Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Tiêu hóa - Coggle Diagram

- - - - dạ dày đơn: enzym - VSV
      - dạ dày đa vị: VSV - enzym - VSV ruột già
  - - - gồm hệ giao cảm và hệ phó giao cảm, tạo thành 2 đám rối
        
        Đám rối Auerbach giữa hai lớp cơ dọc và cơ vòng
        
        Đám rối Meissner giữa lớp màng nhầy và cơ vòng
      - điều hòa vận động và phân tiết men tiêu hóa: TKDD
    - - gồm tuyến nội tiết tiết kích thích tố điều hòa hoạt động cơ học và tiết men tiêu hóa
      - Ví dụ
        
        cholecystokinin màng nhầy tá tràng điều hòa phân tiết dịch tụy và mật
        
        enterogastrone điều hòa vận động ruột
        
        gastrin từ hốc hạ vị điều hòa phân tiết dịch vị dạ dày
        
        villikinin điều hòa vận động vi nhung mao ruột
- - - - Thể rắn: nhờ môi, răng, lưỡi
      - Thể lỏng: tạo áp lực âm xoang miệng, lưỡi làm piton
    - - Mục đích
        
        Nghiền nhuyễn thức ăn tăng tiếp xúc thức ăn với dịch tiêu hóa
        
        Nhào trộn thức ăn với nước bọt để làm trơn, dính giúp nuốt dễ dàng
      - Tác dụng của răng
        
        răng cửa xé thức ăn
        
        răng hàm nghiền thức ăn
        
        thường bị mòn
        
        hàm dưới mòn cạnh trong
        
        hàm trên mòn cạnh ngoài
      - Cơ chế
        
        xung động theo dây ly tâm đi ra
        
        từ dây số VII đến cơ nhị vị, cơ môi và cơ má
        
        từ dây số XII đến cơ lưỡi
        
        từ dây số V đến cơ nâng hàm, cơ hàm quai
        
        thức ăn tiếp xúc thụ quan ở miệng theo dây hướng tâm của TK tam thoa về trung khu nhai ở hành não
    - - Diễn biến
        
        Màng khẩu cái nâng sát vào phần sau yết hầu làm đường thông với mũi khép kín
        
        Cơ hàm quai đưa lưỡi tỳ vào khẩu cái, cơ quai lưỡi kéo lưỡi về phía sau làm áp lực buồng kín yết hầu tăng, cơ vòng yết hầu - ThuQ mở đón viên thức ăn. Khi thức ăn vào ThuQ thì cơ vòng đóng lại. Nhu động, áp lực âm ThuQ và trọng lực thức ăn giúp viên thức ăn đi vào dạ dày
        
        Cơ TQ co, sụn TQ co => hh bị ức chế, nắp KQ đóng
      - Cơ chế: thức ăn kích thích thụ quan ở sau miệng, yết hầu, nắp TQ theo dây hướng tâm XII, nhánh TQ theo dây số V về trung khu nuốt ở hành não; xung động theo dây ly tâm V, IX, X, XI, XII đến cơ miệng, TQ làm chúng hoạt động
  - - - Nhu động chính: do cử động nuốt thay đổi áp lực yết hầu và do đóng cơ vòng
      - Nhu động phụ: do viên thức ăn trong ThuQ kích thích một điểm ThuQ làm cho đoạn ở đó và trên đó co lại, đoạn dưới dãn ra dồn viên thức ăn tiến về phía trước
      - bản chất phát sinh giống nhau, nguồn gốc phát sinh khác nhau
  - - - Tính dãn thụ cảm: Sức căng cơ không đổi khi cơ dãn do đó áp lực dạ dày kh tăng => kh cản trở viên thức ăn kế tiếp đi vào dạ dày
      - Tính tự động:
        
        2 nhóm
        
        nhóm nằm tiếp giáp giữa ThuQ và dạ dày
        
        nhóm gần chỗ đổ vào ống dẫn mật
        
        tự động nhưng vẫn bị chi phối bởi hệ TKDD
        
        nhờ tb phát sinh xung động
      - Đặc tính dẫn truyền xung động nhờ tạo điện thế động do vận chuyển Na+ qua màng tb
      - Khả năng định hướng dẫn truyền
    - - Chức năng: dữ trự, điều hòa lượng thức ăn vào tá tràng, diệt vk, co bóp và tiêu hóa thức ăn
      - Phương pháp nghiên cứu
        
        hoạt động cơ học: nhờ quang tuyến
        
        hoạt động phân tiết, hóa học: tạo canula, pouch
    - - Dạ dày đầy thức ăn
        
        nuốt vào trước nằm chung quanh khối thức ăn, được ngấm và tiêu hóa bởi dịch vị
        
        nuốt vào sau nằm giữa khối thức ăn, chưa được ngấm và tiêu hóa bởi amylase nước bọt
      - Hoạt động co thắt
        
        Sóng nhu động càng lúc càng mạnh, thức ăn càng acid da dày càng co thắt. Đến một lúc nào đó viên thức ăn rời khỏi dạ dày xuống ruột non. Tùy thuộc vào
        
        Loài
        
        ăn thịt thức ăn rời dạ dày nhanh nhất
        
        đa vị thức ăn rời dạ dày chậm nhất
        
        dạ dày đầy thì hoạt động cơ học bắt đầu bằng một làn sóng nhu động từ cơ vòng thượng vị tới cơ vòng hạ vị, kích thích đóng cơ vòng hạ vị
        
        Lý tính thức ăn: rắn di chuyển chậm hơn lỏng
        
        pH dạ dày < 2 thức ăn rời dạ dày nhanh
        
        pH đoạn đầu tá tràng
        
        ≤ 3 thức ăn từ dạ dày xuống ruột non chậm hoặc ngừng hẳn để có thời gian trung hòa với thức ăn ở tá tràng, vì ruột non chỉ hoạt động khi pH kiềm
        
        2 cơ chế điều hòa
        
        màng nhầy tá tràng phân tiết enterogastrone khi có hiện diện acid, mỡ, pepton làm giảm hoạt động dạ dày và được điều hòa bởi phản xạ TK cục bộ. Gây tê màng nhầy tá tràng kh phân tiết enterogastrone dù có acid
        
        thành tá tràng có thụ quan tiếp nhận tình trạng acid gửi xung động ức chế nhân TK phế vị giảm hoạt động da dày
        
        Tâm lý tốt thức ăn rời dạ dày nhanh hơn
        
        Còn bị chi phối bởi hệ TK
        
        TK phế vị tăng hoạt động
        
        TK nội tạng ức chế vận động
        
        Loét dạ dày: cắt bớt dây cảm giác của TK giao cảm sẽ bớt đau
        
        Nước được hấp thu biệt lập với thức ăn, theo đường cong nhỏ rời khỏi dạ dày qua lỗ hạ vị
        
        Dạ dày ở các loài thú kh bao giờ trống rỗng
      - Dạ dày rỗng - co lại, xẹp xuống và vào trạng thái yên tĩnh
    - - Là hiện tượng kh bình thường, xảy ra mạnh và đột ngột
      - Bảo vệ cơ thể khỏi bị ngộ độc thức ăn
      - điều hòa bởi trung khu nôn ở hành não
      - phụ thuộc nhiều yếu tố
        
        dạ dày và ruột co dãn quá độ
        
        các giác quan
        
        thụ thể ở yết hầu
      - Diễn biến
        
        Hít vào sâu, thở ra mạnh, nắp KQ đóng, màng khẩu cái nâng làm đường thông mũi khép kín làm => tăng áp lực lồng ngực
        
        Áp lực lồng ngực tăng, cơ bụng, cơ hoành co thắt liên tục làm thượng vị, thân vị dạ dày dãn ra, hạ vị dạ dày co thắt đẩy thức ăn từ dạ dày vào thực quản. Đến đây, thức ăn làm co thắt thực quản và đẩy thức ăn ra ngoài
        
        Nhu động ngược ở tá tràng đẩy thức ăn vào thực quản
  - - - Cử động con lắc do co thắt cơ dọc làm các đoạn ruột trườn lên nhau, thức ăn kh bị ứ đọng một chỗ
      - Cử động nhu động do co thắt cơ vòng và cơ dọc làm thức ăn di chuyển dần xuống dưới. Sóng nhu động được chặn ở van hồi - manh tràng
      - Cử động đốt do co thắt cơ vòng để trộn thức ăn với dịch tiêu hóa, tăng diện tích hấp thu thức ăn, đẩy thức ăn về phía trước
    - - Kích thích TK phế vị => tăng hoạt động
      - Kích thích TK giao cảm (dây nội tạng) => giảm hoạt động
      - đau đớn, lo âu, u sầu... tác động xấu
  - - - chủ yếu là sóng nhu động
      - mục đích
        
        co bóp, trộn giúp VSV tác động dễ dàng
        
        Hấp thu sp lên men bởi VSV
        
        co bóp, trộn chất được tiêu hóa để hấp thu nước và chất điện ly
        
        giúp thức ăn di chuyển
    - - Cử động co thắt chặt ống ruột
        
        Lớp cơ dọc kết tràng chia làm 3 lớp cơ chạy song song và xen kẽ là lớp cơ vòng
        
        Mục đích
        
        nhào trộn thức ăn để các chất được hấp thu bởi biểu mô kết tràng (hấp thu nước, cuối cùng tạo phân)
        
        Co thắt tạo hình dạng phân
      - Cử động nhu động
        
        Nhu động xuôi: thức ăn di chuyển trong kết tràng, dồn các chất chứa từ kết tràng đến trực tràng
        
        Nhu động ngược: dồn ngược phân lên để nhào trộn thức ăn với VSV, mục đích kéo dài thời gian tiêu hóa và hấp thu sản phẩm tiêu hóa
    - - chấm dứt khi phân vẫn còn
      - Trung khu thải phân nằm gần trung khu nôn ở hành não => 2 hoạt động này có thể xảy ra cùng lúc khi cả 2 trung khu bị kích thích
      - điều khiển theo ý chí
      - Bình thường kh thải phân. Nhu động phân tích tụ ở trực tràng và kích thích gây thải phân. Phản xạ kh điều kiện làm cơ thắt trơn hậu môn mở ra
      - Tiếp theo tùy thuộc 2 ý chí
        
        Nếu muốn thải phân, vỏ não phát xung động làm cơ thắt vân hậu môn mở, nhu động và động tác rặn đẩy phân ra ngoài
        
        Nếu kh muốn thải phân, cơ thắt vân co thắt lại, nhu động ngược dồn phân lên, trực tràng kh còn phân thì cảm giác đi phân kh còn cho đến khi sóng nhu động kế tiếp dồn phân xuống và tất cả diễn ra lại từ đầu
- - - - tb nhầy tiết mucin
      - tb tiết amylase, nước, chất điện giải
    - - tuyến tiết chất nhầy: tiết dịch nhầy mucin (dưới lưỡi)
      - tuyến tiết vừa tương dịch vừa chất nhầy: tuyến pha (dưới hàm, dưới lưỡi)
      - tuyến tiết tương dịch: tiết dịch lỏng có pro, kh mucin (mang tai)
    - - Thành phần
        
        α-amylase: phân giải α-1,4-glycozite biến tinh bột thành maltose
        
        peroxydase và lipase
        
        Chất lỏng kh màu, quánh, nhiều bọt, pH = 6,5 - 6,8
        
        chất điện giải: Na+ làm tăng hoạt α-amylase, Ca2+ kết tủa tạo cao răng
        
        mucin là glycoprotein làm quánh nước bọt
      - Chức năng
        
        biết được vị thức ăn
        
        tiêu hóa do α-amylase
        
        điều hòa thân nhiệt
        
        bảo vệ nhờ lyzozym diệt vk
        
        trơn, nuốt dễ dàng
        
        bảo vệ niêm mạc khi ăn chất độc
    - - Tổng họp
        
        α-amylase: hạt zymogen
        
        mucin: hạt zymogen
        
        do tb nang tuyến
        
        HCO3- làm nước bọt kiềm: trao đổi Na+ và Cl- từ nước bọt vào máu, K+ và HCO3- từ máu vào nước bọt giúp cân bằng ion giữa máu và nước bọt
      - Lọc: chất từ máu vào nước bọt
    - - Liên hệ với 2 trung khu cao hơn: não trước, tiểu não
      - Điều khiển thông qua TKDD
      - Trung khu điều hòa ở cầu não
      - Kích thích giao cảm: ức chế phân tiết
      - Kích thích phó giao cảm làm nang tuyến tiết tăng hoạt động, mạch quản dãn cấp máu đến tuyến
      - Ngoài ra, còn điều hòa nhờ phản xạ kh và có điều kiện
  - - - Vùng thượng vị: tiết chất nhày
      - Vùng thân vị và đáy vị: tiết pepsin và HCl
      - Vùng thực quản: kh phân tiết
      - Vùng hạ vị: tiết mucin
    - - Thành phần
        
        Chất nhày
        
        tb biểu mô lót mặt trong dạ dày
        
        tb cổ tuyến vị tiết mucoprotein
        
        tạo từ nhiều loại tb
        
        tb chính cổ tuyến tiết mucopolysaccharide giúp hấp thu B12
        
        Tb thành tiết HCl bằng trao đổi ion
        
        Pepsin, rennin, HCl, chất nhày, gastrin
        
        Tb chính tiết enzym, quan trọng nhất là pepsin, hoạt hóa ở pH = 6
      - Dịch vị lỏng, trong suốt, kh màu, quánh, pH = 1
    - - Pha phản xạ
        
        PXCĐK
        
        theo dây TK phế vị về trung khu tiết dịch vị đến dạ dày gây tiết dịch vị
        
        dịch vị ít, nồng độ enzym, acid cao
        
        PXKĐK: thức ăn kích thích niêm mạc miệng, cử động nhai
      - Pha KTT
        
        nhờ pha phản xạ: tiêu hóa một phần pro thành pepton và proteaza
        
        kích thích tiết gastrin đến tuyến vị gây tiết dịch vị
        
        dịch vị nhiều, acid cao; enzym yếu
      - phân tiết qua 3 pha
      - Pha ruột: kích thích ruột tiết gastrin - làm dạ dày tiết dịch vị
  - - - Thành phần
        
        Pha dịch loãng vô cơ
        
        Na+, K+, Ca2+ bằng nồng độ huyết tương
        
        HCO3- trung hòa acid dịch vj, làm pH dịch ruột kiềm
        
        nồng độ HCO3- và Cl- biến động theo phân tiết
        
        Pha dịch loãng hữu cơ chứa enzym tiêu hóa
        
        Trypsin cắt liên kết peptide mà -CO- thuộc aa kiềm
        
        Chymotrypsin cắt lk peptide mà -CO- thuộc aa có nhân thơm
        
        đều ở dạng tiền chất, hoạt hóa ở pH = 8
        
        Carboxypeptidase dạng pro-carboxypeptidase phân giải peptide thành aa, hoặc cắt aa đầu mạch C
        
        Các enzyme tiêu hóa lipid
        
        Lipase: cắt nối ester tạo acid béo, glycerol, di-glyceride, mono-glyceride
        
        Phospholipase: cắt nối ester giữa glycerol và H3PO4
        
        Các enzyme tiêu hóa glucide
        
        α-amylase: cắt tinh bột thành maltose
        
        maltase cắt maltose thành glucose
        
        Chia làm 2 nhóm điều khiển bởi 2 KTT
      - Điều hòa phân tiết
        
        Pha phản xạ: tương tự pha phản xạ dịch vị
        
        Pha KTT: khi có thức ăn trong ruột cùng acid thì dịch tụy được tiết
    - - Chức năng gan
        
        Dự trữ sinh tố tan trong dầu
        
        Phân hủy hồng cầu (Kupffer)
        
        Giải độc
        
        Tổng hợp pro máu
        
        Biến dưỡng đường, đạm, mỡ
        
        Cơ quan tạo máu giai đoạn bào thai
        
        Tiết mật nhũ tương hóa chất béo
      - Thành phần mật
        
        Mật quánh lỏng, xanh lá cây hoặc vàng, vị đắng, pH = 7,5
        
        Vừa là sp bài tiết của gan, vừa là sp tổng hợp cần cho tiêu hóa
        
        Thành phần
        
        Muối mật
        
        muối mật do gan tạo ra: acid cholic, acid cheno-deoxycholic
        
        muối mật do VSV đường ruột tạo ra: acid deoxycholic, acid litho-cholic
        
        là muối sodium của acid mật
        
        các acid mật này kết hợp với taurin tạo taurocholic acid, với glycerin tạo glycerocholic acid
        
        Tác dụng acid mật
        
        Hòa tan và hấp thu vitamin tan trong dầu
        
        Kích thích tiết mật
        
        Tiêu hóa mỡ: nhũ tương mỡ, hoạt hóa lipase tiêu hóa mỡ thành acid béo và glycerol sau đó hấp thu
        
        Sắc tố mật
        
        2 sắc tố
        
        biliverdin màu xanh ở thú ăn cỏ
        
        bilirubin màu vàng ở thú ăn thịt, ăn tạp
        
        sản phẩm tiêu hủy hồng cầu ở gan
        
        Sau khi hồng cầu bị phân hủy ở gan, bilirubin tạo thành vào máu kết hợp với albumin
        
        Ở gan, bilirubin tách ra kết hợp với acid glucoronic, dạng này đi vào ruột và được VSV đường ruột biến bilirubin thành stercobilinogen có trong phân của kết tràng. Stercobilinogen trong phân ra ngoài ánh sáng tạo thành stercobilin có màu vàng nâu
        
        Ion
        
        HCO3- trung hòa acid dịch vị. Khi mật phân tiết nhiều, HCO3- dịch ruột tăng, Cl- dịch vị giảm làm pH ruột trở nên kiềm
        
        Na+ làm tăng hoạt α-amylase
        
        HCO3-, Cl-, Na+, Ca2+, K+
        
        Các chất khác: chất độc, chất lạ, BSP giúp xác định chức năng giải độc gan
      - Điều hòa phân tiết
        
        KTT: Cholecystokinin do lớp màng nhày tá tràng phân tiết vào máu làm túi mật co, cơ vòng oddi dãn làm mật chảy thành tia vào tá tràng tăng nhũ tương mỡ
        
        thần kinh
        
        dây phó giao cảm làm dãn cơ vòng oddi, cơ trơn túi mật co thắt làm mật chảy thành tia vào tá tràng
        
        dây giao cảm ngược lại
    - - Phân tiết dịch ruột: gồm các tuyến
        
        Brunner: tiết mucin, HCO3- trung hòa pH
        
        tế bào ưa bạc: tiết serotonin kích thích nhu động ruột
        
        Lieberkuhn: ở đáy nhung mao tiết enzym tiêu hóa
      - Thành phần dịch ruột
        
        Enzym tiêu hóa
        
        Lipid: Lipase, phospholipase
        
        Tinh bột: α-amylase, maltase, sucrase, lactase
        
        Protein
        
        Iminopeptidase: cắt aa khỏi chuỗi peptide
        
        Dipeptidase: cắt dipeptide thành 2 aa
        
        Aminopeptidase: cắt aa ở đầu nito
        
        Enterokinase: cắt một đoạn ngắn trypsinogen tạo trypsin
        
        Màu trắng đục, pH = 8,2
      - Điều hòa phân tiết
        
        Kích thích TK phế vị thì tăng tiết nhưng ko quan trọng
        
        KTT: kích thích màng nhày ko tràng tiết enterocrinin làm tiết dịch ruột
- - - - Dạ dày cơ nghiền thức ăn
      - Dạ dày tuyến tiết enzym
    - - Ko phân biệt tá - ko - hồi
      - Ko có tuyến Brunner
      - Nhung mao ko có nhủ quản nên hất thu chất dd qua hệ thống huyết quản
      - Tiêu hóa lipid kém
  - - - lấy thức ăn bằng mỏ
      - nuốt bằng cách ngẩng đầu lên, duỗi dài cổ tạo áp lực âm đẩy thức ăn xuống
    - - Tốc độ tùy thuộc
        
        độ nhão ướt: nhanh
        
        cứng: lâu
      - lượng nhiều thì nhanh
    - - có sóng nhu động đẩy thức ăn xuống
      - tần số, biên độ tùy thuộc tình trạng đói và nhiều yếu tố khác
    - - sóng nhu động nghiền thức ăn
      - đói ko làm tăng tần số co bóp nhưng kéo dài thời gian co bóp
      - điều hòa bằng tk phế vị
    - - Vận động ruột non: cử động đốt, cử động nhu động, sóng nhu động ngừng ở van hồi - manh, Điều hòa nhờ KTT
      - Vận động manh tràng: nhu động xuôi - ngược
  - - - rất ít tuyến nước bọt => tiêu hóa bằng α-amylase ko đáng kể
      - Diều ko có enzym tiêu hóa
    - - tiêu hóa protein ko quan trọng
      - tb chính tiết HCl
      - pH cao nên pepsin hoạt động ko tốt
      - Điều hòa gồm 3 pha
      - Dạ dày tuyến pH = 2 - 3,5 thích hợp cho pepsin, tiêu hóa protein ko quan trọng
      - Vài yếu tố tiết dịch vị
        
        Epinephrin: ko tác động, tiêm ngay sau khi tiêm histamin thì giảm dịch vị
        
        Histamine: tăng tiết HCl và pepsin
        
        Acetylcholin, pilocarpin: tiết dịch vị enzym cao
    - - Dịch tụy
        
        tiết α-amylase và maltase tùy sinh trưởng
        
        trypsin, chymotrypsin, α-amylase, maltase
      - Dịch ruột
        
        tiết enzym tiêu hóa như thú
        
        Manh tràng tiêu hóa 20% xơ nhờ VSV
      - Dịch mật
        
        acid do VSV đường ruột biến acid cholic thành deoxycholic acid và litho-cholid acid; phân tiết HCO3- ít
        
        pH acid 5,6 - 6,9