Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінің зерттелуі. - Coggle Diagram
Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінің зерттелуі.
Орхон-Енисей жазбалары – түркі халықтарының ең көне әдеби және тарихи ескерткіштері, олар түркі халықтарының тарихы мен мәдениетіне терең үңілуге мүмкіндік береді. Бұл жазбаларда сол дәуірдегі түркі мемлекетінің құрылымы, билеушілері, соғыстары және ел басқару ісіндегі даналық сөздер көрініс тапқан.
Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінің ашылуы мен алғашқы зерттеулері
XVIII ғасыр:
Орхон-Енисей жазба ескерткіштері туралы алғашқы мәліметтер Ресей ғалымдарының еңбектерінде кездеседі.
1721 жылы швед офицері Филипп Страленберг Сібірге жер аударылған кезінде бұл жазуларды алғаш сипаттап, оларды картографиялық жұмыстарында белгіледі.
1730 жылы орыс ғалымдары Г.Ф. Миллер мен Дж. Де Гинь бұл жазуларды зерттеп, алғаш рет ғылыми айналымға енгізді.
XIX ғасыр:
Бұл кезеңде Орхон-Енисей жазбаларына жүйелі түрде зерттеу жүргізіле бастады.
1889 жылы орыс ғалымы Николай Ядринцев Моңғолиядағы Орхон өзені бойынан үлкен жазба тастарды тауып, оларды алғаш рет ғылыми ортаға таныстырды.
1890 жылы орыс шығыстанушысы В.В. Радлов бұл жазуларды көшіріп, олардың мазмұнын зерттеуге кірісті.
1893 жылы даниялық ғалым Вильгельм Томсен Орхон-Енисей жазуларының құпиясын ашып, олардың көне түркі тілінде жазылғанын дәлелдеді.
!
Link Title
Орхон-Енисей жазбаларының мазмұны мен маңызы
Орхон-Енисей жазба ескерткіштері түркі халықтарының мемлекеттілігі, билеушілері, әскери жорықтары мен ел басқару жүйесі туралы құнды деректер береді.
Ең маңызды ескерткіштер:
Күлтегін ескерткіші – даңқты қолбасшы Күлтегіннің өмірі мен ерліктерін баяндайды.
Білге қаған ескерткіші – Түркі қағанатының билеушісі Білге қағанның халыққа қалдырған өсиеті жазылған.
Тоныкөк жазуы – ақылшы, кеңесші Тоныкөктің түркі мемлекетін құрудағы рөлі туралы баяндалады.
Бұл жазбаларда елдің бірлігі, даналық, әділдік, батырлық туралы өсиет сөздер кездеседі. Түркі халқының әлемдегі орнын түсінуге, олардың мәдениеті мен руханиятының маңыздылығын ұғынуға мүмкіндік береді.
