Materiaren egitura atomikoa
Teoria atomikoaren hastapenak
Materiaren izaera elektrikoa
Thomsonen eredu atomikoa
Rutherforden eredu atomikoa
Bohrren eredu atomikoa
Zenbaki atomikoa eta masa zenbakia
Isotopoak
joera filosofiko
Lau elementuen teoria
Atomismoaren teoria
aldarrikatzen zuten unibertsoa lau elementuz osatua zela: ura, airea, sua eta lurra
lau elementu horiek zatitzen jarraituz gero, azkenean partikula bat zatiezina izango litzateke, hain txikia izaki. Partikula zatiezin horiei atomo deitu zieten
DALTONEN TEORIA ATOMIKOA
(John Dalton) masaren kontserbazioaren legea eta proportzio konstanteen legea—, teoria atomiko bat proposatu zuen
Elementu kimikoak atomo deritzen partikula oso txikiz eta zatiezinez osatuak dira
Elementu beraren atomoak berdinak dira, masari eta gainerako propietateei dagokienez
Elementu desberdinen atomoak desberdinak dira, masari eta gainerako propietateei dagokienez
Elementu desberdinen atomoak elkartzean, konposatuak eratzen dituzte
materiaren propietate bat: karga elektrikoa
bi karga mota daude
positiboa
negatiboa
Zeinu bereko karga elektrikoek (positiboek zein negatiboek), elkar aldarazten(rechazar) dute.
Zeinu desberdineko karga elektrikoek (positiboak eta negatiboak), elkar erakartzen dute.
ELEKTROIAREN AURKIKUNTZA
J. J. Thomsonek frogatu zuen partikula horiek existitzen zirela, esperimentu baten bidez
Elektroiak izpi katodikoak osatzen dituzten partikulak dira; masa dute, eta karga negatiboa
PROTOIAREN AURKIKUNTZA
XIX. mendearen amaieran egin ziren beste esperimentu batzuen artean, nabarmentzekoa da protoiaren existentzia frogatu zuena
Protoia partikula bat da; elektroiaren kargaren balio bereko karga positiboa du, baina masa elektroiak baino ia 2.000 aldiz handiagoa
Datu hauek frogatuak ziren
Atomoa zatigarria da eta karga elektrikoa duten beste partikula txikiago batzuek osatzen dute
Elektroiak karga negatiboa duten partikula subatomikoak dira eta oso masa txikia dute atomoarenaren aldean
Atomoaren masaren zati handienak karga positiboa du: protoiak dira
Materia normalean neutroa denez, pentsatzekoa da materia hura osatzen duten atomoetan kopuru berberean daudela karga negatiboak eta karga positiboak
THOMSONEN EREDUA
Thomson izan zen lehena atomoaren barne egitura azaltzeko eredu bat proposatzen
eredua garatu
Karga positibodun materiaz egindako esfera uniforme txiki bat zen eta han txertatuta zeuden elektroiak; multzoa elektrikoki neutroa izateko adina elektroi zituen
Elektroiek oso masa txikia zuten; horren ondorioz, karga positiboari zegokion atomoaren ia masa osoa
Ereduaren itxura zela eta, mahaspasa budina deitu zitzaion
Elektrizatze fenomenoak
Ioiak eratzea
elektrizitatez kargatutako atomoak
gorputzek karga elektrikoa hartzen dutenean, elektrizatu egiten dira, eta elektroiak irabaztean edo galtzean gertatzen da hori
IOI KONTZEPTUA
Ioia elektrikoki kargatuta dagoen atomo edo atomo talde bat da
Atomo batek edo atomo talde batek elektroiren bat galtzen badu, karga positiboarekin kargatuta geratuko da. Karga positiboa duen ioi bat edo katioi bat da
Eta elektroiren bat irabazten badu, karga negatiboarekin kargatuta geratuko da. Karga negatiboa duen ioi bat edo anioi bat da.
ERRADIOAKTIBITATEA
erakutsia zuten atomoa ez zela hain sinplea eta beste fenomeno batek berretsi zuen konplexutasun hori
Marie Curiek aurkitu zuen uranio elementuak igortzen zuela erradiazioa
zen hiru erradiazio mota
β erradiazioa
γ erradiazioa
α erradiazioa
argiaren antzeko erradiazio ikusezin bat da, askoz energia handiagokoa; sartze ahalmen handia du. Hormigoizko bloke lodi bat behar da geldiarazteko
Karga negatiboko eta ia masarik gabeko partikulak. Berez, abiadura handian doazen elektroiak dira. α partikulek baino sartze ahalmen handiagoa dute; aluminiozko xafla bat behar da geldiarazteko
Karga positiboko eta masa handiko partikulak. Helio nukleoak dira (bi neutroi eta bi protoi). Oso sartze ahalmen txikia dute: paper orri bat nahikoa da geldiarazteko
RUTHERFORDEN EREDU ATOMIKOA
Deskarga hodiekin egindako esperimentuek atomoak baino partikula txikiagoak (partikula subatomikoak) bazeudela erakutsi zuten
Ernest Rutherford
Kimikako Nobel saria eman zioten elementuen desintegrazioari buruzko ikerketengatik
NEUTROIAREN AURKIKUNTZA
Atomoen benetako masa askoz handiagoa zen haietako protoien eta elektroien masen batura baino; ia bikoitza zen
Protoiek, karga positiboa zutenez, elkarrekiko aldaratze elektrikoa jasan behar zuketen nukleoan, eta, horren ondorioz, nukleoak desintegratu egin behar zukeen
protoien antzeko masakoak baina kargarik gabeak (horregatik ez ziren detektatzen), eta haiek egonkortuko lukete nukleoa; partikula horiei neutroi deitu zien
James Chadwick
1935ean, Fisikako Nobel saria eman zioten. Bonba atomikoaren proiektu ingelesean hartu zuen parte, eta, 1946tik aurrera, Nazio Batuen Energia Atomikoaren Batzordearen aholkulari izan zen
bi arrazoi
Elektroiek, nukleotik gertuko orbitetan biratuz gero, abiadura galduko zuketen, eta nukleora eroriko ziratekeen
Ereduak ez zuen azaltzen inolaz ere atomoek nola xurgatzen eta igortzen duten energia
Niels Bohrrek, 1913an, beste eredu atomiko bat diseinatu zuen, Rutherforden ereduaren arazoak konpontzeko
GAUR EGUNGO EREDU ATOMIKOAK
elektroiak ez dira orbitetan mugitzen: orbital deritzen eta nukleoaren inguruan dauden espazio eremuetan banatzen dira; elektroia aurkitzeko probabilitaterik handiena orbitaletan dago
Zenbaki atomikoa (Z) atomo batek duen protoien kopurua da, eta elementu bakoitzaren bereizgarria da
Atomoaren ia masa guztia nukleoan kontzentratuta dago: han daude protoi eta neutroi guztiak, eta elektroiak oso arinak dira
Masa zenbakia, A, atomo baten protoien kopuruaren (Z) eta neutroien kopuruaren (N) batura da.
MASA ATOMIKOA
Atomo baten masa da hura osatzen duten partikula guztien masen batura: protoiak, neutroiak eta elektroiak
Masa atomikoaren unitatea, u
Isotopoak elementu kimiko beraren atomoak dira, zeinek protoien kopuru bera baitute, baina neutroien kopuru desberdinak, hau da, zenbaki atomiko bera (Z) eta masa zenbaki desberdina (A) dituzte
ELEMENTU BATEN MASA
Ia elementu guztiak hainbat isotopoz osatuta daude. Isotopo horietako bakoitzak masa desberdina du, neutroien kopuru desberdina baititu
ISOTOPO ERRADIOAKTIBOAK
Elementu batzuen isotopo erradioaktiboak hainbat eta hainbat arlotan erabiltzen dira
Medikuntzan
Industrian
Energia elektrikoan
Arkeologian
Nekazaritzan
Erradioterapian, tumoreak suntsitzeko.
Medikuntza nuklearrean, diagnostikoak egiteko (erresonantziak, erradiologia probak, etab.).
Jakiteko fabrikazio akatsik dagoen zenbait piezatan.
Zentral nuklearretan, uranioa eta plutonioa erabiltzen dira, elektrizitatea sortzeko.
Karbonoren isotopoa aztarna arkeologikoen antzinatasuna zehazteko erabiltzen da.
Elikagaiak kontserbatzeko: erradiazioak mikroorganismoak suntsitzen ditu.
Uztak hobetzeko: isotopo erradioaktiboen bidez jakin daiteke nola xurgatzen dituzten elikagaiak landareek.