Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การพยาบาลในระยะมารดาหลังคลอด พยบ.1131 น.ส. ธนัญธรณ์ นวลประสิทธิ์ …

- - - - หลังคลอดทันที เริ่มจาก
      - 1 สภาพมดลูก Belly and fundus
      - 2 เลือดที่ออก Bleeding
      - 3 กระเพาะปัสสาวะ Bladder
      - 4 แผลฝีเย็บ Bottom
      - 5 Body Temperature & Blood Pressure
- - - - -ประหยัด
      - -สะดวก สะอาด และปลอดภัย
      - -มีภูมิต้านทานต่อโรคติดเชื้อ
      - -ด้านจิตใจเป็นการช่วยสร้าง Bonding Attachment
  - - - 1 น้ำนมมารดามีน้อย น้ำนมไม่พอ
        -สาเหตุ —> ทารกดูดไม่ถูกวิธีหรือดูดไม่ถูกต้อง เนื่องจากการดูดที่ถูกวิธีทำให้น้ำนมมาดี ต่อมน้ำนมมารดามีปริมาณน้อยจึงไม่พอกับการสร้างน้ำนม มารดาขาดสารอาหาร ในระยะหลังคลอดได้รับน้ำไม่เพียงพอ มารดาไม่ได้บีบน้ำนมที่เหลือค้างอยู่ภายในเต้าทิ้งเป็นเหตุให้
        การกระตุ้นการสร้างน้ำนมลดลง
        
        การพยาบาล
        
        1 ในระยะ 30 นาทีแรกหลังคลอดควรนำทารกไปดูดนมมารดาเร็วที่สุด
        
        2 จัดให้มารดาและทารกอยู่ด้วยกัน (Rooming-in) และดูแลให้มารดาให้นมทารกทุกครั้งที่ทารกต้องการอย่างสม่ำเสมอ
        
        3 แนะนำให้มารดาให้นมบุตรเพียงอย่างเดียว โดยไม่ให้น้ำหรือนมผสมเพิ่ม
        
        4 ดูแลได้พักผ่อนเต็มที่ขณะที่ทารกหลับ
        
        5 ดูแลการรับประทานอาหารและน้ำอย่างเพียงพอ
    - - 2 น้ำนมมารดามีมาก
        -มีการสร้างน้ำนมในปริมาณมากและเกินความต้องการของทารก เมื่อทารกดูดนมทำให้ทารกดูดนมไม่ทัน และสำลัก ทารกจะโมโหและร้องไห้ทำให้มารดาเกิดความวิตกกังวล
        ในการเลี้ยงดูบุตร
        
        การพยาบาล
        
        1 แนะนำให้มารดาบีบน้ำนมออกบางส่วนแล้วจึงนำทารกมาดูด
        
        2 แนะนำให้มารดาให้นมบุตรข้างเดียวในแต่ละมื้อ เพื่อลดการกระตุ้นการสร้างน้ำนมให้ลดลง
    - - 3 เต้านมคัดตึง (Breast engorgement)
        -เกิดจากการที่มารดาให้ทารกดูดนมช้าเกินไป หรือให้ทารกดูดนมระยะห่างเกินไปทำให้ปฏิกิริยา Let down reflex เกิดขึ้นช้า เนื่องจาก ขาดการกระตุ้นจากการดูดนมของทารกทำให้น้ำนมคั่งอยู่ในกระเปาะเก็บน้ำนม ถุงน้ำนมจะขยายใหญ่ขึ้นไปกดท่อน้ำนมที่อยู่รอบๆเต้านม ไม่ให้น้ำนมไหล จึงเกิดอาการคัดตึง บริเวณร้านหัวนมจะโป่ง หัวนมจะถูกดึงรั้งให้สั้น ทารกจึงคาบลานหัวนมลำบาก ซึ่งจะเกิดขึ้นในวันที่ 1-2 หลังคลอด
        
        การพยาบาล
        
        1 แนะนำมารดานำเด็กไปดูดนมเร็วที่สุด
        
        2 ใช้กระเป๋าน้ำแข็งหรือผ้าเย็นประคบ
        
        3 Breast support
        
        4 นวดเต้านม
        
        5 ให้ยาแก้ปวด
        
        6 ห้าม Pump น้ำนมออก
    - - 4 หัวนมมีความผิดปกติ ได้แก่
        
        1 หัวนมแตก —> สาเหตุเกิดจากทารกดูดไม่ถูกวิธี
        
        การพยาบาล
        
        1 แนะนำให้มารดานำบุตรดูดนมข้างที่เจ็บน้อยกว่า เพื่อกระตุ้นให้เกิด Let down reflex
        
        2 บีบน้ำนมออกเล็กน้อยแล้วทาบริเวณหัวนมและรอบๆ แล้วปล่อยให้แห้งจะช่วยให้หายเร็วขึ้น
        
        3 ถ้าหัวนมแตกรุนแรงอาจจำเป็นต้องใช้หัวนมปลอมครอบ (Nipple shield)
        
        4 ถ้ามีอาการปวดหัวนมมากให้ยาบรรเทาปวดเพื่อให้มารดาดาสบายขึ้น
        
        2 หัวนมสั้น —> หัวนมมารดาบางคนอาจสั้นหรือแบน จับได้ลำบากและให้ทารกดูดนมลำบาก
        
        การพยาบาล
        
        1 ก่อนที่จะนำทารกมาดูดนม แนะนำให้มารดาทำ Hoffman’s maneuver ประมาณ 3-5 ครั้ง และดึงหัวนมขึ้นตรงๆ และเบา 3-5 ครั้ง
        
        2 แนะนำให้มารดานำทารกคาบหัวนมให้ลึกจนเหงือกกดบริเวณลานนม
        
        3 อาจใช้ปทุมแก้วครอบหัวนมตลอดเวลาตั้งแต่ตรวจพบ
        
        3 หัวนมบอดหรือบุ๋ม —> สาเหตุเกิดจากสภาพทางกายวิภาคของหัวนมที่เป็นอยู่เดิม หรือเป็นมาตั้งแต่เกิด หัวนมบอดหรือบุ๋มพิจารณาจากการใช้มือรูดจากฐานเต้านม รูดจากลานหัวนมไปที่ปลายนม ถ้าหัวนมไม่ยื่นออกมาแสดงว่าหัวนมบอดหรือบุ๋ม
        
        การพยาบาล
        
        1 ช่วยเหลือมารดาในการเตรียมหัวนมตั้งแต่ระยะตั้งครรภ์ โดยแนะนำให้ Hoffman’s exercise
        
        2 ในกรณีที่ทารกไม่สามารถคาบหัวนมได้ จัดท่าให้ทารกนอนอยู่ข้างลำตัวมารดา โดยใช้มือมารดาประคองเต้านมไว้
        
        3 หากทารกดูดนมมารดาไม่พอกับความต้องการ แนะนำให้มารดาบีบน้ำนมใส่แก้วและป้อนนมให้ทารกโดยวิธี Cup feeding
        
        4 ถ้าเต้านมขัดตึงควรประคบเต้านมด้วยน้ำอุ่น หรือบีบน้ำนมออกบางส่วนเป็นการทำให้เต้านมมีลักษณะอ่อนนุ่ม แล้วจึงจัดถ้าทารกให้ดูดนมมารดาอย่างถูกวิธี
  - - - นวัตกรรม กระเป๋านมแม่สื่อรักสู่ลูก
        
        -เพื่อความสะดวกในการส่งนมแม่แก่ทารกที่ป่วย
        
        เนื่องจากสามารถใช้แทนกล่องโฟมหรือกระติกน้ำแข็งได้
        
        เอกสารอ้างอิง
        
        วรัญญา มูลธิติ และ สุดคนึง เจริญพารากุล.
        
        นวัตกรรม กระเป๋านมแม่สื่อรักสู่ลูก (สิ่งประดิษฐ์).
- - - - อาการผิดปกติที่ควรมา รพ. ก่อนวันนัด ได้แก่
        
        -มีไข้
        
        -เต้านมแดง เจ็บ เป็นตุ่มหนอง
        
        -ปวดมดลูกมากกว่าตอนอยู่โรงพยาบาล/ปวดท้องน้อยข้างใดข้างหนึ่ง
        
        -แผลบวม เจ็บตึง มีเลือด/หนองไหลจากแผล
        
        -น้ำคาวปลามีกลิ่นเหม็น ออกมากกว่าวันละ 4 ผืนชุ่มผ้าอนามัย
        
        -ปัสสาวะแสบ ขัด มีกลิ่น/ปัสสาวะขุ่น
        
        -ถ่ายอุจจาระลำบาก
        
        -นอนไม่หลับ โดยไม่ทราบสาเหตุ
      - การมาตรวจตามนัด แพทย์นัดมาตรวจ 2 ครั้ง
        
        -การนัดหลังคลอด 7 วัน เพื่อติดตามแผลจากการคลอด และอาการอื่นๆ
        
        -การนัดหลังคลอด 6 สัปดาห์เพื่อติดตามมดลูกเข้าอู่ คืนสภาพตามปกติ การตรวจหาชิ้นเนื้อของมะเร็งปากมดลูก และเลือกชนิดการวางแผนครอบครัว * การคุมกำเนิดหลังคลอดควรเริ่ม ประมาณ 4 สัปดาห์หลังคลอด
      - การมีเพศสัมพันธ์หลังคลอดและการวางแผนครอบครัว
        -งดการมีเพศสัมพันธ์ช่วง 4-6 สัปดาห์
    - - -Nutrition —> ระยะหลังคลอดความต้องการอาหารของร่างกายจะมีมากกว่าปกติ เนื่องจากมีการเสียเลือดและพลังงานไปในขณะคลอดและไม่ได้รับประทานอาหารเป็นเวลานาน ในช่วงนั้น
        -การดูแลการรับประทานอาหาร ดูแลให้มารดาได้รับประทานอาหารเพียงพอและมีประโยชน์ กระตุ้นให้มารดารับประทานอาหาร เนื่องจากมารดาในระยะแรกมักเบื่ออาหารอยากพักผ่อนมากกว่า การรับประทานอาหารจะช่วยให้ร่างกายแข็งแรงและกลับสู่สภาพปกติได้เร็วขึ้น ควรได้อาหารครบทั้ง 5 หมู่ และให้ได้พลังงานประมาณ 2,600-2,800 แคลอรี่ต่อวัน ห้ามยาดองเหล้า อาหารรสจัด อาหารที่ช่วยกระตุ้นน้ำนมคือ ผักรสขม แกงเลียง
      - การพักผ่อนและการนอนหลับ —> คนได้มีการพักผ่อนและนอนหลับให้เพียงพอ นอกจากเป็นการผ่อนคลายความตึงเครียดจากการคลอดแล้วยังช่วยให้การสร้างน้ำนมเป็นไปด้วยดี
        
        -มารดาหลังคลอดงดทำงานที่ออกแรงจนรู้สึกเหนื่อย
        
        -ไม่ยกของที่มีน้ำหนักเกิน 5 กิโลกรัม
        
        -ควรกลับไปทำงานตามปกติหลังคลอด 3 เดือน
        
        -สามารถบีบเก็บน้ำนม วางแผนให้มีการหลั่งน้ำนมต่อเนื่องได้ตลอดมากกว่า 6 เดือน
        
        -ไม่กลั้นปัสสาวะ ควรถ่ายปัสสาวะครั้งแรกภายใน 6-8 ชั่วโมง หลังคลอดรก บางรายไม่กล้าเบ่ง ไม่ต้องกลัวแผลแยก
        
        -การถ่ายอุจจาระ เมื่อได้พักและได้รับประทานอาหาร มักจะถ่ายได้ประมาณวันที่ 2-3 หลังคลอด
        
        -การออกกำลังกาย —> หลังคลอดภายใน 7 วัน ใช้ท่าบริหารการหายใจ, บริหารช่องอก, กล้ามคอ, หลัง, ไหล่ ส่วนบริเวณฝีเย็บ ช่องท้องและเชิงกราน ให้แนะนำเมื่อเริ่มไม่รู้สึกเจ็บบริเวณแผลฝีเย็บ หรือผ่าตัดคลอด ไม่หักโหมมากเกินจนรู้สึกเหนื่อยมาก ใจสั่น ไม่ยกของที่มีน้ำหนักเกิน 5 กิโลกรัม
        
        -การให้คำแนะนำมารดา เรื่อง การเลี้ยงลูกและสังเกตอาการผิดปกติของลูก —> สังเกตทารกร้องบ่อย นอนมากกว่าตื่น การงอแขนขาเมื่อร้อง/ดิ้น
        
        -การขับถ่ายอุจจาระ —> จำนวนครั้งต่อวัน ลักษณะเหลว สีเปลี่ยนแปลงจากขี้เทาเป็นสีเหลืองทอง/สีเหลืองปกติ
        
        -การปัสสาวะ —> จำนวนครั้งต่อวัน สีเหลืองเข้ม/จาง
        
        -สีผิว ใบหน้า แขนขา ลำตัว อาจเป็นสีเหลืองจากภาวะเหลืองในทารกแรกเกิด
        
        -การติดเชื้อที่ตา สะดือ บริเวณที่ฉีดวัคซีน ระบบทางเดินหายใจ ท้องเสีย ผื่นแพ้ตามตัว
        
        -ทารกเพศหญิงบางรายอาจมีตกขาวเลือดออกเล็กน้อยทางช่องคลอด
- - - - 1 สั่นเทาคล้ายเป็นไข้เล็กน้อย (Slightly shivering)
        
        2 กล้ามเนื้อสั่น (Muscular tremor)
        
        3 ฟันกระทบกัน (Chattering of teeth)
      - ระยะหลังคลอด (Puerperium)
        
        -การแบ่งระยะหลังคลอด
        
        Involution ขบวนการที่หนทางคลอด มีการเปลี่ยนแปลงเพื่อกลับคืนสู่สภาพปกติเหมือนก่อนตั้งครรภ์
- - - - -น้ำคาวปลา (Lochia)
        
        น้ำคาวปลา (Lochia) มี 3 แบบ
        1 Lochia rubra —> สีแดงเข้ม ช่วง 1-3 วันแรก ประกอบด้วย เม็ดเลือดแดงเป็นส่วนใหญ่ เม็ดเลือดขาว เซลล์เยื่อบุผิว(Epithelium) เหยื่อเมือกในมดลูก (Decidua) และบางครั้งอาจมี Meconium, Lanugo, Vemix caseos ออกมาด้วย ลักษณะเป็นของเหลว อาจมีเลือดก้อนเล็กๆวนออกมามีกลิ่นคาวเลือด
        2 Lochia Serosa —> สีแดงจางลงจนเป็นสีน้ำตาล ช่วง 4-9 วันหลังคลอด ปริมาณน้อยลง ประกอบด้วย เลือดเก่าๆ ซีรั่ม เม็ดเลือดขาว เศษของเยื่อบุมดลูก มูกจากปากมดลูกและเชื้อจุลินทรีย์ ลักษณะเป็นของเหลว ไม่เป็นก้อน กลิ่นคาวเลือด
        3 Lochia alba —> จางลงเหลืองจาง สีขาวนวล
        ช่วง 10 วันหลังคลอดเป็นต้นไป ปริมาณน้อยลงมาก ประกอบด้วย เม็ดเลือดขาว เซลล์ ของเยื่อบุมดลูก มูกจากปากมดลูก และแบคทีเรีย ลักษณะเป็นของเหลว ไม่มีก้อน กลิ่นคาวเลือด
        -ประมาณ 11-15 วัน มีสีขาว (Cream) หรือ เหลืองจางๆ จำนวนน้อยมาก จนค่อยๆหมดไป จนหมดในหนึ่งเดือน
      - 1 Lochia Rubra 1-3 วันหลังคลอด จะเห็นเป็นสีแดงและไม่เป็นก้อน หรือไม่เป็นลิ่มเลือด: เลือด เยื่อเมือก เยื่อบุมดลูก ฯลฯ
      - 2 ปริมาณเลือดที่ออก ชุ่มผ้าอนามัย ประมาณ 80 cc
- - - - -การพยาบาล —> ภาวะอารมณ์เศร้าหลังคลอด (Postpartum blue) เป็นภาวะปกติจึงไม่จำเป็นต้องการรักษา สามารถหายเองได้ แต่ต้องประคับประคองให้เกิดความสุขสบายทางด้านร่างกาย และจิตใจ ดังนี้
        
        1 ให้ความมั่นใจกับมารดาหลังคลอดว่าอาการนี้เป็นภาวะปกติ พบได้บ่อยและหายไปได้เอง
        
        2 ให้ข้อมูลความรู้เกี่ยวกับการดูแลทารก หรือให้ความช่วยเหลือในการดูแลทารก
        
        3 สามีและครอบครัวต้องให้กำลังใจ อยู่เป็นเพื่อ
- - - - -การเปลี่ยนแปลงระบบทางเดินอาหารและการเผาผลาญอาหาร
      - 1 การรับประทานอาหาร มารดาหลังคลอดมีความอยากอาหารลดลง เนื่องจากความเหนื่อยอ่อนเพลียจากการคลอด แต่อาจมีอาการกระหายน้ำมากเมื่อได้พักผ่อนเต็มที่ แล้วจะมีความอยากรับประทานอาหารมากขึ้น
      - 2 การขับถ่ายอุจจาระ ระยะแรกหลังคลอดการเคลื่อนไหวของลำไส้ลดลงจากผลของฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนในขณะตั้งครรภ์ การสูญเสียน้ำและการถูกจำกัดอาหารในระหว่างการคลอด การได้รับการสวนอุจจาระก่อนคลอด รวมถึงการที่ยังปวดบริเวณแผลฝีเย็บ และริดสีดวงทวาร ทำให้ไม่กล้าเบ่งถ่ายอุจจาระ มารดาหลังคลอดอาจมีภาวะท้องผูกได้ ประมาณวันที่ 2-3 หลังคลอดจึงจะกลับสู่สภาวะปกติ
      - -การเผาผลาญ —> หลังคลอดอาจเกิดภาวะอุณหภูมิร่างกายต่ำกว่าปกติ (Hypothermic reaction) ทำให้เกิดอาการหนาวสั่นหลังคลอด (Postpartum chill) ซึ่งอาการหนาวสั่นแต่ละครั้งนานไม่เกิน 15 นาที เนื่องจากความดันในช่องท้องลดลงทันที การตอบสนองต่อระบบประสาท ความเหนื่อยล้าจากการคลอด และความไม่สมดุลของอุณหภูมิภายในและภายนอกร่างกาย
      - -อุณหภูมิ 24 ชั่วโมงแรกหลังคลอดสูงขึ้นเล็กน้อย แต่จะไม่เกิน 38 องศาเซลเซียส เรียกว่า มีไข้จากการตอบสนองของร่างกาย (Reactionary fever) กลับอยู่ในระดับปกติ 24 ชั่วโมง แต่ถ้าหลังจาก 24 ชั่วโมงแรกหลังคลอดไปแล้วมีอุณหภูมิสูงกว่า 38 องศาเซลเซียส อาจมีสาเหตุจากการติดเชื้อบริเวณช่องคลอดหรือทวารหนักในระยะคลอด ประมาณวันที่ 3-4 หลังคลอด อุณหภูมิอาจสูงขึ้นเล็กน้อยจากเต้านมคัดตึง เรียกว่า Milk fever
      - -อุณหภูมิตั้งแต่ 38 องศาเซลเซียส ซึ่งปรากฏอยู่อย่างน้อย 2 วัน และต้องวัดอุณหภูมิทางปากอย่างน้อยวันละ 4 ครั้ง จึงจะถือว่ามีไข้หลังคลอด (Puerperal fever) เนื่องจากการติดเชื้อ
- - - - -การเปลี่ยนแปลงระบบต่อมไร้ท่อ
      - 1 ฮอร์โมนจากรก (Placental hormones)
      - -หลังคลอดระดับของฮอร์โมนจากรกในพลาสม่าจะลดลงอย่างรวดเร็ว ภายใน 24 ชั่วโมงหลังคลอดจะตรวจไม่พบ Human Placental Lactogen : HPL , Human Chorionic Somatomammotropin: HCS และประมาณปลายสัปดาห์แรกหลังคลอดระดับฮอร์โมน Human Chorionic Gonadotropin : HCG จะลดลง ดังนั้น ถ้าทดสอบเป๋าสวจึงได้ผลลบ
      - -ฮอร์โมนเอสโตรเจน (Estrogen) จะลดลงร้อยละ 10 ภายใน 3 ชั่วโมงหลังคลอด จนกระทั่งเข้าสู่วันที่ 19-21 หลังคลอดจึงจะตรวจพบฮอร์โมนเอสโตรเจน ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนจะกลับคืนสู่ระดับปกติช้ากว่าหญิงที่ไม่ได้เลี้ยงบุตรด้วยน้ำนมตนเอง
        -ฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน (Progesterone) ประมาณวันที่ 3 หลังคลอด และ 1 สัปดาห์หลังคลอดจะตรวจไม่พบในซีรั่ม แล้วจะมีการผลิตใหม่อีกครั้ง เมื่อมีการตกไข่ครั้งแรกหลังคลอด
      - 2 ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง (Pituitary Hormones)
        
        -ตลอดระยะการตั้งครรภ์ระดับฮอร์โมน Prolactin ในเลือดจะเพิ่มขึ้น ภายหลังคลอดมารดาที่ไม่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา ระดับ Prolactin จะลดลงเท่ากับระดับก่อนตั้งครรภ์ภายใน 2 สัปดาห์หลังคลอด ในมารดาที่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา การดูดนมของทารกจะทำให้ระดับ Prolactin เพิ่มขึ้น โดยระดับของ Prolactin ใน Serum จะขึ้นอยู่กับจำนวนครั้งที่บุตรดูดนมมารดา โดยค่าของ Prolactin จะอยู่ในระดับปกติประมาณ เดือนที่ 6 ระดับ Prolactin จะยังสูงมากกว่า 1 ปี ถ้าให้บุตรดูดนมมากกว่า 8 ครั้งต่อวัน
        
        -ระดับฮอร์โมน Follicula stimulating hormone และ Lutinizing hormone จะมีค่าต่ำลงในวันที่ 10-12 วันหลังคลอด
        
        -ประจำเดือน (Menstruation) Follicle Stimulation —> Hormone จะลดลงใน 10-12 วัน จะเพิ่มขึ้น ประมาณสัปดาห์ที่สามหลังคลอด
      - 3 การเปลี่ยนแปลงของต่อมไร้ท่ออื่นๆ
        
        -การลดลงของ insulinase ซึ่งจะเป็นปัจจัยต่อต้านอินซูลิน ดังนั้น มารดาหลังคลอดจึงมีระดับน้ำตาลในเลือดต่ำภายในสัปดาห์แรกหลังคลอด และมารดาหลังคลอดที่เป็นเบาหวานก็ต้องการ insulin ต่ำลง จะเห็นได้ว่า ช่วงสัปดาห์แรกหลังคลอดเป็นช่วงระยะปรับเปลี่ยนฮอร์โมน และฮอร์โมนต่างๆที่เกี่ยวกับการเผาผลาญ Carbohydrate ให้เข้าสู่สภาวะปกติ
        
        -ต่อมไทรอยด์จะกลับสู่ภาวะปกติเหมือนตอนไม่ต้องครรภ์ภายใน 6 สัปดาห์หลังคลอด
        
        -ระดับของฮอร์โมน Corticosteroid ในพลาสม่าก็จะลดลงสู่ระดับปกติในช่วงปลายสัปดาห์แรกหลังคลอด
        
        -ระดับของฮอร์โมน Ranin และ Angiotensin II จะเข้าสู่ระดับปกติภายใน 2 ชั่วโมงหลังคลอด
- - - - Baby
      - การประเมินสภาพทารกแรกเกิด
      - 1 การเปลี่ยนทางสรีระของทารกแรกเกิด
      - 2 การตรวจร่างกายตามระบบ
      - 3 การตรวจร่างกายทารกแรกเกิดเพื่อประเมินอายุครรภ์ (Ballard’s Score)