Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Historia azterketa 1 - Coggle Diagram

- - - - XVIII. mendearen hasieran Espainan Ondorengotza-gerra bat
        
        Ondorengotza-gerra = hutsik zegoen tronu bat betetzeko gatazka armatua
      - Ordura arteko erregeak Habsburgokoak izan ziren
        
        Karlos II.a oinordekorik gabe hil zen
      - Garai hartan Estatu Buruaren nortasuna askoz garrantzitsuagoa zen gaur egun baino
        
        Nolako Estatu Burua halako gobernua
      - Tronurako 2 erregai:
        
        Austriako artxidukea Karlos Habsburgokoa
        
        Anjouko dukea Filipe Borboikoa
      - Filipe Borboikoa garaile atera zen gerratik
        
        Espainan dinastia aldaketa egon
        
        Filipe V.a errege berria
        
        Eredu politiko frantsesa ezarri
        
        Ikuspegi zentralista
        
        Lege Salikoa
    - - Zentralismoa:3
        
        Estatu bat antolatzeko eta gobernatzeko ikuspegia, Lurraldeen gaineko kontrola handitu nahi duena
        
        Estatu bateratua edo unitarioa helburu
        
        Gobernu zentralak ahalik eta botere gehien berenganatzen du
        
        Lurraldeetako autogobernua eta berezitasunak ahalik eta gehien ahultzen ditu, inposatuz beste guztien gainetik
        
        Legedi bat
        
        Hizkuntza bat...
      - Federalismoa:3
        
        Botere eta gobernu arlo batzuk deszentralizatuta (lurraldeen menpe) egotea nahi duen ikuspegi politikoa
        
        Estatu anitzaren aldekoa
        
        Gobernu federalak esklusibotasunari eusten dio zenbait gobernu-arlotan
        
        Armada
        
        Ogasuna
        
        Kanpo-politika
        
        Estatuko lurraldeek autogobernua dute eta kulturaniztasuna bezalako ezaugarriak babesten edo errespetatzen dira
    - - Garai bateko Aragoiko koroaren lurraldeak politika zentralistaren lehenengo biktimak izan ziren
        
        Haiek zigortzeko Nueva Planta motako Dekretuak promulgatu zituen errege berriak
        
        Lurralde haiei gobernu-erakunde eta lege tradizionalak ezabatu zizkien
        
        Lege eta erakunde gaztelarrak inposatuz
        
        Austriako artxidukearen alde borrokatzeagatik
      - Gobernu-erakunde eta lege tradizionalak (Foru-sistema) mantendu zituzten lurralde bakarrak
        
        Euskal Herrikoak izan ziren
        
        Hala ere, zentralismoaren mehatxua gero eta handiagoa
      - Estatu berrian beste erabaki zentralista bat hartu zen:
        
        Gaztelerari lehentasuna emango zitzaion penintsulako beste hizkuntzen kaltetan
    - - Monarkia batean kargua
        
        Estatu Buruak kargua familiako beste kide batengandik heredatzen du
        
        Gobernatzeko eskubideak aitarengandik premuarengana pasatzen dira
        
        Kargua biziartekoa da
        
        Normalean aurreko Estatu Burua hil eta gero heredatzen du
        
        Abdikazio baten ondorioz estatuburu berria egotea ere posible da
      - Lege Salikoa
        
        Lege Salikoa zuten dinastietan tronurako eskubideak heredatzeko
        
        Familiako gizonei lehentasuna ematen zitzaien
        
        Leinuko emakumeen kaltetan
        
        Espainian Filipe V.arekin ezarri zen
        
        Fernando VII.a hil eta gero Lehen Gerra Karlistarako arrazoi nagusietakoa izan zen
      - Absolutua: 4
        
        Botere nagusi guztiak monarkarengan bilduta daude
        
        Hark gobernatzen du
        
        Hark legeak promulgatzen ditu...
        
        Ez zion beste inori erantzunkizunik aurkeztu behar
        
        Monarka subiranoa da
        
        Haren gainetik ez dago beste aginpiderik
        
        Haren kargua sendotzeko monarkiak jatorri jainkotiarra zuela esaten zen
        
        "Jainkoaren graziaz"
      - Espainiako azken errege absolutua Fernando VII.a izan zen
        
        Absolutismoa hura hil eta gero, 1833an, desagertuko zen
      - Espainian balidoak oso ohikoak ziren
        
        Balidoak = monarkek haien izenean jarduteko aukeratzen zituzten gobernuburak
        
        Adibidez:
        
        Karlos IV.ak Manuel Godoy izendatu zuen
      - XVIII. mendean Europako herrialde gehienak monarkia absolutuak ziren
  - - - Legeak eta instituzioak ez zirelako monarkia espainiarren lurralde guztientzako amankomunak
    - - Zituzten
        
        Haien legeak
        
        Haien Aldundiak
        
        Haien Batzar Nagusiak
      - Ezaugarriak:
        
        Zergak eta soldadutza bezalako kontuetan lurralde salbuetsiak ziren
        
        Merkataritzan askatasun handia zuten
        
        Aduanak barnealdean zeuden eta ez kostaldean
        
        Foru-baimena
        
        Hari esker gobernu zentralaren erabaki kaltegarriak indargabetzea lortzen zuten
    - - XVIII. mendeko ondorengotza-gerraren ondoren euskal probintziek bakarrik eutsi zioten autogobernu tradizionalari
      - Aurrerantzean Espainiako agintarien egitasmoa zentralista izango zen eta ez federala
      - Liberalismoak ere batasun politikoa eta foruen ezabapena zituen helburu
        
        Foru-sistema hori haiek nahi zuten uniformizaziorako oztopo handia zelako
    - - Adibidez
        
        Karlos IV.aren erregealdian Godoyren gobernuak euskal herritarrek ere soldadutza egiteko erreforma egin nahi izan zuenean
        
        Zamakolada izeneko matxinada (1804) piztu zen
    - - Euskal gizartearen defentsa
      - Euskal erakundeen defentsa
      - Euskal lege tradizionalen defentsa
  - - - XIX. mende osoan jarraitu zuten ezaugarriak 3
        
        XVIII. mendean Espainiako ekonomiaren oinarria nekazaritza izan zen
        
        Iraupeneko nekazaritza zen
        
        Teknologia gutxiren erabilera eta teknika tradizionalak
        
        Langile askore beharra zuten
        
        Etekin murritzak zeuden
        
        Produkzio eskasa edo irregularragatik
        
        Naturaren aldaketen menpe zegoen
        
        Familiaren kontsumorako produzitzen zen
        
        Merkatuan saltzeko oso gutxi geratzen zen
        
        Lurjabetza mota-nagusia honelakoa zen:
        
        Espainian latifundismo asko zegoen
        
        Batez ere hegoaldeko lurraldeetan
        
        Latifundistak goi-mailako nobleak izaten ziren
        
        Dukeak
        
        Kondeak
        
        Markesak
      - XIX. mendean jarraituko ez zuten ezaugarriak 1
        
        Amortizatua 2
        
        Lur gehienek merkatutik kanpo zeuden
        
        Euren salmenta debekatuta zeogelako
        
        Lurrak alokatzea posible eta ohikoa zen
        
        Maiorazkoa:
        
        Jabe batek lurraren gozamen eskubideak zituen arren, ez zeukan jabetza absolutua
        
        Jabea zen familiaren izenean
        
        Seme-alaba bakar batek maiorazkoa heredatzen zuen
    - - Gorakada izan bazuen ere, industria gutxi zegoen
        
        Eskulangileen jarduera, tailer txikietan egiten zen, hirietan eta landa inguru batzuetan
        
        Adibidez: euskal burdinolak
      - Lurralde periferikoetan besterik ez zen sortu industrian inbertituko zuen merkataritza burgesia indartsua
        
        Ordura arte burges haien jarduera nagusia merkataritza zen
        
        Etorkizunean haietako batzuk industrian ere arituko ziren apurka apurka
    - - Gobernuak barne- eta kanpo-merkataritza sustatzeko neurriak hartu zituzten
        
        Aditu batzuek atzerriko produktuen gehiegizko sarrera murriztea ezinbestekoa zela uste zuten (PROTEKZIONISMOA)
        
        Horregatik muga-zergak (= arantzelak) ezartzeko proposamena egin zuten
      - Plan bat ekin zioten
        
        Helburuak:
        
        Barne merkataritza errazteko
        
        Merkatu nazional bat sustatzeko
        
        Komunikabideak hobetzeko
        
        Irizpide ekonomikoen gainetik sarritan irizpide politikoak (zentralistak) nagusitu ziren
        
        Adibidez: Espainian bide sare erradiala eraiki zuten
        
        Lehentasuna Madril periferiako hiriburuekin lotzea zen
  - - - Estamentu gizartea
        
        Zein alditakoa
        
        XIX. mendea artekoa
        
        "Erregimen Zaharra" delakoan zegoena
        
        Erdi Aroan (feudalismoaren garaian) sortutako gizartearen bertsio modernoa
        
        Taldeak bereizteko (edota norbaiten estatusa zehazteko) irizpide nagusia
        
        Gizartean pertsonek betetzen duten funtzioa eta legeen aurrean duten egoera
        
        Herritarrak ez ziren berdinak legeen aurrean
        
        Legeek herritar batzuei pribilegioak ematen zizkieten
        
        P --> A
        
        Pribilegioak zituzten taldeek pribilegio hauei esker aberastasuna harrapatzen zuten
        
        Estatusa aldatzeko aukera
        
        Gizarte itxia
        
        Pertsona baten gizarte egoera aldatzea ia ezinezkoa zen
        
        Gizartearen oinarrizko ideiak
        
        Botere politiko eta erlijioso tradizionalaren pentsaera nagusia zen
        
        Ikuspegi atzerakoia
      - Klase gizartea
        
        Zein alditakoa
        
        XIX. mendeaz geroztik nagusitu zen gizarte-mota
        
        Liberalismoaren garaipenarekin batera
        
        Kapitalismoari dagokion gizarte-antolaera
        
        Taldeak bereizteko (edota norbaiten estatusa zehazteko) irizpide nagusia
        
        Legeak berdinak dira herritar guztientzat
        
        Baina aberastasunaren araberako ezberdintasun handiak daude
        
        Ezberdintasun horiek funtsezko sailkapena zehazten dute
        
        A --> P
        
        Aberastasuna menperatzen duten taldeek pribilegioak dituzte
        
        Estatusa aldatzeko aukera
        
        Gizarte irekia
        
        Pertsona baten gizarte egoera aldatzea posible da
        
        Gizartearen oinarrizko ideiak
        
        Burgesiak sortutako ideietan oinarrituta dagoen gizartea
        
        Arrakasta pertsonalaren goraipamena
        
        Eskubide indibidualen defentsa...
    - - Bi pribilegiodun (kleroa eta noblezia) 4
        
        Pribilegio anitzak zituzten:
        
        Politikoak
        
        Kargu gehienak betetzen zituzten
        
        Fiskalak
        
        Ez zuten zergak ordaintzen
        
        Baina haiek zergak kobratzen zituzten
        
        Judizialak
        
        Pribilegiodunentzako epaimahai bereziak zeuden
        
        Hala ere, talde hauen barruan ezberdintasun nabarmenak zeuden
        
        Aberastasunari begira
        
        Botereari begira
        
        Bai kleroan bai noblezian goi-mailakoa eta behe-mailakoa bereizten zirelako
        
        Goi mailako nobleak aberatsak eta boteretsuak ziren
        
        Dukeak
        
        Kondeak
        
        Markesak
        
        Behe-mailako nobleak ez ziren aberetsak eta boteretsuak
        
        Kapareak
        
        Kleroko kidea ordenazio kanonikoaren bitartez bihurtzen da taldekide
        
        Elizako hierarkak familia nobletan jaioak izaten ziren
        
        Kardinalak
        
        Apezpikuak...
        
        Behe-mailako kleroa herri xehean jaioak ziren
        
        Goi-mailako pribilegiodunek ordura arteko aberastasun mota nagusia lurra kontrolatzea zen
        
        Goi-mailako nobleak latifundistak izan ziren sarritan
        
        Batez ere penintsulako hegoaldean
        
        Euskal Herriko leku batzuetan kaparetasun unibertsala zuten
        
        Foru-sistema mesedegarria egoteaz gain
        
        Herritar horiek legeen aurrean behe mailako nobleen antzeko kategoria zuten
      - Pribilegiorik gabea (hirugarren estatua edo herri xehea) 3
        
        Estamenturik handiena zen
        
        Bere baitan askotariko jendea zeukan
        
        Estamentu honetako kide batzuk aberats samarrak ziren
        
        Burgesia
        
        Beste batzuk oso txiroak ziren
        
        Eskaleak
        
        Talde marjinatuak...
        
        Gizarte talde honetako kideek aberastasuna produzitzen zuten eta zergak ordaintzen zuten
        
        Gehienak nekazariak ziren garai hartan
        
        Gutxi batzuk industriako langileak ziren
        
        Burgesia 3
        
        Erdi Arotik hirietan (bugoetan) garatutako taldea zen
        
        Industriatik eta batez ere merkataritzatik bizi zen jendearen taldea
        
        Burgesak gizartearen kontzientzia kritikoa izan ziren
        
        Ilustrazioa eta liberalismoaren sortzaile nagusiak izan zirelako
        
        Haien aberastasunaren eta botere politiko eskasaren arteko desoreka etorriko ziren eraldaketa sozio-politikoen arrazoi nagusia izan zen
        
        Espainian burgesia oso garatuta ez zegoen taldea zen
        
        Gutxi ziren eta kontserbadoreak
        
        Burgesiaren ahulezia hori garapen ekonomirako edota aldaketa politikorako oztopo handia izan zen
        
        Burgesek aldaketa sozial eta politikoak nahi izateaz gain, ikuspegi kapitalista defendatzen zutelako
  - - - Herritar asko agintarien hizkuntza ofiziala (gaztelania) ez zekiten euskaldun elebakarrak ziren
    - - Espainian burgesia ez zen oso talde sendoa eta ideia berriak mesfidantzaz ikusten zituzten
    - - XVIII. mendean sortutako Ilustrazioaren berri gutxi batzuek eduki zuten
      - Goi mailako jendearen barruan ilustratuen ikuspegi hori sendotzeko ekimen batzuk egon ziren
        
        Adibidez: Euskalerriaren Adiskideen Errege Elkartea
      - Euskal handiki batzuek euren seme-alabei irakaskuntza modernoa eskeini nahi zieten
        
        Ezagutza berriak helarazteko Bergarako Errege Mintegia sortu zuten
    - - Ideia ilustratu batzuen erreferentziarekin Europako errege batzuek gobernua eta ekonomia eguneratzeko egin zituzten erreformei emandako izena
      - Erreforma hauek kontserbadoreak eta mugatuak izan ziren:
        
        Ez zuten absolutismoa edota estamentu-gizartea ezabatzen
      - Despotismo ilustratua Espainian Karlos III.aren erregealdian hasi eta Karlos IV.aren erregealdian amaitu zen
        
        Erreformen kontra erresistentziak egon ziren
        
        Adibidez: Esquilacheren matxinada
- - - - Eskubide horien artean honako hauek daude:
        
        Sinesmen eta adierazpen askatasuna
        
        Jabetza pribatua
        
        Segurtasun pertsonala...
    - - Gizartean
      - Kulturan
      - Batez ere ekonomian
    - - Sinesten da
        
        Askatasun ekonomikoan
        
        Enpresa pribatuen nagusitasunean
  - - - Erregea subiranoa da
        
        Haien gainetik ez dago beste botererik
      - Botere guztiak erregearengan bilduta daude
      - Erregeak ez dio beste inori erantzunkizunik aurkeztu behar
        
        Legeen gainetik gobernatzen du (estatu autoritarioa)
    - - Eskubide indibidualen babesari lehentasuna ematen zaio
      - Herritarrak (nazioa) subiranoak dira
        
        Haien izenean gobernatzen duten agintariak hautatzen dituzte
      - Estatuaren botereak bananduta daude:
        
        Exekutiboa
        
        Gobernua
        
        Legegilea
        
        Parlamentua
        
        Judiziala
        
        Epaitegiak
      - Agintari guztiak (estatuburua barne) legearen kontrolpean daude
        
        Zuzenbide-estatua
  - - - Erregearen boterea mugatu nahi zuten parlamentuaren mesedetan
        
        Botereen banaketa argia
      - Subiranotasun nazionala parlamentuan ordezkatuta
      - Herritarrentzat nahi zituzten
        
        Askatasun zabalak
        
        Eskubide zabalak
      - Ikuspegi demokratikoa
        
        Hasieran sufragio zentsitarioa
        
        Gero sufragio unibertsalaren defentsa
    - - Erregeari botere handia onartzen zioten parlamentuaren kaltetan
      - "Subiranotasun partekatua"
        
        Ez dago botereen banaketa argirik
      - Herritarrentzat nahi zituzten
        
        Askatasun murriztuak
        
        Eskubide murriztuak
      - Ikuspegi oligarkikoa
        
        Oso mugatuta zegoen sufragio zentsitarioaren defentsa
- - - - Espainiara itzulli bezain laster
        
        Fernando VII.ak absolutismoa eta Erregimen Zaharraren oinarri nagusiak berrezarri zituen indarrez
    - - Liberalismoa ez zen mugimendu handia, baina gero eta boteretsuagoa izango zen
      - Erregea liberalismoa indargabetu eta zapaltzen ahalegindu zen
        
        Ez zuen mugimenduaren hazkundea gelditzea lortuko
  - - - Han jaiotako elite zuriak
      - Espainiar koroaren ordezkariak kanporatu nahi zituzten
    - - Errepublika berriak sortuko ziren
    - - Kuba
      - Puerto Rico
      - Filipinak
  - - - Berrespen Pragmatikoa promulgatu zuen 1830ean
        
        Lege Salikoa abolitzen zuen legea
        
        Isabel alaba erregina izateko
    - - Karlos infantearen alde borrokatzea erabaki zuten (karlistak)
      - Liberalek Isabelen alde borrokatuz boterea harrapatzeko aukera zutela ulertu zuten
    - - Lehen Gerra Karlista
      - Gatazka armatu hartan bi borroka nahastu ziren
        
        Liberalismoaren eta antiliberalismoaren norgehiagoka
        
        Ondorengotza-gerra
- - - - Gatazka honen abiapuntua
        
        Karlos IV.aren erregealdiko krisia (1788-1808) izan zen
      - Arazoak kanpotik eta barrutik
        
        Arazo batzuk kanpotik zetozen (batez ere Frantziatik)
        
        Lehenago Borboikoen absolutismoa abolituko zuen Iraultza
        
        Geroago Napoleon Bonaparteren politika espantsionistaren biktima
        
        Beste arazo batzuk Espainiako barne arazoak izan ziren
        
        Ekonomia ahulari lotutako krisi ekonomikoa
        
        Arazo nagusia: monarkiaren barruko krisi politikoa
        
        Gero eta jende gehiago erregearen eta Godoy gobernuburuaren kontra zegoelako
      - Frantzia, Espainia eta Portugal
        
        Espainiarrak Frantziaren aliatuak izan ziren gerraren aurreko urteetan
        
        Fontainebleauko ituna sinatu zuten 1807an
        
        Espainiako agintariek tropa frantsesei pasatzen utzi zioten
        
        Teorian britainiarren alaitu portugaldarra zigortzeko
      - Aranjuezeko matxinada:
        
        Aranjuezen herri matxinada bat piztu zen
        
        Fernando Asturiasko Printzea errege berria izateko
        
        Fernandok berak aita eta Godoy eraitsiteko
        
        Murat jeneral frantsesaren tropek Madril okupatu zuten
      - Napoleonek krisi politiko espainiarra aprobetxatu zuen
        
        Baionan Karlos eta Fernando aita semeak abdikatzera behartu zituen
        
        Espainiako tronua Jose Bonaparte anaiari eman zion
    - - Gerraren hasiera
        
        Matxinadak 1808ko maiatzaren bian Madril aldean hasi eta handik lurralde osora zabalduko ziren
        
        Espainiarrek ulertu zuten
        
        Errege atzerritarra zutela
        
        Inbadituak izan zirela
        
        Inbaditzaileek herri altxamenduak gogor zapaldu zituzten
        
        Errebelde espainiarrek altxamendu armatu gehiagorekin erantzun zuten
      - Gerraren bandoak
        
        "Espainia"
        
        Gehiengo errebeldearen barruan bi joera / talde bereizten ditugu:
        
        Ideia traidizonalak zituen gehiengoa
        
        Liberal gutxi batzuk
        
        "Frantzia"
        
        Frantsesak eta espainiar batzuk: frantsestuak
        
        Batzuk (Frantsestuak) inbaditzaileekin aliatu ziren
        
        Haiei lagunduz herrialdearen modernizazioa lortuko zutela uste zutelako
        
        Beste espainiarren ustez traidore hutsak ziren, eta haien aurkako amorru handia piztu zen
        
        Gerra garaian espainiar guztiak ez ziren frantsesen kontra borrokatu
      - Garapena
        
        Frantsesen buruzagia
        
        Geroago Napoleonek berak Espainiako gerra zuzendu zuen
        
        Ia penintsula osoa menperatu arte
        
        Hastapenetan Murat jenerala frantsesen buruzagia izan zen
        
        Espainiarrek etsai boteretsuago bati aurre egin zioten
        
        Frantsesen kontrako gerrillen gerra baten bidez
      - Amaiera
        
        Inbaditzaileen garaipena argia izan zen, baina hori aldatuz joango zen arrazoi hauengatik:
        
        Napoleonek Europako beste herrialde batzuetan beste gerra batzuk zituen
        
        Adibidez: Errusiako kanpaina
        
        Espainiako gerrillen erantzun zabala egon zen
        
        Britainiarren laguntza militar erabakigarria izan zen:
        
        Britainiarrek Frantziari kalte egin nahi ziotelako
        
        Espainiarren alde borrokatu ziren
        
        Wellingtongo dukearen zuzendaritzapean
        
        Garai bateko etsaia (Erresuma Batua) aliatua zen garai bateko aliatuaren aurka
        
        Azkenean, 1813ko abenduan Valençayko Ituna sinatu zen
        
        Napoleon Bonapartek Fernando VII.ari gobernatzeko eskubidea onartu zion gerrari amaiera emateko
  - - - Gerra garaian batzordeak sortu zituzten
        
        Erresistentzia antolatzeko
      - Batzorde Goren Zentrala sortu zuten
        
        Batzorde guztiak koordinatzeko
        
        Floridablanca kondearen zuzendaritzapean
        
        Batzorde Goren Zentralak Gorteak (Parlamentua) biltzeko deia egin zuen
      - Erregeordetza Kontseilua sortu zuten
        
        Batzorde Goren Zentrala desegin eta gero
        
        Kontseilua Cadizen bildu zen
        
        Frantsesen kontrolpean ez zegoen lurraldean
        
        Haren zeregin nagusia
        
        Parlamentu berriaren sorrera izan zen
        
        Cadizen bildutako diputatu gehienak liberalak izan ziren
        
        Haietako heren bat absolutismoaren defendatzailea zen
    - - Lege berriak eta 1812ko Konstituzioa promulgatu zituzten
        
        Espainiako antolaera modernizatzeko
        
        1812ko Konstituzioa Espainiako historian egindako lehenengo konstituzio liberala
        
        Honelako printzipioak defendatzen zituzten:
        
        Hiru botereen banaketa
        
        Subiranotasun nazionala
        
        Berdintasun juridikoa...
      - Euskal Herrian:
        
        Konstituzio berriak ez zuen foru-sistema aipatzen
        
        Ez zuen foru-sistema berresten ezta indargabetzen
        
        Bizkaiak salbu, beste euskal lurraldeek konstituzio berria zin eginez onartu zuten
    - - Liberalek promulgatutako arau guztiak Fernando VII.ak indarrez abolituko zituen 1814an, absolutismoa berrezartzean
        
        Liberal gutxi haien eragina eskasa zelako oraindik
        
        "Persiarren manifestua" delakoan diputatu absolutistek hori monarkari eskatu zioten bezala
      - Gerratik herrialdea:
        
        Oso pobretuta atera zen
        
        Gora egingo zuen zatiketa politiko batekin atera zen
        
        Gainera Latinoamerikako kolonietan independentismoa sendotu zen
      - Fernando VII.aren erregealdia
        
        Absolutismoaren eta liberalismoaren arteko norgehiagoka izan zen
        
        Heldu zen tronura boterearekin obsesionatuta zegoen monarka
        
        Gaizto
        
        Makur
        
        Gupidagabe bat
- - - - Estatu liberalaren behin betiko ezarpena hasi zen
        
        Espainian ez zen benetako iraultzarik gertatu, boterean garai bateko oligarkia mantendu zelako
    - - 1833tik 1839ra bitartean (EH-an) Espainiako tronua okupatzeko ondorengotza-gerra bat egongo da (Espainian 1833-1840), zeinean borrokatu ziren
        
        Karlos (Mª Isidro) infantea (erregea izan zenaren anaia) defendatzen zutenak
        
        Absolutismoaren jarraipenaren alde zeuden
        
        Isabel Fernandoren alaba babesten zutenak
        
        Liberalismoaren alde zeuden
      - Gatazka dinastiko hark liberalen eta antiliberalen arteko norgehiagoka ere adierazten zuen
      - Karlismoa: 4
        
        Euskal herritar gehienek karlismoa aukeratu zuten
        
        Liberalismoa bakarrik izan zen indartsua hirietan
        
        Gizarte tradizionala eta foru-sistema babestu nahi zutelako
        
        Euskal Herria lehen eta azken gerra karlistetako gune nagusia izango zen, eta karlistek gerrillen gerrari ekin zioten
        
        Lehenengo gerran EH-ko karlisten buruzagi nagusia Tomas Zumalakarregi izan zen
        
        Karlismoa Aragoi eta Katalunia aldean ere mugimendu indartsua izan zen
        
        Autogobernua berreskuratu nahi zutelako
      - Denbora aurrera joan ahala, liberalek ulertu zuten foruen defentsa eta gatazka dinastikoa bereiztea komenigarria zela
        
        Gerraz nekatuta, karlistekin haren amaiera negoziatu eta Bergarako Ituna sinatu zuten Maroto jeneral karlistak eta Espartero liberalak
    - - Espartero jeneralak foruak babestuko zituela esan zien arren, behin gobernuan beste era batera jardun zuen:
        
        Gerra galdu izanak foru-sistema ahuldu zuen Esparteroren erregeordetzan
        
        Nafarroa kaltetuena izan zen 1841ko Lege Hitzartua zela-eta
        
        Erresuma izateari utzi behar zion, beste probintzia bat izateko
        
        Gobernu zentralak foru-baimena kendu zien
        
        Aduanak portu eta mugetara eraman ziren
        
        Espainiar legeak udal antolaeran aplikatu ziren
      - Ondorioz, lehen karlistada honek euskal foru-sistemaren desagerpenerako prozesua hasi zuen