Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

BATI EDEBİYATI EDEBİ AKIMLAR-2 - Coggle Diagram

- - - - Varoluş her zaman tek ve bireyseldir. Bu görüş bilinç, tin, us ve düşünceye öncelik veren idealizm biçimlerinin karşıtıdır.
        
        Varoluş, öncelikle varoluş sorununu içinde taşır ve dolayısıyla varlık’ın anlamının araştırılmasını da içerir.
        
        Varoluş insanın içinden bir tanesini seçebileceği bir olanaklar bütünüdür. Bu görüş her türlü gerekirciliğin karşıtıdır.
        
        İnsanın önündeki olanaklar bütünü öteki insanlarla ve nesnelerle ilişkilerinden oluştuğundan varoluş her zaman bir “dünyada var olma”dır. Bir başka deyişle insan her zaman seçimini sınırlayan ve koşullandıran somut tarihsel bir durum içindedir.
        
        Çağdaş varoluşçuluğun özgün temaları, Sartre’ın oyunları ve romanlarında, Simone de Beauvoir’in yapıtlarında, Albert Camus’nün roman ve oyunlarında, özellikle de L’Homme Revolte (Başkaldıran İnsan) adlı denemesinde işlendi.
  - - - Bireyin, geleceğini kendisinin belirleyebileceğini ileri süren bir felsefi anlayışa dayanır.
      - Sanatçılar, yapıtlarında insanın kendisini aşması gerektiği, hür olmaya mecbur olduğu gibi konulan işlemiştir.
      - Yapıtlarda karakter yoktur, çeşitli durumlarla karşı karşıya kalmış insanlar vardır.
    - - Egzistansiyalizm, bireyin deneyimlerini ve iç dünyasını vurgulanmaktadır. Egzistansiyalist edebiyatta, özgürlük ve sorumluluk temaları yaygın olarak işlenmektedir.
      - Egzistansiyalist metinlerde, insan varoluşunun anlamı ve anlam arayışı ele alınmaktadır.
      - İnsanın temelde yalnız olduğu, anlamsızlık hissi ve diğer insanlarla iletişim kurmada zorluklar teması sıklıkla görülmektedir.
      - Egzistansiyalist metinlerde, absürtlük ve paradokslar sıklıkla kullanılmaktadır. Egzistansiyalizm, içsel çatışmaları ve çelişkileri merkeze alan bir akımdır. Egzistansiyalist metinlerde, düşsel anlatımlar ve metaforlar sıkça kullanılmaktadır. Egzistansiyalist edebiyatta, bazen olay örgüsü ve zaman akışı kesintili veya tutarsız bir şekilde sunulabilmektedir.
      - Egzistansiyalist edebiyatta, insanın belirsizliği, sınırlılığı ve kırılganlığı vurgulanmaktadır.
- - - - Pozitif bilgi evresine gelmeden önce toplumlar tarih içinde iki evreden daha geçerek pozitif evreye gelmişlerdir. Comte, tarihi toplumsal evre anlayışını üç hal kanunu ile açıklar:
      - Teolojik evre; fenomenlerin Tanrısal ya da manevi nedenlerle açıklandığı evre.
      - Metafizik evre; olayların oluşunun soyut kuvvetlerle açıklandığı dönem toplumsal olayların özgürlük, eşitlik gibi soyut kavramlarla açıklanması,
      - Pozitif evre; Bu evrede insan sadece gözlemlenebilir olana yönelir. Yalnızca olaylar arasındaki yasalar ya da değişmez bağlantılar incelenir. Ona göre bu evre insan düşüncesinin ve gelişiminin en yüksek basamağıdır.
- - - - • 19. yüzyılın sonunda Fransa’da ortaya çıkmıştır.
      - • Edebiyatta ve resimde gelişerek bütün güzel sanatları etkilemiştir.
      - • Dış dünyada görülen varlığın gerçek yönü değil, kişide bıraktığı izlenimler önemlidir; bu nedenle anlatılan dış dünya değil, dış dünyadaki varlıkların hayale bürünmüş izlenimleridir. Aslında dış âleme, oradaki varlıklara ve nesnelere karşı ilgisizdirler.
      - • Varlığın sanatçıda içinde bulunulan bağlamda uyandırdığı izlenimler, sanatın öğesi olarak kabul edilmiştir.
  - - - • Anlam belirginliğinden çok kapalılık yeğlenmiştir, anlamın yoruma uygun olması beklenmiştir.
      - • Sanatın amacı birtakım gerçekleri yansıtmak değildir.
      - • “Sanat için sanat” ilkesi benimsenmiştir.
      - • Gerçekler kişilere göre değişir ve kişisel değer kazanır.
      - • Işık ve renk kaynaklı görsel izlenimler, şiirde önemli bir yer tutar.
  - - - Rainer Maria Rilke
      - Paul Verlaine
      - Arthur Rimbaud
      - Goncourt Kardeşler
      - James Joyce
    - - Ahmet Haşim
        
        Cenap Şahabettin
        
        Ahmet Muhip Dıranas
        
        Cahit Sıtkı Tarancı
- - - - Fütürizm, 20. yüzyılın başında İtalya'da ortaya çıkan bir sanat ve edebiyat akımıdır. Hız, teknoloji, enerji gibi temaları vurgulayan bir harekettir.
      - Bu akımın amacı edebiyattaki uyuşukluktan kurtulmaktır.
      - Fütürizm, modern yaşantının verdiği heyecanlardan doğan bir edebiyat akımıdır. Sanatta sürekliliği, değişkenliği, hareketliliği savunan bir akımdır.
      - Bu akımın temel amaçları; geçmişteki estetik değerleri ve gelenekleri bütünüyle reddetmektir.
      - Dünyanın geleceğinin "Modernlik" olduğunu savunmak, ülkeleri geçmişin ağırlığından ayırıp modernleştirmektir.
      - Fütürizm, teknolojinin ve sanayinin gücünü yücelten bir yaklaşım benimser. Makineleşme, otomobiller, uçaklar gibi teknolojik gelişmelerin insan deneyimini değiştirdiğini ve ilerlemeyi temsil ettiğini savunmaktadır.
      - Fütürist edebiyatta manifestolar önemli bir yer tutar. Fütürist yazarlar, hareketin prensiplerini ve amaçlarını içeren manifesto niteliğinde metinler yayımlarlar.
  - - - Fütürist metinlerde hız, enerji ve hareket teması ön plana çıkar. Modern teknoloji, endüstri ve kent hayatıyla ilişkilendirilen hızlı tempo ve dinamizm vurgulanmaktadır. Fütürist metinlerde geleceğe odaklanma ve ileriye yönelik bir bakış açısı önemli bir rol oynar. Geleneksel kalıpları ve geçmişin sınırlamalarını reddeder, geleceğin getirdiği fırsatları vurgulamaktadır.
      - Fütürist edebiyatta deneysellik ve yenilikçilik öne çıkar. Geleneksel dil ve edebi kuralları reddeder, yeni dil yapıları, imgeleme teknikleri ve tipografi deneyleri kullanılmaktadır.
      - Fütürist metinlerde heyecan ve şiddet teması sıklıkla kullanılmaktadır.
      - Fütüristler, sıklıkla provokatif bir üslup kullanır ve toplumsal normları, gelenekleri sorgular.
      - Fütürist metinlerde, geleceğe yönelik bir idealizm ve umut duygusu işlenir. İlerleme, teknoloji ve modernizm aracılığıyla insanlığın daha iyi bir geleceğe ulaşabileceği savunulur.
  - - - Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944)
      - İtalyan bir şairdir ve edebiyatta fütürizmin kurucusudur.
      - Fütürist Bildirge.
      - Aldo Palazzeschi (1885-1974)
      - İtalyan romancı, şair, gazeteci ve denemeci Materassi kardeşler, Kundakçı.
      - Vladimir Mayakovsky (1893-1930)
      - Rus bir şair, oyun yazarı, film ve tiyatro aktörüdür. Pantolonlu Bulut, Hakkında.
      - Giovanni Papini (1883-1924)
      - İtalyan bir gazeteci, denemeci, edebiyat eleştirmeni, şair ve romancıdır
      - Gog, Bitik Adam.
    - - Nazım Hikmet (1902-1963)
      - Ağlamak Meselesi, Anlayamadılar, Ruhum.
- - - - Letrizm özelliklerini yansıtan bir şiir, yan yana getirilen farklı harflerin ya da tekrar edilen harflerin büyüklü küçüklü yazımlarından ve dize kırılmalarından oluşur.
      - Letristler yirmi dört harften oluşan alfabeye on dokuz harf daha eklemişlerdir. Isidore Isou, bundaki amaçlarını mevcut dilin geleneksel işleyişini reddederek bir gün ortaya çıkabilecek sözlere yararlı olabilmeyle açıklar.
      - Letrizm akımı, Dadaizm ve Sürrealizm akımının önemli ölçüde etkisinde kalmıştır. Geleneği kabul etmeme noktasında fikir benzerliği gösterirler. Ancak letrist şairlerin, şiirin edebiyatla bağı olmadığını savunmasıyla letrizm anlam yönünden diğer akımlardan ayrışır.
  - - - V
      - (Diminuendo, relentendo)
      - Vli Zlideline
      - Djilce, djilce, djilce, djilce, djilce
      - Jalce, jalce, jalce, jalce, jalce
      - Yulce, yulce, yulce;
      - Dolce, Dolce.
      - Yââse folce…
      - Dolce.. Dolce..
      - Dolce
- - - - Empresyonizme bir tepki olarak meydana gelen kübizm edebiyata Guillaume Apollinaire‘in gayretiyle girmiştir. Bundan sonra Andre Salmon, Pierre Reverdy, Jean Cocteau, Blaise Cendrars, Mak Jacob gibi şairler, kübizmi edebiyatta kökleştirmeye ve geliştirmeye çalışmışlardır. Fakat bütün gayretlere rağmen kübizmin ömrü uzun olmamıştır. Kübizm, hemen her memlekette zaman zaman denenmiştir. Kendi memleketimizde bile Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, özellikle resim alanında kübizme bağlı çabalar görülmüşse de köklü bir akım olmak durumuna gelememiştir.
  - - - Önce manzara veya olayın geçtiği yer, ana parçalarına ayrılır, sonra bu parçalar sanatçının kişisel görüşüne göre yeniden birleştirilir. Böylece şeyin tümü, aslındaki gibi değil, sanatçının duyumlarına göre geometrik bir karakter içinde şekil alır. Eğer şey, yani konu, tabiattaki şekliyle sanata girse, sanatçının rolü kalmaz. Onun için, önce analiz yardımıyla konu olan şeyin parçaları tanınacak, ondan sonra da sentezle o şey, sanatçının isteğine göre yeniden meydana gelecektir.
- - - - Sanatçılar, kendi içlerine kapanıp kendilerini gözlemlemiş, iç gözleme önem vermişlerdir.
      - Bireyin en gizli yönlerini açığa vuran bir anlatım yolu kullanılmıştır.
      - Yapıtlarda, fantastik ve korkunç olaylar anlatılmıştır.
      - Amaç, insanların ruhsal durumlarının ortaya konmasıdır.
      - Ekspresyonizmde edebiyatta duygusal ifade ön plandadır.
        
        Ekspresyonist yazarlar, karakterlerin iç dünyasına odaklanır ve onların duygusal, psikolojik ve ruhsal deneyimlerini araştırır. İçsel çatışmalar, kaygılar, korkular ve saplantılar gibi temalar sıklıkla ele alınmaktadır.
        
        Ekspresyonist metinlerde sembolizm ve metaforlar sıkça kullanılır.
        
        Ekspresyonist yazarlar geleneksel dil yapısının sınırlarını zorlarlar.
        
        Ekspresyonist edebiyat genellikle karamsar bir atmosferi yansıtır. Yalnızlık, çaresizlik, umutsuzluk gibi temalar işlenir.
        
        Ekspresyonist yazarlar, karakterlerin iç düşüncelerini ve duygusal durumlarını okuyucuya doğrudan aktarmak için iç monologları kullanır.
        
        Ekspresyonist eserlerde dış dünyanın nesnel gerçekliği yerine, yazarların ve karakterlerin iç dünyaları ve bireysel deneyimleri önem kazanır.
  - - - O’Neil (tiyatro)
      - Franz Kafka (öykü, roman)
      - Thomas Stearns Eliot (şiir, eleştiri)
      - James Joyce (şiir, roman)
- - - - Felsefi bilgilerin kaynağı sezgidir.
      - Varlıkları olduğu gibi anlamamızı sağlayan şeyin temelinde sezgi vardır.
      - İdealizm, Yeni Platonculuk, Mistisizm akımlarından etkilenmiştir.
      - Materyalizme karşı bir akımdır.
      - Bilginin kaynağı akıl değil sezgidir.
      - İçgüdüler, sezgi olarak değerlendirilerek felsefenin merkezinde yer alır.
      - Dış dünya, insanın iç dünyasını ifade etmek için bir araçtır. Sezgiyle anlam bulur.
  - - - Rene Guenon – Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler, Modern Dünyanın Bunalımı
        
        Henri Bergson – Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, Düşünmek ve Olmak, Metafiziğe Giriş, Yaratıcı Tekamül
    - - İmam Gazali – Kimya-yı Saadet, Kalplerin Keşfi, Ölüm ve Ötesi
        
        Frithjof Schuon – Manevi Perspektifler, Beşer Tecellisi, Bir Merkeze Sahip Olmak, Kalp Gözü
- - - - Sürrealizm, 1924’te Fransa’da ortaya çıkmıştır. Sürrealistler, Freud’un psikanaliz yönteminden yola çıkmışlardır. Sanatçı bilinçaltındakileri dışa vurarak eserini oluşturur. Akıl ve mantık değersizdir. İnsanı yönlendiren iç güdülerdir, bilinçaltıdır. Bu akıma göre edebî eserde bir kişinin sevaplarının yanında günahlarının, ahlâka uygun davranışlarının yanında uygun olmayanların da bulunması gerekir. Bu akımın kurucuları, sanat hayatlarının ilk yıllarında dadaizmin etkisinde kalmışlardır.
      - Sürrealizm;
      - Aklın, geleneklerin, alışkanlıkların denetiminden uzak, bilinçaltı gerçeklerini yansıtan yani bilinen gerçekle bağını kesip kendince bir gerçek yaratmak amacını güden edebiyat ve sanat akımıdır. Gerek söz, gerek yazı, gerek başka bir şekil ile düşüncenin hakiki faaliyetini ifade eden saf ruhî bir otomatizmdir. Akıl ve mantığın kontrolünden bütün estetik ve ahlaki endişeden kurtulmuş olan düşüncenin tespitidir.
  - - - Sürrealizmde otomatik yazı teknikleri kullanılmaktadır.
      - Sürrealizmde rüyalar, hayaller ve bilinçaltı önemli bir rol oynar. Metinlerde, gerçeklik ve hayal dünyası arasındaki sınırlar bulanıklaşır, absürt olaylar ve imgeler kullanılmaktadır.
      - Sürrealist metinlerde ironi ve karşıtlıklar sıkça kullanılmaktadır. Akla mantığa aykırı, beklenmedik durumlar ve çelişkilerle oynanır. Bu, okuyucuda şaşkınlık, düşünce uyanıklığı ve sorgulama hissi uyandırmayı hedeflenmektedir.
      - Sürrealist metinlerde şok edici ve provokatif unsurlar bulunabilmektedir.
      - Sürrealist edebiyatta, güçlü imgeler ve semboller kullanılmaktadır. Anlamsal açıklığın yerine, imgelerin çağrıştırdığı duygusal ve düşünsel etkiler üzerinde durulmaktadır.
      - Sürrealist metinlerde doğallık ve dolaysızlık aranmaktadır.
      - Sürrealist metinlerde rastlantı ve tesadüf önemli bir rol oynar.
      - Sürrealizm, bireysel özgürlüğü ve devrimci bir tutumu savunur.
- - - - Henry James,
        
        Marcel Proust,
        
        Thomas Mann,
        
        Andre Gide,
        
        Franz Kafka,
        
        James Joyce,
        
        Orhan Pamuk ve
        
        Oğuz Atay.
- - - - Dadaizm, Birinci Dünya Savaşı döneminde, özellikle Zürih'te ortaya çıkan ve edebiyat ve sanatta geleneksel normları ve kuralları reddeden bir akımdır.
      - Dadaistler, absürt, şok edici ve provokatif bir dil kullanarak toplumsal ve sanatsal kurallara karşı çıkmayı hedeflemektedir.
      - Dadaizm, aklın kurduğu düzeni bozmayı hedefleyerek kafiye, uyak gibi kurallara karşı çıkmıştır.
      - Dadaizm, Birinci Dünya Savaşı'ndan dolayı ortaya çıkan karışıklıklar sonucunda her şeye kuşkuyla bakan gençlerin toplum ve sanat içerisindeki alışılagelmiş her şeyi yıkmaya yöneltmiştir.
      - Dadaizmin amacı alışılagelmiş her şeyi yıkmak olduğu için toplum tarafından şiddetle karşı çıkılmıştır.
      - Dada isminin nereden geldiği belli olmasa da 'dada' Fransızcada 'oyuncak tahta at' anlamına gelmektedir.
  - - - Dadaistler, rastlantısal ve tesadüfi bir yaklaşım benimserler. Dilin ve metnin düzeni, mantıklı bir yapıdan ziyade rastgele ve tesadüfi bir şekilde oluşturulmaktadır. Dadaist metinlerde absürt, irrasyonel ve şok edici bir dil kullanılır. Mantık dışı ifadeler, ironik anlatımlar ve geleneksel dilin sınırlarının zorlanmasıyla okuyucuyu rahatsız etmek ve düşündürmek amaçlanmaktadır.
      - Dadaistler, kolaj ve montaj gibi teknikleri sıkça kullanmaktadır.
      - Dadaizmde dilin geleneksel yapısı yıkılır ve yeniden inşa edilir. Anlamsız sözcükler, onomatopeik ifadeler, ironi ve taklitlerle dilin sınırları zorlanmaktadır.
      - Dadaizm, toplumsal ve siyasi normlara eleştirel bir yaklaşım sergilemektedir. Savaş, kapitalizm, ulusal kimlik gibi konular dadaist metinlerde sıklıkla eleştirilmektedir. Dadaistler, performans sanatı ve provokasyonu da edebiyatlarına dahil ederler. Dadaist metinlerde anlamsızlık, çelişkiler ve paradokslar önemli bir rol oynar.
  - - - Tristan Tzara (1896-1963)
      - Fransız bir şair, yazar, Dadacılık akımının kurucularındandır.
      - Dada Manifestoları.
      - Hugo Ball (1886-1927)
      - Alman bir yazar ve şairdir. Zamanın Dışına Kaçış, Karavana.
      - Richard Huelsenbeck (1892-1974)
      - Alman bir yazar, şair ve psikanalisttir. Bir Dada Bateristinin Anıları.
      - Emmy Hennings (1885-1948)
      - Alman şair ve performans sanatçısıdıri Son Neşe, Hapishane, Marka.
    - - Mümtaz Zeki Taşkın (1915-2001)
      - Türk bir yazar ve şairdir.
      - Köy Melodileri, Allo Allo, Varyete.
      - Ercüment Behzat Lav (1903-1984)
      - Türk bir yazar ve şairdir. Mektuptan, Senfoni, Baba Evi.