Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Filosofia: 1. Azterketa - Coggle Diagram

- - - - Irudimenetik sortutako kontakizunen bidez, haien protagonistak
        
        Heroiak
        
        Jainkoak
        
        Naturaz gaindiko beste izaki batzuk
    - - Ahoz transmititutako jakintza
        
        Akritikoa
        
        Dogmatikoa
      - Azalpen-ahalmen handia zuen
      - Bideratzen zituen
        
        Portaera
        
        Pentsamendua
        
        Praktikak
  - - - Tales Miletokoari esker
      - K.a.VII. mendean
    - - Jainkoengana jo gabe
      - Arrazoimenarekin ulertuko da kosmosa
    - - Modu berri baten sorrera
        
        Pentsatzeko
        
        Galdetzeko
        
        Errealitatea ulertzeko
  - - - Hitza, arrazoia, diskurtsoa, adimena, arrazoi kosmikoa...
      - Esanahi oso zabala Greziako kulturan
  - - - Merkataritza
        
        Greziarrek babiloniarrekin eta egiptoarrekin kontaktua izatea ahalbidetu zuen, eta haien kultura, jakintza tekniko eta zientifikoak jaso zituzten
      - "Erlijioa":
        
        Ez izatea
        
        Liburu sakraturik
        
        Apaizen klase antolaturik
        
        Mitoak era askotara interpretatu
        
        Politeismoak:
        
        Giro tolerantea bultzatzen zuen
        
        Errealitatea ez zen hain dogmatikoa
      - "Politika":
        
        Egitura politikoak eta Estatu hirien aniztasunak ahalbidetu zuen:
        
        Legeen erlatibismoa
        
        Beste ikuspuntu batzuk ulertzea
      - "Gizartea":
        
        Herritarren batzarrean parte hartzeko demokrazia hasiberriak bultzatu zuen garatzea
        
        Diskurtso-trebetasunak
        
        Eztabaida-trebetasunak
      - Idatzizko hitzak erraztu zuen:
        
        Doktrinak aztertzea
        
        Doktrinak hausnartzea
        
        Doktrinak zalantzan jartzea
  - - - Lehen filosofo, naturaren filosofo edo presokratikoak
      - Mendebaldeko pentsamendu filosofiko eta zientifikoaren lehen etaparen sustatzaileak
- - - - Teofrasto
      - Aristoteles
      - Diogenes Laertzio
    - - Nahiko eremu geografiko txikian jarduten zuten
        
        Greziako kostaldean
        
        Italiako hegoaldean
        
        Turkiako mendebaldean
      - K.a.VII-V mendeen artean
  - - - Physis naturari erreferentzia:
        
        Natura osotasun gisa
        
        Gauza bakoitza dena izatea eragiten duena
        
        Gauza bakoitzaren xedea, unibertsoan ordena dakarrena
      - Arjé
        
        Hasiera
        
        Jatorria
    - - Kezka
        
        Physisaren arjéaren arazoari erantzutea ikuspegi arrazional batetik
        
        Zein da edo zeintzuk dira kosmosaren jatorrizko elementu edo elementuak, natura osatzen duen materiarenak?
      - Erantzuna
        
        Monistak
        
        Errealitate aldakor eta askotarikoa elementu edo printzipio bakar batetik sortzen da
        
        Pluralistak
        
        Errealitatea jatorrizko hainbat elementu eta printzipiok sortzen dute
  - - - Mileto hirian K.a.VII. mendearen hasieran sortu zen
      - Hauxe dute komunean
        
        Arjéa mundu fisikoan bilatu beharreko printzipio gisa da
        
        Monistak: existitzen den guztia elementu bakar batetik dator
      - Mendebaldeko pentsamenduaren historiako lehen filosofoak eta lehen fisikoak
    - - Sarrera:
        
        Izan zen
        
        Miletoko eskolaren sortzailea
        
        Filosofoa
        
        Astronomoa
        
        Matematikaria
        
        Greziako Zazpi Jakintsuenetako bat
        
        Ezaguna da bere izena daraman teorema matematikoagatik
      - Uretatik dator dena eta uretara doa dena
        
        Tales konturatu zen ura dagoen tokian bizia dagoela
        
        Mileto kostaldeko hiria zelako
        
        Bizi-prozesu guztien parte izateko gai da ura
        
        Ez delako aldaezina
        
        Hiru egoera dituelako
        
        Gasa
        
        Likidoa
        
        Solidoa
        
        Aniztasun horrek biltzen du existitzen den guztia
      - Hilozoismoan sinesten zuen:
        
        Materiak arima duela, eta horrek eragiten duela mugimendua
    - - Kezka
        
        Arjea ezin zen ura bezalako elementu zehatz bat
        
        Nola sortzen zirelako beste elementuak, adibidez, sua?
        
        Physisaren arjeak izan behar zuela materia
        
        Amaigabea
        
        Zehaztugabea
        
        Mugagabea
        
        Beraz, apeiron:
        
        a: ez
        
        peiron: muga
      - Beste ideiak
        
        Eboluzionismoaren ideia aurkeztu zuen lehen filosofoa
        
        Indar antagonikoen arteko ziklo jarraitu gisa hartu zuen bizitza
        
        Indar antagonikoak:
        
        Beroa-hotza
        
        Hezetasuna-lehortasuna
        
        Argia-iluntasuna
    - - Talesen dizipulua izan zen eta uste zuen airea zela guztiaren jatorria
      - Kosmoseko gainerako elementuak airetik sortzen zirela uste zuen
        
        Rarefakzio
        
        Kondentsazio prozesu bikoitzaren bidez
      - Anaximenesen ustez, airea da
        
        Substantzia naturala
        
        Bizi-printzipioa
        
        Pneumaren antzekoa
        
        Gorputz batetik datorren haize beroa, bizirik dagoela identifikatzeko aukera ematen diguna
      - Eguzki-erlojua asmatu zuen
- - - - Atenasko demokraziak nahigabe moduko bat sortu zuen
      - Izan ere, hizlarien hitzek hirritarrak manipulatu zitzaketen
        
        Maiz nahastuta zeuden eta ez zekiten zer bozkatu
        
        Erabaki bidegabeak ere hartzen zituzten:
        
        Adibidez, Sokrates zigortzea
    - - Atenasko politika berriarekin (demokraziarekin)
        
        Filosofiaren galderak ez dira fisikan zentratuko
        
        Gizakietan zentratuko dira, komunitateetako kideetan
      - Gai etiko eta politiko buruzko galdera berriak agertuko dira
        
        Filosofiaren "iraultza antropologikoa" ekarriko du
    - - Testuinguru horretan Antzinateko eztabaida garrantzitsuenetariko bat sortuko da:
        
        Sokrates-en eta Sofisten arteko ika-mika
      - Merkataritzarekin eta sofistak ibiltariak zirenez munduan kultura eta ohitura desberdinak zeudela ikusi zuten
      - Eztabaidaren galdera nagusia:
        
        Badira balio, kontzeptu eta arau unibertsalak, berez emanak, ala konbentzio hutsak dira, herri eta pertsona bakoitzaren araberakoak?
      - Galdera horren aurrean:
        
        Sokratesek unibertsalismo epistemologiko eta moralari eutsiko dio
        
        Sofisten erlatibismoaren aurrean
  - - - Jakintsu esan nahi duen shophistés hitz grekotik dator
      - Sofista da
        
        Dakiena
        
        Beste pertsonak jakintsu egiten duena
    - - Sofistak
        
        Ziren
        
        Pentsalariak
        
        Hizlariak
        
        Maisu ibiltariak
        
        Leku batetik bestera ibiltzen ziren erretorika eta oratoria irakasten
        
        Atzerritarrak ziren
      - Greziar ilustrazioaren garaian erretorika eta oratoria funtsezkoak ziren:
        
        Ez zegoen abokatutzarik, bakoitzak defendatu behar zuen bere burua
        
        Herritarrek modu sinesgarrian eta konbentzigarrian hitz egiten jakin behar zuten batzarrean
        
        Gainerako kideak konbentzitzeko
    - - Haien hezkuntzak ez duelako bilatzen egia
      - Haien hezkuntza praktikara bideratzen zelako
        
        Haien helbura zen hitz egiten duenaren interesa asetzeko hitzaldi edo argudio baliagarri bat eraikitzea
        
        Horrela, lapur bati hitzaldi bat egiten lagun ziezaiokeen sofistak, kondenatua ez izateko
        
        Egiaren aurretik jartzen zen kausa indibidual bat, hiriari batzuetan kalte egiten
    - - Sofista nabarmenak Protagoras eta Gorgias izan ziren
      - Maisu ibiltariak izatean hainbat kultura ezagutu ahal zituzten
      - Eraikitako ondorioak:
        
        Ezin dugu ezer jakin ziur
        
        Tesi horrek eszeptizismora hurbilduko ditu
        
        Erlatibismo epistemologikoa eta morala:
        
        Ez dago kontzeptu edo balio moral unibertsalik
        
        Balio eta kontzeptu oro konbentzio sozialaren emaitza da
    - - Protagoras (K.a. 481-411 inguru): 4(1, 1, 6(1, 1, 2, 1, 3, 2), 3(1, 1, 1)
        
        Esan zuen
        
        Egia erlatiboa dela
        
        Baieztatu zuen
        
        Gizakia gauza guztien neurria dela, direnena, diren aldetik, eta ez direnena, ez diren aldetik
        
        Esaldi horrekin Protagorasek erlatibismo epistemologikoa adierazten du:
        
        Ez dago egia objektiborik
        
        Banako iritziak edo talde-sinesmenak baino ez daude
        
        Horietako batzuk:
        
        Hobeak izango dira
        
        Beste batzuk
        
        Okerragoak
        
        Erabilgarriagoak
        
        Alferrikakoak
        
        Baina ez egiazkoak edo faltsuak
        
        Baieztapen horrekin hautsi egiten da Parmenidesen kontraesan ezaren printzipioa
        
        Balioak multiformeak izan ahalko zirelako
        
        Bidegabea bidezkoa izan ahal delako
      - Gorgias (K.a. 460-380): 6(1, 4(1, 1, 1, 1), 1, 2, 1, 1)
        
        Ukatu egin zuen egia objektiboa
        
        Eszeptizismoa aldarrikatu zuen, argudio hauekin
        
        Ez dago ezer
        
        Ezer balego, ezingo genuke ezagutu
        
        Ezagut bagenezake ere, ezingo genioke beste inori komunikatu
        
        Eszeptizismoari lotuta erlatibismo moralari eusten dio
        
        Arau bakoitzak desberdinak dira:
        
        Herri bakoitzean
        
        Garai bakoitzean
        
        Iritziak baino ez daude, dena hizkuntzaren erretorika-gaitasunera mugatzen da
        
        Hizkuntza menperatzen duenak arimak menperatzen ditu
- - - - Ados ez egon arren Atenasen demokraziaren alde sakrifikatu zen
    - - Hainbat iturritan jaso da bere pentsamendua
        
        Gehien bat Platonetik
  - - - Atenasko ezpar tituloa irabazi zuen
      - Ezparak bezala etengabe eta nekaezin inguratzen zituelako atenastarrak, ustez denek zekitena baina berak ulertzen ez zuena ulertzeko
        
        Adibidez
        
        Zer den ederra, zer den errukia, justizia
    - - Ezjakintasunetik ekingo dio jakintzarako bideari:
        
        "Ezer ez dakidala bakarrik dakit" baiztapenean islatutakotik abiatuta
      - Ezjakinak galera jakitetik abiatzen bagara
        
        Gauza asko geratzen zaizkigu ezagutzeko
        
        Gehiago jakin nahiko dugu
        
        Egia modu desinteresatuan, ez erabilgarrian lortuko dugu
    - - Sofisten erlatibismo eta eszeptizismoaren aurrean unibertsaltasun epistemologikoa defendatu zuen
      - Bada pertsona orok ezagut dezakeen egia objektibo eta unibertsal bat
    - - Galdetzetik metodo bat garatu zuen, elkarrizketa sokratikoa:
        
        Maieutika
        
        Obstertriziaren artea esan nahi du hitzez hitz
        
        Sokratesek bere ama Fenareta emaginaren lanbidetik hartu zuen
        
        Gogamenean benetako ezagutza argitzean datza
        
        FIlosofoak egia konkista pertsonal gisa ateratzen laguntzen dio solaskideari, emaginak erditzean egiten duen bezala
        
        Horrela erakusten du filosofiaren funtzioa ez dela erantzuteak ematea, arrazoitzen irakastea baizik
        
        Ironia
        
        Sokratesek bere solaskideari galdetuko dio
        
        Hark ustez zekiena ez dakiela onartu
        
        Bere aurreiritziak desmuntatu arte
        
        Egia jakiteko lehen urratsa
      - Sokratesen aurrean atenastarrek ustez bazekizkiten begi-bistako gauza horiek
      - Galdetzen zienean, azkar ikusten zen zerbait zekitela uste, baina ezer ez zekitenen ezjakintasuna
      - Ezjakintasuna onartzea da jakintzarako eta egiarako bidea
  - - - "Gaizki egite oro ezjakintasunaren ondorio da" dioen dokrina da
      - Horren ustez ezagutzak darama bertutera
      - Sokratesen ustez jakintzak ez du funtzio teorikoa bakarrik, funtzio morala ere badu
      - Ongia benetan ezagutzen duenak ongia egiten du, eta ezagutzen ez duenak bakarrik egin dezake gaizkia
      - Bere ustez inork ez du gaizkia nahita egiten, jakinaren gainean, eta norbait gaizkiaren bila badabil, ongia bezala aurkezten zaiolako da
    - - Sokratesen arabera ongia ez da balio erlatiboa, arau orokor eta beharrezkoa baizik
      - Pentsamendu horrek unibertsaltasun moralaren doktrinan kokatzen du sofistaren aurrean, pertsona eta garai guztietarako balio komunak eta baliozkoak daudela aldarrikatzen duelako
    - - Ongi jokatzea eta zoriontsu izatea gauza bera da; bat datoz moralki ona dena eta erabilgarria dena
      - Eudaimonia giza zoriona, ongi jokatuz edo, gauza bera dena, Ongia ezagutuz lortzen den bertutearen praktikan datza
  - - - "Ezer ez dakidala besterik ez dakit" esaldia da bidea irekiko dion ernamuina
        
        Pentsamendu filosofikoari
        
        Zientziari
        
        Pentsamendu kritikoari
      - Sokratesen jarrera eta zigorra historioan berriro agertuko dira
        
        Pizkundeko zientzilariengan
        
        Adibidez Galileoren kasuan
        
        Erregimen politiko bidegabeak zalantzan jartzean
        
        Adibidez: Olympe de Gouges
    - - Bere ikasle Platonek ia haren obra guztiak elkarrizketa gisa idatzi zuen, bere maisuak asmatutako metodoari bizia ematen jarraitzeko
      - Elkarrizketa sokratikoa garrantzi handia izango du gero, eragin handia izango duelako adibidez arrazoiketa induktiboaren agerpenean
    - - Gaur egunerarte iritsi da jarrera sokratikoa, Sokrates gure sinesmenak zalantzan jartzen ditugunean hor egongo delako
      - Hori egitea ordea ez da erraza, ausarta izan behar da kontra pentsaera ausartzeko berak egin zuen moduan