Coggle requires JavaScript to display documents.
ความหมาย
Polycythemia หมายถึง ภาวะที่การเพิ่มขึ้นผิดปกติของ Hematocrit คือ >50% ในหญิง, >55% ในชาย, และ/หรือ Hemoglobin (>16.0g/dL ในหญิง, >16.5 g/dL ในชาย
1. Relative polycythemia เกิดจากปริมาตรพลาสมาในหลอดเลือดลดลง
2. Absolute polycythemia มีจำนวนเม็ดเลือดแดงในหลอดเลือดสูงขึ้นจริง ซึ่งในกรณีนี้มีพยาธิกำเนิดจาก 2 กรณี ดังต่อไปนี้
2.1 Primary polycythemia เกิดจากความผิดปกติของเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดเลือดแดงในไขกระดูก ได้แก่ Polycythemia vera (PV) เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของยีนส์JAK2 V617F mutation
2.2 Secondary polycythemia คือ สารกระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดงเพิ่มขึ้น ที่พบส่วนใหญ่คือสาร erythropoietin ซึ่งมีสาเหตุ ดังนี้
2.2.1 หลั่ง erythropoietin สูงขึ้น เป็นการตอบสนองตามปกติของร่างกาย ได้แก่ กรณีเนื้อเยื่อพร่องออกซิเจน มีสาเหตุจาก โรค COPD, การสูบบุหรี่จัด, ภาวะ Sleep Apnea
2.2.2 หลั่ง erythropoietin มากผิดปกติจาก Renal Cell Carcinoma,การใช้ฮอร์โมนแอนโดรเจน หรือ Anabolic Steroid ใน นักกีฬา ซึ่งมีผลทำใหไขกระดูกสร้างเม็ดเลือดแดงมากขึ้น
อาการและอาการแสดง ของภาวะภาวะเลือดข้น (Polycythemia)
3. หายใจลำบากเมื่อนอนราบ
7. Pulmonary Embolism (PE) จากภาวะ Thrombosis
2. เหนื่อยง่ายเมื่อออกแรง
1. ปวดศีรษะ มึนงง อ่อนเพลีย
4. ผู้ป่วยมักมีหน้าแดงกว่าคนปกติ
พบภาวะของก้อนเลือดเกิดได้ง่าย (Thrombosis) อาจพบมาด้วยก้อนเลือดอุดตัน เช่น อัมพาตครึ่งซีก (Hemiplegia) ใน Cerebrovascular Accident (CVA)
กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดจนกระทั่ง กล้ามเนื้อหัวใจตาย Myocardial Infarction (MI)
8. ตับและม้ามโต
พยาธิสรีรวิทยาของภาวะเลือดข้น
เมื่อไขกระดูกถูกกระตุ้นด้วยปัจจัยต่าง ๆ จึงสร้างเม็ดเลือดแดงมากกว่าปกติ ส่งผลให้ความดันโลหิตสูงขึ้น ความหนืด (Viscosity) ของเลือดที่เพิ่มขึ้นทำให้เกิดลิ่มเลือดอุดตันได้ง่าย เกิดการกำซาบเนื้อเยื้อทั่วร่างกายเกิดภาวะสมองขาดเลือด (Cerebral Ischemia) กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด (Ischemia Heart Disease) และภาวะลิ่มเลือดอุดตันในปอด (Pulmonary Embolism)
การประเมินภาวะสุขภาพ
การซักประวัติ
การตรวจทางห้องปฏิบัติการ
2. Urinalysis (UA) การตรวจพบเม็ดเลือดแดงในปัสสาวะ (microscopic hematuria) อาจเป็นตัวชี้บ่งถึงภาวะ renal cell carcinoma
3. Chest-X (CXR) เพื่อค้นหาภาวะ COPD, pulmonary hypertension เป็นต้น
1. CBC พบ Hematocrit >50% ในหญิง , >55% ในชาย และ/หรือ Red Blood Cell Count ที่สูงขึ้น 7-10 x 10 ยกกำลัง 6 เซลล์ต่อลูกบาศก์มิลลิเมตร
5. JAK2 mutation หรือ Janus Kinase 2 : ควรตรวจหากสงสัยภาวะ PV
4. Serum erythropoietin ค่าที่ต่ำค่อนข้าง จำเพาะ กับภาวะ PV
6. Bone marrow biopsy: เพื่อตรวจดูลักษณะเซลล์ต้นกำเนิดของเม็ดเลือดแดง
การตรวจร่างกาย
ข้อวินิจฉัยการพยาบาล / แนวทางการรักษาผู้ป่วย
5. ลดการกลายพันธุ์ของ JAK2 ในผู้ป่วย PV โดยให้ยา Ruxolitinib เป็น JAK1-2 inhibitor ให้ผู้ป่วย PV ที่ดื้อต่อHydroxyurea
4. ให้ยา Allopurinol เพื่อลดกรดยูริค,ให้ยาลดความดันโลหิต, ให้ยา Sertraline ชื่อการค้า Zoloft ออกฤทธิ์ (SSRIs) รักษาภาวะซึมเศร้า ลดอาการคันในผู้ป่วย PV
3. การให้ยายับยั้งการทํางานของ เกล็ด เลือด เช่น Aspirin
2. การให้เคมีบําบัด เพื่อลดการทํางานของไขกระดูก เช่น Hydroxyurea
1. การเจาะเลือด (Venesection or Phlebotomy)
การพยาบาลผู้ป่วยที่มีภาวะเลือดข้น
1. ดูแลให้ได้รับยาตามแผนการรักษา พร้อมติดตามประเมินอาการและอาการแสดงของภาวะแทรกซ้อนจากยา
2. ติดตามประเมินอาการและอาการแสดงของการขาดเลือดของอวัยวะต่าง ๆ เช่น อาการเจ็บหน้าอกจากกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด อาการอ่อนแรง ปากเบี้ยว พูดไม่ชัด หายใจลำบาก ไอเป็นเลือด เป็นต้น
4. ให้คำแนะนำการปฏิบัติตัวให้เหมาะสมกับภาวะเลือดข้นในประเด็นต่าง ๆ ดังนี้
4.1 การรับประทานอาหาร หลีกเสี่ยงอาหารที่มีธาตุเหล็กสูง เช่น ตับ เนื้อสัตว์ ผักใบเขียว ดื่มน้ำให้เพียงพอ
4.2 การออกกำลังกาย โดยออกกำลังกายป่านกลาง เช่น การเดิน การเหยียดขาหรือข้อเท้า เพื่อช่วยกระตุ้นการไหลเวียนเลือดและไม่เกิดลิ่มเลือดอุดตัน
4.3 หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ และการรับควันบุหรี่มือสอง เนื่องจากสารในบุหรี่จะมีผลต่อหลอดเลือดของผู้ป่วยเสี่ยงเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ หรือโรคหลอดเลือดสมองตีบจากลิ่มเลือดได้
4.5 การดูแลบำรุงผิว ลดอาการคันโดยการอาบน้ำเย็น และเช็ดให้แห้ง ห้ามอาบน้ำร้อนหรือน้ำอุ่นจัดๆ ห้ามเกาหรือทำให้เกิดบาดแผล เพราะจะทำให้ติดเชื้อง่าย และทามอยส์เจอร์บำรุงผิวให้ชุ่มชื้น
4.4 ดูแลร่างกายไมให้เกิดมีบาดแผล เนื่องจากผู้ป่วยมีปัญหาเรื่องการไหลเวียนเลือด ทำให้มีปัญหาเรื่องแผลหายช้าโดยเฉพาะบริเวณมือและเท้า ควรหมั่นสังเกตเท้าเป็นประจำ
4.6หลีกเลี่ยงการสัมผัสอุณหภูมิร้อนจัด หรือเย็นจัด เนื่องจากปัญหาเลือดข้นมีผลต่อการไหลเวียนเลือดของผู้ป่วย ทำให้มีความเสี่ยงที่จะเกิดบาดแผลหรืออันตรายจากภาวะที่อุณหภูมิร้อนจัดหรือ เย็นจัด
3. ติดตามประเมินภาวะเลือดออกซึ่งเป็นภาวะ แทรกซ้อนของ Polycythemia vera
