Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

DI TRUYỀN ĐƠN GEN, ĐA GEN ĐA NHÂN TỐ Ở NGƯỜI - Coggle Diagram

- - - - • Phả hệ: tỷ lệ cá thể mắc bệnh cao (~ 50%), xuất hiện liên tục qua các thế hệ.
      - Di truyền trội hoàn toàn.
      - Di truyền trội không hoàn toàn
    - - • Phả hệ: tỷ lệ cá thể biểu hiện bệnh thấp (< 50%), bệnh xuất hiện ngắt quãng qua các thế hệ.
      - • Trong quần thể: tỷ lệ người mang gen lặn lớn hơn rất nhiều so với số người biểu hiện bệnh
  - - - Di truyền trội liên kết NST X
      - Di truyền lặn liên kết NST X
      - Khả năng truyền gen bệnh của bố mẹ cho con:
        
        Bố: truyền cho con gái.
        
        Mẹ: truyền cho con gái và con trai.
      - Người nữ có kiểu gen dị hợp: khả năng biểu hiện bệnh tùy thuộc vào tỷ lệ bất hoạt NST X mang gen bệnh và NST X bình thường.
        
        • Nữ dị hợp tử thường không biểu hiện bệnh.
      - Di truyền theo dòng họ ngoại (di truyền chéo).
      - Thường gặp ở nam giới, nữ thường hiếm gặp
    - - •Di truyền trực tiếp từ bố cho con trai (di truyền theo dòng nội)
      - • Bệnh gặp ở nam giới.
  - - - • Con nhận được mtDNA từ mẹ ngẫu nhiên theo sự phân chia bào tương.
- - - - Nghiên cứu về ảnh hưởng của di truyền và sự tương tác giữa yếu tố di truyền – môi trường lên hành vi của cá thể.
- - - - Xác suất một cá thể mang một kiểu gen biểu
        hiện thành tính trạng.
    - - Độ thấm hoàn toàn (100%).
        
        Độ thấm không hoàn toàn (<100%).
    - - (Số cá thể biểu hiện tính trạng) / (Số cá thể mang gen tương ứng)
      - Tần số xuất hiện bệnh trong gia đình và con cái của người bệnh nhỏ hơn tỷ lệ ước đoán theo Mendel.
  - - - các cá thể khác nhau có cùng một kiểu gen nhưng mức độ biểu hiện tính trạng khác nhau.
  - - - biểu hiện
        
        • Trường hợp đặc biệt của độ thấm không hoàn toàn.
        • Người mang kiểu gen bệnh, nhưng bệnh xuất hiện muộn theo tuổi.
        
        BỆNH HUNTINGTON (HD)
        
        thông tin
        
        • Tuổi trung bình khởi phát bệnh là 40 tuổi.
        • Di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường.
        
        Triệu chứng:
        
        • Rối loạn vận động (múa giật, múa vờn, dáng đi không vững).
        
        • Thay đổi hành vi (bứt rứt, khó chịu, buồn rầu, ảo giác).
        
        • Trí tuệ sa sút, mất phương hướng, tính tình thay đổi...
        
        Nguyên nhân:
        
        Tăng số lượng bộ ba CAG trong gen huntingtin (HD) tại locus 4p16.
      - • Nguyên nhân:
        
        oTích lũy chậm chất độc.
        
        oTăng dần mô chết.
        
        oMất dần khả năng sửa chữa các tổn thương..
    - - BỆNH PHENYLKETONE NIỆU
        Phenylketonuria (PKA)
        
        thông tin
        
        • Di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường.
        • Gây thiểu năng trí tuệ.
        
        • Nguyên nhân:
        
        Khiếm khuyết trong việc tạo enzyme phenylalanine hydroxylase 💨 tích tụ phenylalanine và gây hại tế bào não ở trẻ
    - - ví dụ
        
        • Có sự tương tác giữa đột biến trong hai gen khác nhau nhưng biểu hiện kiểu hình lâm sàng giống nhau.
        • Cá thể dị hợp tử mang cả hai gen đột biến biểu hiện kiểu hình trầm trọng hơn là chỉ mang một gen đột biến.
    - - • Tính trạng bị ảnh hưởng bởi giới tính
        • Tính trạng bị giới hạn bởi giới tính
- - - - Hai hay nhiều gen không allele với nhau nhưng quy định kiểu hình giống nhau.
    - - BỆNH XƯƠNG THỦY TINH
        Osteogenesis Imperfecta
        
        biểu hiện
        
        Bất thường trong tạo collagen → xương giòn.
        
        nguyên nhân
        
        Đột biến trội trên gen COL1A1 (locus 17q21.33) hoặc COL2A (locus 7q21.3).
        
        Đột biến hiếm gặp: đột biến lặn trên gen CRTAP (locus 3p22).
  - - - Kiểu hình biểu hiện do tương tác giữa kiểu gen và môi trường, nhưng kiểu hình này lại giống với kiểu hình do gen đột biến quy định.
    - - • Yếu tố môi trường tác động lên chức năng sinh lý của cơ quan và cơ thể.
        • Không di truyền cho thế hệ sau.
    - - •Do di truyền: đột biến gen xúc tác tổng hợp hormone tuyến giáp (locus 8q24.22).
        •Do ngoại cảnh: thiếu iod dẫn đến thiếu hormone tuyến giáp
  - - - Một gen ảnh hưởng đến nhiều tính trạng của cơ thể.
    - - • Gen đa hiệu mã hóa cho protein ảnh hưởng đến các phần khác nhau của cơ thể.
      - • Tính đa hiệu biểu hiện còn phụ thuộc vào thời gian, độ tuổi của cá thể.
      - • Gen hoạt động sớm trong quá trình phát triển sẽ có tác động nhiều hơn và lâu hơn.
    - - HỘI CHỨNG HURLER
        
        • Di truyền lặn, locus 4p16.3.
        • Thiếu enzyme iduronidase → tích lũy mucopolysaccharide ở các cơ quan → dị tật xương, người lùn, đầu to, trán dô, các chi ngắn, gan, lách to, trí tuệ kém.
  - - - Hoạt động trong giai đoạn sớm của quá trình phát triển 💨 cơ thể mang gen đó chết trước khi sinh hoặc trước tuổi dậy thì.
    - - ✓Loạn sản sụn: đột biến gen FGFR3 tại locus 4p16.3, cá thể đồng hợp chết sớm ở giai đoạn thai hay sơ sinh.
        ✓Loạn dưỡng cơ Duchenne: gen liên kết NST X, gây chết trước tuổi dậy thì ở nam giới.
    - - • Gen gây chết nằm trên NST X: mức độ biểu hiện phụ thuộc vào NST X bất hoạt
- - - - • Tính trạng biểu hiện ở cả hai giới nhưng mức độ biểu hiện khác nhau.
        • Độ thấm ở một giới cao hơn giới còn lại.
    - - Tính trạng hói đầu
        
        Do gen trên NST thường quy định.
        
        Biểu hiện hói đầu: dị hợp tử ở nam, đồng hợp tử ở nữ
  - - - • Một số gen chỉ biểu hiện ở một trong hai giới.
    - - Tính trạng tiết sữa chỉ thấy ở nữ giới.
- - - - Đặc điểm
        
        Do các gen trên NST thường hay NST giới tính chi phối.
    - - • Khi kháng thể liên kết với kháng nguyên hồng cầu sẽ
        gây ra hiện tượng ngưng kết hồng cầu
      - • Là các phân tử Immunoglobulin (Ig) do tế bào lympho B tiết vào huyết thanh.
  - - - kháng thể B
      - kháng nguyên A
    - - kháng nguyên B
      - kháng thể A
    - - kháng thể không có
      - kháng nguyên A và B
        
        → Di truyền theo Mendel
    - - kháng thể A và B
      - kháng nguyên không có
    - - Locus ABO
        
        • Nằm trên NST 9 (9q34.1-q34.2), gồm có 7 exon, >18kb.
        • Mã hóa glycosyltransferase tổng hợp kháng nguyên A hoặc B trên bề mặt màng tế bào hồng cầu.
        
        • Allele A (I A ) và allele B (I B ) khác nhau ở 7 nucleotide, 4 trong số đó mã hóa ra amino acid khác (R176G, G235S, L266M, G268A).
        
        • Vị trí 266, 268 xác định tính đặc hiệu của glycosyltransferase mã hóa cho kháng nguyên A hoặc B.
        
        :
        
        • Tính đặc hiệu kháng nguyên: carbohydrate
        • Phân tử mang kháng nguyên: glycoprotein và glycolipid
        
        KIỂU GEN VÀ KIỂU HÌNH CỦA HỆ NHÓM MÁU ABO
        
        I_A1 I_A1 ; I_A1 I_A2 ; I_A1 i 💨 A_1
        
        I_A2 I_A2 ; I_A2 i 💨 A_2
        
        I_B I_B ; I_B i 💨 B
        
        I_A1 B 💨 A_1 B
        
        I_A2 B 💨 A_2 B
        
        ii 💨 O
      - Locus Hh
        
        CƠ CHẾ HÌNH THÀNH KHÁNG NGUYÊN A, B TRÊN HỒNG CẦU
        
        tiền chất glycoprotein + Fucosyl transferase (Gen FUT1) + L-fucose 💨 chất H
        
        chất H + N-acetylgalactosamine transferase (Gen I_A) 💨 kháng nguyên A
        
        chất H + galactose transferase (Gen I_B) 💨 kháng nguyên B
        
        hai trường hợp nhóm máu O
        
        Nhóm máu O có KN H (HH hay Hh).
        
        Nhóm máu O không có KN H (hh), có KT kháng H (O Bombay).
        •Locus H nằm trên NST 19 (19q13.3)
        
        Gen FUT1 tham gia hình thành kháng nguyên A, B:
        
        Kiểu hình H (HH, Hh) + IA 💨 KN A.
        
        Kiểu hình H (HH, Hh) + IB 💨 KN B.
        
        Kiểu hình H (HH, Hh) + i 💨 không có KN A, B (O).
        
        Kiểu hình không có H (hh) + IA /IB /i 💨 không có KN A, B (O Bombay).
      - Locus Sese
        
        đặc điểm
        
        •Locus Se (FUT2) trên NST 19 (19q13.3).
        
        •Liên quan đến sự xuất hiện của kháng nguyên H, A, B trong dịch tiết (nước bọt, sữa, dịch vị…).
        
        SeSe, Sese: có H, A, B trong dịch.
        
        sese: không có H, A, B trong dịch.
  - - - - Rh+ : có yếu tố Rh trên hồng cầu (RR, Rr).
        
        gồm các kháng nguyên: (D, C, E, c và e)
      - - Rh-: không có yếu tố Rh (rr).
        
        không có bản sao nào của gen RHD
    - - gen RHD: gen qui định nhóm máu Rh, mã hóa protein RhD, kháng nguyên D
        
        kẹp giữa 2 phân đoạn DNA - hộp Rhesus (hộp upstream và hộp downstream)
        
        do sự tái tổ hợp tương đồng không cân giữa các hộp Rhesus 💨 mất gen RHD 💨 RhD giả 💨 (Rh âm)
      - gen RHCE: gen qui định nhóm máu Rh, mã hóa protein RhCE, kháng nguyên CcEe
        
        hai biến đổi quan trọng trong sản xuất kháng nguyên
        
        S103P: sản xuất kháng nguyên C và c
        
        P226A: sản xuất kháng nguyên e và E
      - 2 gen này phân cách nhau bởi gen SMP1
    - - trình tự acid amin xác địh tính đặc hiệu cảu hầu hết kháng nguyên Rh
      - các phân tử mang kháng nguyên = các protein chưa rõ chức năng
      - KHÔNG
        
        được glycpsyl hóa
        
        NHƯNG kết hợp với glycoprotein ở MTB hồng cầu 💨 RhAG (Rh-associated glycoprotein)
        
        phức này có thể là tetramer gồm 2 phân tử RhAG và 2 phân tử protein Rh (RHD và RHCE)
    - - • KN Rh có tính miễn dịch cao.
      - • KT Rh có khả năng gây nên phản ứng tan huyết do truyền máu và tan huyết ở trẻ sơ sinh.
      - • KN D được cho là chiếm 50% gây phản ứng miễn dịch ở mẹ.
      - • Anti-D và anti-c gây bệnh trầm trọng; Anti-C, anti-E và anti-e gây bệnh ở mức độ vừa phải.
- - - - có thể định lượng
      - biến thiên liên tục về mức độ biểu hiện
      - hiểu quả ngưỡng bệnh
      - Do các gen thuộc locus khác nhau qui định
      - chịu ảnh hưởng của môi trường
      - • Sự biểu hiện kiểu hình do tác động cộng gộp của các gen 💨 không thể tính toán khả năng biểu hiện tính trạng ở con cháu như di truyền đơn gen
        
        ĐIỀU TRA DỊCH TỄ
        
        tần số bệnh
        tần số tái mắc
        
        NGHIÊN CỨU CON SINH ĐÔI
        
        độ DT H
    - - •Do nhiều gen trên NST thường và giới tính quy định.
        •Người chậm phát triển trí tuệ: phát triển chưa đầy đủ về tâm thần trí tuệ, không có khả năng thích nghi hòa nhập xã hội một cách độc lập.
    - - • Chỉ số IQ của một người có thể dự đoán dựa vào công thức:
        IQ con = [(IQ bố + IQ mẹ)/2 + IQ trung bình quần thể]/2
      - • Yếu tố môi trường: dinh dưỡng, giáo dục.
        • Trường hợp chậm phát triển trí não: 75 – 80% do di truyền, 20 – 25% do bất thường NST mới phát sinh hay do tai nạn gây chấn thương não.
    - - H = (% số cặp MZ tương hợp - % số cặp DZ tương hợp) / (100 - % số cặp DZ tương hợp)
        
        • H = 1 → bệnh do yếu tố di truyền quyết định
        
        • H = 0 → bệnh do yếu tố môi trường quyết định
        
        • Mức độ tác động của môi trường: C = 100% - H