Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
TRUYỆN VÀ ĐẶC TRƯNG VỀ TRUYỆN NGẮN - Coggle Diagram
TRUYỆN VÀ ĐẶC TRƯNG VỀ TRUYỆN NGẮN
I. TRUYỆN
1. Khái niệm
Truyện là một chuỗi các sự kiện được kết nối với nhau và được kể thông qua lời nói (viết hoặc nói), hình ảnh (tĩnh lặng và chuyển động), ngôn ngữ cơ thể, biểu diễn, âm nhạc hoặc bất kỳ hình thức giao tiếp nào khác.
Có thể kể một câu chuyện về bất cứ điều gì, và các sự kiện được mô tả có thể là thực hoặc tưởng tượng; bao gồm cả hư cấu và phi hư cấu; và không để lại chủ đề, thể loại hoặc phong cách nào.
2. Vai trò
Truyện là nền tảng của sự sáng tạo và là một phần của mọi thứ chúng ta làm, đặc biệt là khi nói đến giải trí, ghi âm và tường thuật dưới mọi hình thức. Vì vậy, chúng được chia sẻ theo tất cả các cách khác nhau - từ kể chuyện bằng miệng và bằng văn bản hoặc báo chí; lên TV, phim và đài phát thanh; nghệ thuật, biểu diễn sân khấu và âm nhạc
Những câu chuyện đã là một phần của văn hóa và xã hội loài người trong hàng nghìn năm — có thể là kể từ khi con người tồn tại.
3. Các thể loại truyện phổ biến
a. Truyện viễn tưởng: là các câu chuyện hư cấu dựa trên các sự kiện được tạo ra hoặc tưởng tượng. Có hàng chục loại và thể loại truyện hư cấu, bao gồm nhưng không giới hạn ở:
Truyện cổ tích
Văn học dân gian
Thần thoại
Huyền thoại
Sử thi
Phim truyền hình
Truyện phiêu lưu
Tiểu thuyết lịch sử
Tưởng tượng
Khoa học viễn tưởng
Câu chuyện tình yêu
Những câu chuyện rùng rợn
Những câu chuyện ma
Những câu chuyện trước khi đi ngủ
b. Những câu chuyện phi hư cấu
Những câu chuyện phi hư cấu có thể đề cập đến bất kỳ loại sự kiện hoặc trải nghiệm thực tế nào. Tuy nhiên, chúng thường rơi vào những loại sau:
Những sự kiện mang tính lịch sử
Tin tức và sự kiện hiện tại
Tiểu sử và tự truyện
Những kỷ niệm và kinh nghiệm
Lịch sử văn hóa
Tội ác và công lý
Khoa học
Yêu và quý
Gia đình
Câu chuyện du lịch
Những câu chuyện về người sống sót
Câu chuyện chiến tranh
II. TRUYỆN NGẮN
1. Khái niệm:
Truyện ngắn là hình thức tự sự cỡ nhỏ, thường được viết bằng văn xuôi, để người đọc tiếp thu liền một mạch, đọc một hơi không nghỉ.
Truyện ngắn hiện đại là một kiểu tư duy mới, một cách nhìn cuộc đời, một cách nắm bắt đời sống rất riêng, mang tính chất thể loại. Cho nên truyện ngắn đích thực xuất hiện tương đối muộn trong lịch sử văn học.
2. Những đặc trưng cơ bản của truyện ngắn.
a. Cốt truyện
Cốt truyện là một hệ thống cụ thể những sự kiện, biến cố, hành động trong tác phẩm tự sự và tác phẩm kịch thể hiện mối quan hệ qua lại giữa các tính cách trong một hoàn cảnh xã hội nhất định nhằm thể hiện chủ đề tư tưởng của tác phẩm.
Truyện ngắn có nhân vật, được thể hiện qua lời kể, trần thuật.
Chú trọng vai trò của người kể chuyện.
Truyện ngắn có hình thức kể chuyện nhỏ – tức là “truyện ngắn”.
Chỉ đề cập đến một vài biến cố riêng của cuộc sống con người.
Số lượng nhân vật cũng không nhiều, vì hầu hết các truyện ngắn xây dựng rất ít các sự kiện, ít biến cố.
Tình tiết trong truyện ngắn vì thế thường được lựa chọn rất kỹ, chỉ ghi lại những tình huống nào tiêu biểu nhất, đủ sức cho người đọc hình dung cả quá trình sống của nhân vật.
Dựa vào cốt truyện, có thể chia làm hai loại truyện.
Truyện không có cốt truyện (hoặc cốt truyện rất mờ nhạt): do chủ ý nghệ thuật của nhà văn chỉ nhằm thể hiện diễn biến tâm trạng nhân vật trong mối liên hệ với hoàn cảnh. Truyện chỉ có những ý tưởng, không có sự kiện gay cấn, thời gian cụ thể, thậm chí không có đầu đuôi
Truyện ngắn có cốt truyện rất chú ý xây dựng những tình tiết, sự kiện bộc lộ tính cách của nhân vật và thúc đẩy hướng phát triển, vận động của mạch truyện. Bản thân cốt truyện là hệ thống các sự kiện, được chia theo lớp lang từ đầu đến cuối truyện. Các sự kiện càng gay cấn, nổi bật càng tạo kịch tính, sức hấp dẫn cho truyện
b. Dung lượng
Truyện ngắn có dung lượng nhỏ, ngắn gọn mà cô đúc nên có sức ám ảnh lớn.
Nó tập trung vào một hoặc một vài biến cố trong một không gian, thời gian nhất định, tạo ra ấn tượng mạnh mẽ và sự liên tưởng cho người đọc.
Đề tài, nội dung truyện ngắn có thể lấy ở nhiều mặt của cuộc sống, nhiều vấn đề có tính chất thời sự xã hội.
Về kết cấu, tuy dung lượng nhỏ nhưng truyện ngắn có thể có những kết cấu linh hoạt. Kết cấu truyện ngắn không gồm không gian, thời gian nhiều tầng bậc, nhiều tuyến, mà được tổ chức theo kiểu tương phản, liên tưởng. Truyện ngắn có thể có các kiểu kết cấu sau đây:
Kết cấu vòng tròn (đầu cuối tương ứng).
Kết cấu theo trục thời gian: Truyện được kể theo thời gian, theo diễn biến của dòng sự kiện.
Kết cấu tâm lý: Truyện được kể men theo dòng tâm lý nhân vật, làm sáng rõ nội tâm NV và tạo sức hấp dẫn cho câu chuyện
Kết cấu đồng hiện: Nhà văn miêu tả sự kiện, quan sát tình huống ở các địa điểm khác nhau trong cùng một thời điểm. Kiểu kết cấu này đem lại khả năng mở rộng dung lượng cho tác phẩm
Kết cấu trùng phức (kết cấu truyện lồng trong truyện): Người kể chuyện đứng ra ngoài, đóng vai trò là đạo diễn để tổ chức diễn biến câu chuyện qua lời kể, qua đó hoàn thiện chân dung NV
Kết cấu mở: Truyện kết thúc nhưng cái kết còn để ngỏ, mở ra những khả năng liên tưởng rộng lớn
Truyện ngắn đề cập đến mọi đề tài phong phú, đa dạng, chạm đến mọi ngóc ngách đời sống con người. Trên cùng một đề tài, mỗi nhà văn lại có cách khai thác khác nhau, đem lại sắc thái riêng cho tác phẩm của mình.
Nhân vật truyện ngắn ít hơn tiểu thuyết và thường bắt buộc phải được xây dựng theo nguyên tắc điển hình hóa. Nhân vật phải được đặt trong một hoàn cảnh cụ thể, vừa mang tính chung phổ quát vừa mang tính riêng độc đáo. Trong truyện ngắn, nhân vật là một mảnh nhỏ của thế giới, là hiện thân cho một trạng thái quan hệ xã hội, ý thức xã hội hoặc trạng thái tồn tại của con người, phát ngôn trực tiếp hoặc gián tiếp cho tư tưởng nhà văn.
Nhân vật trong truyện ngắn đa phần được khắc họa bằng nội tâm chứ ít khi thông qua sự đối thoại như văn bản kịch. Nội tâm của nhân vật trong truyện ngắn là mạch chỉ xuyên suốt, quyết định cấu chốt của cốt truyện.
Cốt truyện được xây dựng liền mạch với sự phát triển tâm trạng, nó “chủ yếu là nhận ra cái gì, vì vậy nó thường kết thúc theo lối chấm phá”. Kết cấu truyện ngắn cũng không chia thành nhiều thành tố phức tạp. Nó không có kết cấu chương hồi, mà chủ yếu là sự đan bệnh các chi tiết.
Chi tiết là nơi gởi gắm nhiều nhất tư tưởng của nhà văn trong bất kỳ truyện ngắn nào. Nội dung của truyện ngắn thể hiện qua hệ thống chi tiết. Các chi tiết có thể xuất hiện nhiều lần, lặp lại có tác dụng nhấn mạnh chủ ý nhà văn. Có những tác phẩm rất nhiều chi tiết, các chi tiết chính được các chi tiết phụ tô bật ý nghĩa. Đối với mỗi nhà văn, việc lựa chi tiết trong truyện ngắn là hết sức cần thiết.
c. Điểm nhìn và phương thức kể chuyện.
- Điểm nhìn
Điểm nhìn là vị trí, chỗ đứng để xem xét, miêu tả, bình giá sự vật, hiện tượng trong tác phẩm. Trong tác phẩm tự sự, tương quan giữa nhà văn và chủ đề trần thuật hay giữa điểm nhìn của người trần thuật với những gì anh ta kể là điều đặc biệt quan trọng.
Khi nghiên cứu điểm nhìn nghệ thuật, người ta chia điểm nhìn thành các loại như điểm nhìn tác giả, điểm nhìn nhân vật, điểm nhìn không gian, điểm nhìn thời gian, điểm nhìn tâm lý, điểm nhìn tư tưởng, điểm nhìn tu từ…
Trong nghệ thuật trần thuật, sáng tạo của nhà văn trước hết thể hiện ở cách “ứng xử” với câu chuyện để tạo ra sự đa dạng của các điểm nhìn nghệ thuật.
Phương thức kể chuyện,
Có hai hình thức phổ biến là:
Tường thuật lại quá trình, diễn biến sự việc
Miêu tả lại diễn biến sự kiện
Để nhận thức phương thức kể chuyện, người ta căn cứ vào các tình huống kể chuyện:
Tình huống khách quan: Tác giả đứng bên ngoài kể lại điều xảy ra
Tình huống chủ quan: Tác giả hoặc người kể chuyện tự đóng vai trò là nhân vật chính của tác phẩm; kể lại những sự kiện, hành động, việc làm, ý nghĩa hoặc mối quan hệ người – người, hoặc phân tích, bình luận chung.
d. Tình huống truyện
Tình huống truyện là “cái tình thế của câu chuyện”, là cảnh huống chứa đựng trong nó những mâu thuẫn, xung đột hoặc những khả năng tiềm tàng để cốt truyện diễn tiến, phát triển, nhân vật bộc lộ tính cách.
Tình huống truyện có vai trò hết sức quan trọng, được ví như “cái chìa khóa vận hành cốt truyện”. Từ tình huống truyện, các sự kiện, biến cố của cốt truyện được phát triển, tính cách nhân vật được bộc lộ. Việc giải quyết những mâu thuẫn, xung đột trong tình huống truyện sẽ bộc lộ rõ tư tưởng chủ đề của tác phẩm và dụng ý nghệ thuật của tác giả. Việc sáng tạo nên các tình huống độc đáo biểu hiện khả năng quan sát, khám phá bản chất cuộc sống, bản chất con người của nhà văn.
Tình huống là thời điểm, khoảnh khắc nhất định trong tác phẩm, ở đó tập trung điểm nút chủ đạo trong tác phẩm của nhà văn. Tạo tình huống là một đặc điểm thi pháp truyện ngắn. Do dung lượng nhỏ, truyện ngắn buộc phải tìm đến một tình huống – tức là một khoảnh khắc đặc biệt trong đời sống – để thể hiện tập trung mối quan hệ con người, bật sáng tư tưởng của bản thân tác giả. Truyện ngắn có thể có một hay nhiều tình huống, tạo thành một hệ thống.