ trơn phế quản
        
        cơ trơn tử cung,...
        
        hormon catecholamine có thể ứng dụng để
        
        điều trị sốc phản vệ
        
        ngưng tim
        
        giảm co thắt phế quản trong hen suyễn
        
        giảm gò tử cung trong dọa sảy thai
    - - hoạt động của tủy thượng thận giảm khi nghỉ ngơi và khi ngủ
      - yếu tố kích thích lên sự bài tiết catecholamine chính là hệ thần kinh giao cảm và tình trạng stress, nhất là trong pha cấp tính
      - tăng tiết quá mức catehcolamine gặp trong u tủy thượng thận (pheochromocytoma)
        
        hiện tượng "tăng huyết áp cơn"
      - epinephrin không biểu hiện cơ chế diều hòa ngược âm tính để điều hòa sự bài tiết chính nó
        
        hoạt động của epinephrin kết thúc khi bị chuyển hóa bởi
        
        ez MAO
        
        ez COMT
- - - - AVP (arginine vasopressin)
      - oxytocin
    - - ĐM yên trên
        
        tạo thành mạng lưới mao mạch thứ nhất
        
        hội tụ lại thành mạch cửa dài
        
        xuống cuống yên
        
        đổ vào xoang máu tại thùy trước
      - ĐM yên dưới
        
        tạo thành mạng lưới mao mạch thứ hai
        
        hội tụ thành mạch cửa ngắn
        
        xuống cuống yên
        
        đổ vào xoang máu tại thùy trước
      - hệ thống này gọi là tuần hoàn cửa tuyến yên
        
        các hormon từ neuron ở vùng hạ đồi chỉ cần vượt qua 1 khoảng ngắn để đến được vị trí các TB đích trong thùy trước
  - - - khi đến các TB BM của ống lượn xa và ống góp
        
        AVP sẽ kết hợp với thụ thể màng (thuộc nhóm thụ thể liên kết protein G)
        
        kích thích tạo cAMP
        
        nhằm đưa các túi chứa kênh aquaporin hòa màng
        
        tái hấp thu nước
      - tăng áp suất thẩm thấu (osmolality) và giảm thể tích máu (volume)
        
        là 2 tín hiệu sinh lí kích thích bài tiết AVP
      - các chất trung gian hóa học gây phóng thích AVP
        
        catecholamine
        
        angiotensin II
        
        ANP
      - xét nghiệm định lượng hormon AVP hữu ích trong việc chẩn đoán bệnh đái tháo nhạt (diabetes insipidus)
    - - có 2 tín hiệu kích thích bài tiết
        
        từ đường sinh dục nữ
        
        hiện tượng dãn cổ tử cung trước khi chuyển dạ
        
        gây hoạt hóa các thụ thể kéo căng tại chỗ
        
        xung TK dẫn truyền lên vùng hạ đồi
        
        từ tuyến vú
        
        khi cho con bú gây kích thích ở đầu vú
        
        tạo xung TK hướng tâm về trung ương
        
        hoạt hóa các neuron tiết oxytocin trong vùng hạ đồi
  - - - tác dụng
        
        điều hòa chủ yếu với sự tổng hợp và bài tiết glucocorticoid
        
        kích thích lớp bó và lớp lưới vỏ thượng thận
        
        thông qua nhóm thụ thể liên kết với protein G
        
        hoạt hóa ez adenyl cyclase tạo chất truyền tin thứ 2 là cAMP
        
        cAMP hoạt hóa ez protein kinase A
        
        phosphoryl hóa các ez khác trong TB
        
        1 more item...
      - tổng hợp
        
        khi TB "corticotroph" nhận được tín hiệu kích thích
        
        ACTH và beta- lipotropin được phóng thích vào máu với tỉ lệ 1:1
      - điều hòa bài tiết
        
        hormon vùng hạ đồi (CRH, AVP)
        
        sự điều hòa ngược từ glucocorticoid (cortisol) của vỏ thượng thận
        
        các stress về tinh thần và thể chất
        
        chu kì thức ngủ hay nhịp sinh học của cơ thể
    - - tác dụng
        
        tác dụng lên TB BM giáp
        
        thông qua nhóm thụ thể liên kết protein G
        
        hoạt hóa adenyl cyclase tạo chất truyền tin thứ 2 là cAMP
        
        cAMP hoạt hóa protein kinase A
        
        phosphoryl hóa các protein khác trong TB
        
        1 more item...
      - điều hòa bài tiết
        
        TRH của vùng hạ đồi có vai trò kích thích sự bài tiết TSH tại tuyến yên
        
        hormon giáp (T3, T4) có vai trò ức chế ngược sự bài tiết TSH tại tuyến yên
        
        khi hormon giáp tăng lên 1,75 lần so với bình thường, mức bài tiết TSH giảm bằng 0
    - - tác dụng
        
        cơ chế giống ACTH và TSH
        
        FSH điều hòa các quá trình: phát triển, tăng trưởng và dậy thì
        
        sau tuổi trưởng thành, ở cả nam và nữ
        
        FSH có vai trò kích thích sự trưởng thành của các TB mầm sinh dục (germ cells) và phối hợp đồng bộ với LH đế điều hòa hoạt động của hệ sinh sản
        
        FSH
        
        kích thích sự chọn lọc và trưởng thành của nang trứng
        
        ảnh hưởng chức năng của các TB hạt (granulosa cells) bao quanh noãn
        
        thúc đẩy các tb Sertoli trong ống sinh tinh, tạo tinh trùng
        
        LH
        
        hỗ trợ các TB vỏ (theca cells) nằm ở ngoài cùng của nang trứng
        
        tb vỏ cung cấp tiền chất androgen cho sự tổng hợp estrogen tại tb hạt
        
        đỉnh tiết của LH vào giữa chu kì kinh chính là tác nhân dẫn đến hiện tượng rụng trứng
        
        cũng như sự hình thành và phát triển của hoàng thể
        
        kích thích tb Leydig trong mô kẽ tinh hoàn bài tiết testosteron
      - điều hòa bài tiết
        
        GnRH kích thích bài tiết FSH và LH thành từng nhịp trong ngày
        
        GnRH được tiết ngắt quãng thành nhịp từ 4-8 lần trong 24h
        
        mỗi lần kéo dài khoảng ít phút
        
        cường độ kích thích của hormon này phụ thuộc 2 yếu tố
        
        tần số của chu kỳ bài tiết
        
        số lượng của GnRH được tiết ra trong mỗi chu kỳ
        
        sự bài tiết LH cũng có chu kỳ theo GnRH
        
        các hormon sinh dục ức chế ngược lên sự bài tiết FSH và LH
        
        ở người nam
        
        testosterone điều hòa ngược âm tính lên sự bài tiết GnRH và LH
        
        inhibin tiết ra từ tb Sertoli điều hòa ngược âm tính sự bài tiết FSH
        
        ở người nữ
        
        nửa đầu của chu kì kinh
        
        LH góp phần kích thích buồng trứng tổng hợp estrogen
        
        bằng cách tác động lên hoạt động của tb vỏ nang
        
        nửa sau của chu kì kinh
        
        LH giúp duy trì và kích thích hoàng thể tiết estrogen và progesterone
        
        khi nồng độ estrogen và progesterone trong máu cao sẽ điều hòa ngược âm tính lên sự bài tiết của GnRH và LH
        
        giữa chu kì kinh (khoảng ngày thứ 14), lúc nang trứng đã trưởng thành và chín
        
        nồng độ estrogen đạt mức tối đa trong máu
        
        estrogen điều hòa ngược dương tính lên vùng hạ đồi và tuyến yên
        
        1 more item...
        
        các tb hạt trong nang trứng và hoàng thể cũng tiết ra inhibin
        
        ức chế mạnh lên sự phóng thích FSH của tuyến yên
    - - tác dụng
        
        kích thích tuyến vú tổng hợp và bài tiết sữa
        
        thông qua tác động lên nhóm thụ thể liên kết ez tyrosine kinase
        
        kích hoạt JAK2 (janus kinase 2)
        
        khởi đầu cho con đường JAK - STAT
        
        hoặc kích hoạt ez MAPK và Src kinase
        
        prolactin chỉ có chức năng thật sự khi mô tuyến vú đã phát triển đầy đủ
        
        dưới tác dụng chuẩn bị của hormon nhau thai (chủ yếu là estrogen và progesterone)
        
        trong suốt tg cho con bú, PRL tạo nên tác dụng ức chế đối với sự bài tiết GnRH của vùng hạ đồi
        
        kéo theo sự ức chế FSH và LH
        
        vì thế hiện tượng rụng trứng và chu kì kinh nguyệt sẽ không diễn ra
        
        vài tuần sau khi ngừng cho con bú, hormon prolactin giảm tiết
        
        hoạt động của trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến sinh dục lại tiếp tục
      - điều hòa bài tiết
        
        vùng hạ đồi tiết ra PIH, bản chất là dopamine, có vai trò ức chế sự phóng thích prolactin từ tuyến yên
        
        yếu tố kích thích sự bài tiết PRL tại tuyến yên
        
        là động tác mút núm vú khi bú của đứa bé
        
        là nồng độ estrogen và progesterone
        
        làm tăng trưởng tb "lactotroph"
        
        cũng như ức chế tác dụng của PIH
        
        tuy nhiên nó lại ức chế tác dụng sinh sữa của PRL trên mô vú
        
        nên trước khi chuyển dạ, tuyến vú vẫn chưa bài tiết sữa
        
        ngay sau sinh, bánh nhau bong ra ngoài, estrogen và progesterone dừng bài tiết đột ngột
        
        cho phép tác dụng sinh sữa của PRL xảy ra
  - - - cơ chế tác dụng trên TB đích
        
        tương tự như hormon PRL
        
        GH gắn với 2 ptu thụ thể, tạo ra hiện tượng "dimer hóa", thay đổi cấu hình thụ thể
        
        kích hoạt JAK2 (Janus kinase 2) thuộc nhóm ez tyrosine kinase
        
        JAK2 tiếp tục phosphoryl hóa chính nó và vùng giàu tyrosine nằm trong tb chất của thụ thể GH
        
        tạo ra các vị trí gắn kết với protein tín hiệu, bao gồm
        
        STATs
        
        1 more item...
        
        SHC
        
        1 more item...
        
        IRS
        
        1 more item...
        
        thông qua lộ trình tín hiệu nêu trên
        
        GH sẽ làm
        
        giảm quá trình tạo lipid
        
        tăng ly giải lipid
        
        kích thích sự tổng hợp protein trong TB đích
      - hormon GH kích thích gan bài tiết IGF-1 (somatomedin)
        
        GH không trực tiếp tác động lên sự phát triển TB của cơ thể
        
        nó thông qua việc kích thích gan và 1 số cơ quan khác bài tiết somatomedin (IGF-1)
        
        protein này tác dụng mạnh lên sự phát triển của xương theo chiều dài ở trước tuổi dậy thì
        
        nồng độ IGF-1 trong máu tương quan mật thiết với mức bài tiết GH
        
        tg bán hủy của IGF-1 là 20 giờ
        
        chậm hơn tg bán hủy của GH là dưới 20 phút
        
        kéo dài tác dụng kích thích tăng trưởng trong cơ thể
        
        thụ thể IGF-1 tại mô đích thuộc nhóm thụ thể tyrosine kinase (giống như insulin)
        
        có khả năng kích hoạt mạnh lộ trình tín hiệu PI3K/AKT/mTOR
        
        ức chế sự chết theo chương trình, gây phát triển và tăng sinh TB
      - tác dụng trên chuyển hóa
        
        đặc trung bởi sự đồng hóa và ly giải lipid, với hoạt động chính yếu là kích thích tổng hợp protein
        
        trên hoạt động chuyển hóa protid
        
        GH làm tăng tổng hợp protein trong tất cả TB của cơ thể
        
        tăng vận chuyển a.a qua màng vào TB (tương tự như insulin huy động glucose qua các kênh GLUT4)
        
        tăng dịch mã mRNA để tổng hợp protein tại các ribosome trên lưới nội chất hạt
        
        tăng sự sao chép DNA trong nhân để tạo thành mRNA
        
        giảm sự dị hóa protein và các a.a trong TB
        
        kết quả GH tạo nên trạng thái cân bằng nitơ dương tính trong cơ thể
        
        trên hoạt động chuyển hóa lipid
        
        GH làm
        
        gia tăng huy động lipid từ mô mỡ
        
        kích thích sử dụng acid béo tạo năng lượng
        
        trên hoạt động chuyển hóa glucid
        
        GH làm giảm sự chuyển hóa glucose tạo năng lượng và tăng tổng hợp glycogen dự trữ trong TB
      - kích thích sụn và xương phát triển
        
        tăng tạo protein từ các TB sụn và tạo cốt bào
        
        tăng hoạt động sinh sản của các TB này
        
        chuyển mô sụn thành mô xương để tạo xương mới
    - - sau tuổi trưởng thành, sự bài tiết GH chỉ giảm đi 1 ít
        
        còn ở tuổi già sự bài tiết giảm khoảng 25% so với lúc đang trưởng thành
      - già là 1 quá trình gắn liền với sự bài tiết giảm dần của GH từ tuyến yên trước
      - sự bài tiết GH tăng lên trong 2 giờ sau khi ngủ say
      - GHRH kích thích phóng thích GH
        
        tác dụng trên TB "gonadotroph" của tuyến yên trước
        
        cơ chế ngắn hạn
        
        làm tăng vận chuyển Ca2+ vào TB thông qua sự tạo ra các cAMP
        
        dẫn đến sự hòa màng của các túi chứa GH
        
        giải phóng hormon GH vào máu
        
        cơ chế dài hạn
        
        làm tăng sự phiên mã gen trong nhân
        
        gây tổng hợp các ptu GH mới
      - GHIH (somatostatin) ức chế phóng thích GH
      - IGF-1 từ gan cũng có vai trò ức chế ngược lên sự bài tiết GH
      - nồng độ GH trong huyết tương tăng cao trong những trường hợp sau
        
        nhịn đói kéo dài
        
        giảm trầm trọng protein
        
        hạ đường huyết
        
        giảm nồng độ acid béo trong máu
        
        tập luyện lao động
        
        bị kích thích, chấn thương,...
    - - giảm tiết (suy tuyến yên)
        
        có thể xảy ra do bẩm sinh hay mắc phải
        
        trước tuổi dậy thì sẽ dẫn đến bệnh lùn
        
        sau tuổi dậy thì sẽ không ảnh hưởng đến chiều cao
        
        thường nằm trong bệnh cảnh suy đa tuyến nội tiết
        
        suy giáp
        
        suy thượng thận
        
        suy sinh dục
        
        điều trị suy tuyến yên trước tuổi trưởng thành gặp nhiều khó khăn
        
        GH ở động vật hoàn toàn không có tác dụng trên người
        
        phân lập GH từ người thì không thể thực hiện được
        
        nhưng GH người có thể được tổng hợp bằng vi khuẩn Escherichia coli
        
        suy tuyến yên ở người lớn thường gặp do
        
        phẫu thuật cắt bỏ hay phá hủy tuyến yên bằng xạ trị
        
        các u xung quanh chèn ép tuyến yên, gây phá hủy TB yên trước hoàn toàn hoặc gần hoàn toàn
        
        giảm tưới máu tuyến yên do huyết khối gây tắc mach hay shock tuần hoàn do băng huyết sau sinh ở người mẹ (hội chứng SHEEHAN)
      - tăng tiết (cường tuyến yên)
        
        là bệnh lý hiếm gặp, thường xảy ra do u TB "somatotroph"
        
        trước tuổi dậy thì sẽ dẫn đến bệnh khổng lồ
        
        người khổng lồ thường có đường huyết tăng cao, tb beta đảo tụy bị thoái hóa
        
        dẫn đến bệnh đái tháo đường do tuyến yên (10% số bệnh nhân)
        
        sau tuổi dậy thì sẽ dẫn đến bệnh to đầu chi
        
        cuối cùng, nhiều tổ chức mềm (gan, lách, thận,...) cũng tăng sinh và phì đại, dẫn đến tử vong
- - - - vùng hạ đồi (hypothalamus)
        
        chủ yếu tiết ra các hormon có chức năng kiểm soát hoạt động của tuyến yên trước
      - tuyến yên (pituitarry)
        
        tuyến yên trước
        
        phần tuyến, có chức năng nội tiết thật sự
        
        tiết ra các loại hormon nhằm kiểm soát chức năng nội tiết và chuyển hóa của hầu hết các tuyến nội tiết cấp dưới trong cơ thể
        
        tuyến yên sau
        
        phần thần kinh, không có chức năng chế tiết
        
        chỉ dự trữ các hormon do vùng hạ đồi tiết ra
      - tuyến tùng
        
        tiết melatonin
        
        điều hòa chu kì giấc ngủ
        
        ức chế hoạt động của hệ sinh sản
      - tuyến giáp
        
        tiết 2 hormon có cùng chức năng là T3 và T4
        
        điều hòa hoạt động chuyển hóa tạo năng lượng của toàn cơ thể
        
        kích thích sự trưởng thành của hệ thần kinh
        
        tiết hormon calcitonin
        
        vai trò làm hạ nồng độ calci và phosphate trong máu
      - tuyến cận giáp
        
        tiết PTH
        
        làm tăng nồng độ calci trong máu
      - tuyến ức
        
        hoạt động chủ yếu trước tuổi dậy thì
        
        tiết ra hormon kích thích hoạt động của hệ miễn dịch
      - tuyến thượng thận
        
        vỏ thượng thận
        
        là phần tuyến
        
        tiết các hormon nhóm steroid
        
        aldosterone
        
        cortisol
        
        androgen
        
        tủy thượng thận
        
        là phần thần kinh
        
        tiết ra các hormon catecholamine
        
        epinephrin
        
        norepinephrin
        
        có chức năng giống hệ thần kinh giao cảm
      - tuyến tụy nội tiết
        
        là các tiểu đảo Langerhans
        
        tiết cặp hormon insulin và glucagon
      - tuyến sinh dục
        
        tinh hoàn
        
        tiết testosterone
        
        buồng trứng
        
        tiết estrogen và progesterone
    - - hormon là những chất hóa học do 1 nhóm TB hay 1 tuyến nội tiết bài tiết vào máu
        
        được hệ tuần hoàn đưa đến các TB hoặc các mô khác trong cơ thể và gây ra các tác dụng sinh lý đặc hiệu tại các mô đó
      - sau khi đến mô đích
        
        hormon sẽ kết hợp với receptor của nó
        
        tạo thành phức hợp hormon - thụ thể
        
        dẫn đến sự thay đổi các phản ứng hóa sinh tức thì
        
        hoặc tác động lên sự biểu hiện của gen tại TB đích
    - - chức năng tăng trưởng
        
        GH
        
        T3 và T4
      - chức năng duy trì hằng định nội môi
        
        T3, T4
        
        kiểm soát khoảng 25% hoạt động trao đổi chất cơ bản tại hầu hết các mô
        
        aldosterone (mineralocorticoid)
        
        kiểm soát nồng độ 2 chất điện giải chính trong huyết thanh
        
        qua đó điều hòa huyết áp
        
        cortisol (glucocorticoid)
        
        tăng tạo glucose, acid béo và acid amin phòng thích vào máu
        
        có tác động giảm stress, kháng viêm
        
        3 nhóm hormon
        
        PTH
        
        calcitonin
        
        tham gia điều hòa ổn định nồng độ calci và phospho trong máu
        
        1,25 - dihydroxycholecalciferol (dạng hoạt động của vitamin D3)
        
        ADH (vasopressin)
        
        điều hòa áp suất thẩm thấu máu
        
        bằng cách kiểm soát sự tái hấp thu nước qua kênh aquaporin tại ống lượn xa và ống góp của thận
        
        cặp hormon insulin và glucagon
        
        duy trì đường huyết ổn định
        
        đảm bảo cho hoạt động chuyển hóa tạo năng lượng tại các mô diễn ra bình thường
      - chức năng sinh sản
        
        các giai đoạn của quá trình sinh sản bao gồm
        
        1) xác định giới tính trong quá trình phát triển thai nhi
        
        2) sự trưởng thành sinh dục ở tuổi dậy thì
        
        3) thụ thai, mang thai, nuôi con và cho con bú
        
        4) chấm dứt khả năng sinh sản vào thời kì mãn kinh
    - - các hormon tan trong nước
        
        tác động lên TB đích bằng cách gắn thụ thể trên màng TB đích
        
        hormon acid amin
        
        epinephrin
        
        norepinephrin
        
        hormon peptide/protein
        
        bao gồm hầu hết các hormon trong cơ thể
        
        hormon vùng hạ đồi
        
        hormon tuyến yên
        
        hormon tụy nội tiết...
      - các hormon tan trong lipid
        
        tác động vào TB đích bằng các gắn vào thụ thể nhân bên trong TB đích
        
        hormon có bản chất là steroid
        
        được tổng hợp từ tiền chất cholesterol
        
        hormon tuyến vỏ thượng thận
        
        hormon tuyến sinh dục
        
        T3, T4
    - - sinh tổng hợp và bài tiết các hormon tan trong nước
        
        bắt đầu từ DNA trong nhân của TB tuyến nội tiết
        
        mRNA
        
        đến các ribosome tạo thành preprohormon (chưa có chức năng)
        
        prohormon (chức năng hạn chế)
        
        đến Golgi cắt ngắn bớt thành hormon chính thức có chức năng thật sự
        
        1 more item...
      - sinh tổng hợp và bài tiết hormon tan trong lipid
        
        ngay khi có kích thích đặc hiệu đến
        
        các TB nội tiết mới tạo ra hormon bài tiết vào máu
        
        hormon Steroid
        
        bình thường TB tuyến nội tiết dự trữ sẵn tiền chất cholesterol
        
        khi có kích thích đặc hiệu
        
        hệ ez xúc tác pư oxh
        
        1 more item...
        
        hormon T3 và T4
        
        được tổng hợp đầu tiên ở dạng gắn kết trên 1 ptu protein lớn
        
        gọi là thyroglobulin
        
        khi có kích thích đặc hiệu
        
        hệ ez xúc tác sự phân cắt thyroglobulin
        
        1 more item...
        
        được vận chuyển đến TB đích ở trạng thái gắn kết với các protein huyết tương như
        
        albumin
        
        prealbumin
        
        alpha globulin
        
        beta globulin...
  - - - thụ thể liên kết kênh ion (ion- channel linked receptor)
        
        khi tín hiệu hormon đến sẽ gây đóng hoặc mở kênh ion
        
        làm thay đổi điện thế màng tại TB đích
        
        thường gặp trong hoạt động của các chất dẫn truyền TK (neurotransmitters)
      - thụ thể liên kết protein G (G - protein coupled receptor)
        
        điển hình là các hormon của vùng hạ đồi và tuyến yên
        
        GHRH
        
        GHIH
        
        ACTH
        
        FSH
        
        LH
        
        TSH
        
        ADH...
        
        protein G cấu tạo từ 3 tiểu đơn vị
        
        α
        
        đóng vai trò xúc tác
        
        β
        
        thành phần điều hòa (ức chế thành phần α)
        
        γ
        
        khi tín hiệu hormon đến, tiểu đơn vị α tách ra khỏi 2 tiểu đơn vị βγ
        
        trở thành dạng hoạt hóa
        
        tiếp tục kích thích protein khác, tạo nên tín hiệu nội bào (signaling pathway)
        
        lộ trình tín hiệu AMP vòng (cAMP)
        
        đọc thêm giáo trình trang 306
        
        lộ trình phosphatidylinositol
      - thụ thể liên kết enzyme (enzyme - linked receptor)
        
        thường gặp nhất là thụ thể tyrosine kinase (đọc thêm trang 306)
        
        thường gặp trong hoạt động của các yếu tố tăng trưởng
        
        hormon GH
        
        hormon insulin
        
        yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu VEGF
        
        yếu tố tăng trưởng biểu mô EGF...
    - - thụ thể nhân (nuclear receptor)
        
        thay đổi biểu hiện gen
      - thụ thể liên kết với sự nhập bào (endocytic receptor)
        
        tác động lên sự biểu hiện gen hoặc quá trinh chuyển hóa trong TB
      - thụ thể đặc hiệu trên bề mặt màng TB (cell - surface receptor)
        
        thay đổi tín hiệu nội bào (kênh ion, phospholipid)
- - - - hoạt động giống insulin không bị ức chế
    - - yếu tố tăng trưởng giống insulin IGF
      - gồm 2 loại do gan tiết ra
        
        IGF-I
        
        IGF-II
  - - - khi đến gan, các acid béo tự do này bị beta hóa thành các ptu acetyl-CoA và đi vào quá trình tổng hợp acetoacetate
        
        đây là nguồn nguyên liệu thay thế cho glucose, cung cấp cho TB trong cơ thể để tạo năng lượng
        
        tại các TB, acetoacetate được chuyển ngược lại thành acetyl-CoA, rồi đi vào chu trình Kreb và chuỗi truyền điện tử
        
        tại gan, 1 số ptu acetoacetate dư thừa được chuyển thành β-hydroxybutyrate và aceton
        
        acetoacetate, β-hydroxybutyrate và cetone gọi chung là các thể ceton => tạo ra hoạt tính acid trong cơ thể
        
        nếu quá nhiều dẫn đến bệnh cảnh toan máu
        
        có thể gây hôn mê và tử vong
- - - - dễ bị tăng đường huyết sau ăn
      - trong khi lại có tình trạng hạ đường huyết lúc đói
      - mặc dù khả năng bài tiết cũng như chức năng của các hormon tụy vẫn diễn ra bình thường