Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

khoa cử Việt Nam thời xưa - Coggle Diagram

- - - - sơ học; học các sách Sơ học vấn tân (hỏi bến), Tam tự kinh (Kinh ba tiếng), Tứ tự kinh (Kinh bốn tiếng), Ngũ ngôn (Văn vần năm tiếng).
      - Tập làm văn khi đầu là câu đối 2 tiếng, 3 tiếng, 4 tiếng…biết phân biệt vần trắc, vần bằng. Về đức dục học sinh phải lễ phép kính trên, nhường dưới, thực hiện câu “Tiên học lễ, hậu học văn”.
    - - học Tứ thư, Ngũ kinh, học lịch sử, học Bách gia, Chư tử, Cửu lưu (Chín dòng tư tưởng Cổ đại: Nho gia, Đạo gia, Âm dương gia, Pháp gia, Danh gia, Mặc gia, Tung hoành gia, Tạp gia, Nông gia); học lịch sử Việt Nam từ thời Hồng Bàng, tập làm văn, làm câu đối 7 tiếng gọi là câu đối thơ, 8 tiếng trở lên là câu đối phú và tập làm văn nghĩa.
  - - - 1.Trường Hà Nội gồm 10 tỉnh: Hà Nội, Sơn Tây, Bắc Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hưng Hóa, Ninh Bình,Thanh Hóa.
      - 2.Trường Nam Định gồm 4 tỉnh: Nam Định, Hưng Yên, Hải Dương, Quảng Yên.
      - Những người thi đỗ trong các kì thi Hương chia làm hai loại: Loại một có các danh hiệu Cống cử, Cống sinh, Cống sĩ, Hương tiến, Hương cống. Những ông cử này sẽ được dự kì thi Hội. Loại hai gọi là sinh đồ không được thi Hội. Người đỗ đầu kì thi Hương được gọi là Giải nguyên hoặc Đầu xứ.
    - - Kì 1: bài thi gồm 5 đề về Tứ thư, Ngũ kinh.
      - Kì 2: bài thi hỏi về chiếu, chế, biểu. Mỗi loại một bài viết theo lối Cổ thể. Ngày xưa gọi là thể văn tứ lục, hay là văn biền ngẫu. Văn xuôi có hai vế, vế 6 tiếng, vế 4 tiếng đối nhau.
      - Kì 3: làm một bài thơ và một bài phú. Thơ làm thể Đường luật, thất ngôn bát cú; phú cũng làm theo Cổ thể (còn gọi là Tao uyển) qui định từ 300 tiếng trở lên.
      - Kì 4: làm một bài văn gọi là văn sách, đề tài rút ra từ các kinh sử, tử, tập, hỏi về thế vụ (ý thức về việc giúp nước, cứu đời), đòi hỏi phải viết được 1000 tiếng trở lên.
      - Ngạch lấy đỗ với tỉ lệ Cống sĩ 1, Sinh đồ 10. Ví dụ: năm 1708 ngạch đỗ ở trường Sơn Nam 880 người trong đó Cống sĩ 80 và Sinh đồ 800. Đến năm 1774 gia ngạch cho trường Sơn Nam lây 1.100 người đỗ. Cống sĩ chỉ có 100, còn lại là Sinh đồ.
- - - - Bởi vậy thi Hội và thi Đình được mệnh danh là đại tị (thi lớn). Cuộc thi lớn này người xưa quen gọi là đại khoa. Đại khoa gồm hai giai đoạn: thi Hội và thi Đình
        
        Thi Hội cũng có 4 kì, người đỗ cả 4 kì sẽ được cấp bằng Tiền sĩ.
        
        hi Đình còn gọi là Điện thí, tức là thi tại triều đình nhà vua; vua trực tiếp hỏi bài.
        
        Thi Đình chỉ để xếp loại các tiến sĩ đã đỗ ở kì thi Hội mà thôi. Ở thời Lê có một số khoa, vì hoàn cảnh loạn lạc nên không tổ chức thi Đình nhưng vẫn phân loại Tiến sĩ.
        
        Thi Hội là kì thi quốc gia dành cho những người đã kinh qua thi Hương và đã có bằng Cử nhân và các giám sinh đã mãn khóa ở Quốc tử giám. Những người đỗ đạt trong các kì đại khoa như thế này đều có danh hiệu dành cho họ tùy thuộc vào các thời kì khác nhau trong lịch sử (Thái học sinh, Tiến sĩ).
      - Ngoài các khoa thi thường lệ triều đình còn mở các khoa thi đột xuất. Các khoa đặc biệt như thế gọi là Ân khoa.
    - - Trạng nguyên
        
        Hoàng giáp thuộc đệ nhị giáp (chính bảng), cũng có thời gọi là Tiến sĩ Xuất thân.
      - Bảng nhãn.
        
        Tiến sĩ thuộc đệ tam giáp, gọi là Đồng Tiến sĩ Xuất thân.
      - Thám Hoa.
        
        Phó bảng là sản phẩm khoa cử thời Nguyễn mà bắt đầu xuất hiện từ khoa thi Kỉ Sửu (1829) đời Minh Mạng. Giữa Tiến sĩ và Phó bảng được qui định về tỉ lệ và ngạch đỗ. Ví dụ: ở khoa thi 1843 đời Thiệu Trị có 25 người đỗ, thì chỉ cho 10 người đỗ Tiến sĩ, còn 15 Phó bảng. Nếu tính 30 khoa thi ở Huế (1822-1892) lấy đỗ 560 người thì có 229 Tiến sĩ, số còn lại là Phó bảng.
      - Ba bậc đầu này thuộc đệ nhất giáp người đời mệnh danh là Tam khôi, có thời gọi là Tiến sĩ Cập đệ.
  - - - Kì thứ nhất cho thí sinh làm kinh nghĩa và kinh truyện mỗi thứ một bài, mỗi bài khoảng 1.000 tiếng
      - Ở kì thứ tư, bài văn sách qui định tối thiểu 1.600 tiếng. Riêng khoa thi nhà Hồ năm 1405 lại cho thi thêm kì thứ 5 hỏi về toán. Đó là nét đặc sắc của khoa cử nước ta.
  - - - chánh chủ khảo, phó chủ khảo, một tri cống cử, sáu viên khảo quan (đồng khảo), hai viên chánh phó đề điệu, hai viên giám đằng lục. Luật thi Hội không chấm trực tiếp bài làm của thí sinh, mà do quan giám đằng lục ở lại phòng, sao chép rõ ràng rồi đưa bản sao đi chấm.
      - Trước khi đưa bài đi chấm hai viên giám đằng, một người đọc, một người soát xem có sai sót gì không. Công việc như vậy ở lại phòng gọi là đối độc. Quan đề điệu phát bài cho nội liêm chấm trước, ngoại biên chấm sau. Các quan nội liêm ngoài nhiệm vụ sơ khảo còn có nhiệm vụ theo dõi phát hiện mọi tệ lậu trường thi. Quan giám thị có chức trách giữ gìn an ninh cả phạm vi trường thi
  - - - các quan tân khoa được tiếp đãi lễ triều ở điện Thái Hòa, các quan văn, võ chia ban mũ áo chỉnh tề chầu vua ở ngự điện.
      - Các vị tân khoa được hướng dẫn quì ở phía trái thềm điện để lĩnh mũ, áo vua ban.
      - Quan tuyên lễ xướng tên và yết bảng tại lầu Phu văn 3 ngày.
      - Vua đãi yến các vị tân khoa tại sảnh đường bộ Lễ.
      - Bộ Lễ phát cho mỗi tân khoa một cành trâm cài đầu, cho thăm Vườn ngự uyển, cho cưỡi ngựa đi thăm phố xá, kinh thành, nghi thức này có thời chỉ dành cho tam khôi và vinh quy bái tổ
      - Triều đình ra lệnh cho dân chúng các địa phương có người đỗ Tiến sĩ phải đón rước linh đình và dân hàng tổng phải làm đình nghè cho ở.
      - Vậy nên danh từ ông nghè chỉ các tiến sĩ cũng từ đó mà ra. Triều đình còn cho dựng bia, chép sách lưu danh Tiến sĩ và để nêu gương muôn thuở.