Chương 4. III. Biểu hiện mới của độc quyền, độc quyền nhà nước trong điều kiện ngày nay; vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản

  1. Biểu hiện mới của độc quyền

Biểu hiện mới của xuất khẩu tư bản

Biểu hiện mới của sự phân chia thị trường thế giới giữa các liên minh độc quyền

Biểu hiện về vai trò của tư bản tài chính trong các tập đoàn độc quyền

Biểu hiện mới về sự phân chia lãnh thổ ảnh hưởng dưới sự chi phối của các tâp đoàn độc quyền

Biểu hiện mới của tích tụ và tập trung tư bản

Hình thành những sự liên kết giữa các độc quyền theo cả hai chiều: chiều dọc và chiều ngang, ở cả trong và ngoài nước đó là concern conglomerate

Biểu hiện này còn xuất hiện ở cả những nước đang phát triển và có xu hướng bành trướng quốc tế

Xuất hiện các công ty độc quyền xuyên quốc gia

Hình thức xuất khẩu tư bản đa dạng, sự đan xen giữa xuất khẩu tư bản và xuất khẩu hàng hóa tăng lên

Mở rộng quan hệ sản xuất TBCN ra nước ngoài, đầu tư chủ yếu vào các nước đang phát triển

Sự áp đặt mang tính chất thực dân đã được gỡ bỏ dần và nguyên tắc cùng có lợi trong đầu tư được đề cao

Xuất hiện và phát triển nhiều ngành kinh tế mới

Hình thành các tập đoàn tài chính khổng lồ

Cơ chế tham dự của tập đoàn tài chính cũng có sự biến đổi lớn chi phối nền kinh tế

Sự phân chia thị trường thế giới giữa các liên minh độc quyền có những biểu hiện mới do tác động của xu hướng quốc tế hóa

Xu hướng khu vực hóa kinh tế cũng đang diễn ra

Hình thành các liên minh khu vực

Tiếp tục dưới những hình thức cạnh tranh và thống trị mới

Chiến tranh lạnh kết thúc, nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ chạy đua vũ trang mới

  1. Biểu hiện mới của độc quyền nhà nước dưới chủ nghĩa tư bản

Những biểu hiện mới về sở hữu nhà nước

Biểu hiện mới trong vai trò công cụ tiểu tiết kinh tế của độc quyền nhà nước

Những biểu hiện mới về cơ chế quan hệ nhân sự

Không ít trường hợp trọng tâm quyền lực nhà nước lại thuộc về một thế lực trung dung có vị thế cân bằng giữa các thế lực đối địch nhau tạo nên những thể chế kinh tế, chính trị, xã hội,... ôn hòa hơn, ít cực đoan hơn.

Sự thay đổi về quan hệ nhân sự trong bộ máy chính quyền nhà nước

Dự trữ quốc gia được sử dụng trong những tình huống đặc biệt.

Chi tiêu ngân sách nhà nước được quản lý chặt chẽ hơn. Chống lạm phát và thất nghiệp được ưu tiên.

Vai trò của đầu tư nhà nước tăng lên.

Nhà nước tư sản hiện đại là nhân tố quyết định sự ổn định của kinh tế vĩ mô thông qua thu-chi ngân sách, kiểm soát lãi suất, tỷ giá hối đoái, trợ cấp, trợ giá, chính sách công

Ở một số nước, định hướng ưu tiên cho các vấn đề xã hội trong chi tiêu ngân sách nhà nước được luật pháp hoá, như chi cho: bảo vệ môi trường, an sinh xã hội, y tế, giáo dục miễn phí

Về chính trị, chính phủ, nghị viện tư sản hiện đại cũng được tổ chức như một công ty cổ phần tư bản chủ nghĩa

Viện trợ có ưu đãi từ nguồn lực nhà nước có xu hướng gia tăng – trở thành một bộ phận điều tiết kinh tế trong nước

Độc quyền nhà nước tập trung vào một số lĩnh vực.