ผู้เยาว์และบุคคลวิกลจริต ไม่ต้องรับผิดผลที่ตนละเมิด เพราะ ถ้าผู้เยาว์หรือบุคคลวิกลจริตไม่รู้สำนึกในการเคลื่อนไหวของตนเองก็ย่อมไม่ถือว่ามีการกระทำ แต่ถ้ารู้สำนึกในการกระทำ ก็ย่อมต้องรับผิดกับผลที่ทำ

การกระทำโดยงดเว้น หมายความถึง การให้เกิดผลอันใดอันหนึ่งขึ้นด้วยการงดเว้นไม่กระทำในสิ่งที่ตนมีหน้าที่ต้องกระทำ ซึ่งเป็นหน้าที่โดยเฉพาะที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันมิให้เกิดผลนั้น

การกระทำโดยละเว้น หมายความว่า ผู้กระทำไม่กระทำในสิ่งซึ่งกฎหมายบังคับให้กระทำซึ่งเป็นเรื่องทั่วๆไป มิใช่กรณีโดยเฉพาะที่จะต้องป้องกันมิให้เกิดผลนั้นขึ้น

ประมาทเลินเล่อ คือ ไม่ใช้ความระมัดระวังตามควรที่จะใช้มาตรา 59 วรรค 4 (ขับรถแรงในขณะที่ฝนตกจนเกิดอุบัติเหตุ)

จงใจ คือ การกระทำโดยรู้สำนึกถึงผลเสียที่จะเกิดจากการกระทำของตนแต่ก็ยังทำ โดยไม่คำนึงถึงผลเสียว่าจะมากน้อยเพียงใด (แดงจะขับรถชนดำให้ดำเกิดแผลถลอกแต่ชนไปแล้วดำขาหักถึงแม้ใจจริงแดงจะชนให้ถลอกแต่แดงก็ต้องรับผิดฐานทำร้ายร่างกาย)

การใช้สิทธิก่อความเสียหาย ตามมาตรา 421 เป็นการได้สิทธิทำให้ผู้อื่นเกิดความเสียหาย (รถบรรทุกดินขี่ผ่านถนนเกิดความเสียหาย รถบรรทุกมีสิทธิใช้ถนนแต่ไม่มีสิทธิพังถนน เพราะกฎหมายไม่มีอำนาจให้ทำ)

ม.9 ต่างจาก ม.8 คือเกิดจากหลังการกระทำ เอาความเสียหายทุกกรณี ทั้งทรัพย์และร่างกาย (แดงชนดำ ดำสงสารไม่เอาความแดง เกิดข้อตกลงภายหลัง) ไม่สามารถอ้าง ม.9ได้

ความเสียหายที่คำนวณเงินได้ และ คำนวณเงินไม่ได้ 1.ความเสียหายที่คำนวณเงินได้ เช่น ถูกทำร้ายร่างกาย เข้าโรงพยาบาล ค่ารักษาจากโรงพยาบาล คือสามารถคำนวณได้ 2. ความเสียหายที่คำนวณเงินไม่ได้ เช่น แผลเป็น

มี 2 ทฤษฎี 1.ทฤษฎีเงื่อนไข 2.ทฤษฎีเหตุเหมาะสม 1.ทฤษฎีเงื่อนไข คือ ผู้ใดทำก็ต้องรับผิดแก่ผลที่ทำ เช่น นายแดง นายดำ ใช้ไม้มะยมตีนายเขียว นายขาวใช้ไม้หน้าสามตีผลคือนายเขียวตาย ตามทฤษฎีเงื่อนไขทุกคนต้องรับผิดฐานฆ่าคนหมดทุกคน 2.ทฤษฎีเหตุเหมาะสม คือ ดูว่าใครน้ำหนักในการกระทำผิดเยอะกว่าผู้นั้นคือคนที่ผิด เช่น นายแดง นายดำ ใช้ไม้มะยมตีนายเขียว นายขาวใช้ไม้หน้าสามตีผลคือนายเขียวตาย ตามทฤษฎีเหตุเหมาะสม นายขาวต้องรับผิดฐานฆ่าผู้อื่น นายแดงและดำรับโทษน้อยกว่า

มาตรา 425 นายจ้างต้องร่วมรับผิดกับลูกจ้างในผลแห่งละเมิด ที่ลูกจ้างกระทำไปในทางการที่จ้าง (แดงซื้อทีวีกับดำ ดำจ้างเขียวให้ไปส่งทีวีแดงแต่ขี่รถโดยประมาททำให้ทีวีแตก ดำก็ต้องรับผิด) ข้าราชการไม่ใช่ลูกจ้าง

(1)การกระทำลูกจ้างเป็นการละเมิด 420 (2)ลูกจ้างทำละเมิดในขณะเป็นลูกจ้าง
(3) ลูกจ้างกระทำละเมิดในทางการที่จ้าง

มาตรา 426 นายจ้างซึ่งได้ใช้ค่าสินไหมทดแทนให้แก่บุคคลภายนอกเพื่อละเมิดอันลูกจ้างได้ทำนั้น ชอบที่จะได้ชดใช้จากลูกจ้างนั้น
❤ นายจ้างเมื่อร่วมรับผิดไปแล้วก็สามารถไล่เบี้ยเอาจากลูกจ้างได้ เพราะนายจ้างไม่ใช่ผู้กระทำผิด
❤ไล่เบี้ยค่าสินไหมทดแทน คือ ค่าเสียหายที่ฝ่ายผู้เสียเรียกร้องและศาลบังคับใช้ ดังนั้นนายจ้างได้ชดใช้ให้บุคคลภายนอกไปเท่าใด ก็มีสิทธิไล่เบี้ยกับลูกจ้างได้เท่านั้น

มาตรา 427 นำมาตรา 425 426 มาปรับใช้กับตัวการและตัวแทนด้วย
สัญญาตัวแทนตาม 797 คือ สัญญาซึ่งให้บุคคลหนึ่ง เรียกว่าตัวแทน มีอำนาจทำการแทนบุคคลอีกคนหนึ่ง เรียกว่า ตัวการ และตกลงทำการดังนั้น

มาตรา 428 ผู้ว่างจ้างทำของไม่ต้องรับผิดจากความเสียหายจากผู้รับจ้างในระหว่างที่ว่าจ้างที่ก่อกับบุคคลภายนอก เว้นแต่ว่าผู้จ้างจะเป็นฝ่ายผิดในส่วนการงานที่สั่งให้ทำ หรือในคำสั่งที่ตนให้ไว้ หรือในการเลือกหาผู้รับจ้าง

1. ผู้ว่าจ้างจะเป็นผู้ผิดในส่วนการงานที่ทำ
   (คือ ว่าจ้างให้ผู้รับจ้างทำอะไรแล้วเป็นเหตุให้เกิดความเสียหายขึ้นเพราะงานที่สั่งให้ทำ ถือว่า ผู้ว่าจ้างทำละเมิด เช่น แดงจ้างดำให้สร้างบ้านรุกล้ำเขตของเพื่อนบ้านโดยแดงรู้อยู่แล้วว่ารุกล้ำ แดงต้องรับผิดฐานละเมิด)
2. ในคำสั่งที่ตนให้ไว้
   (แม้ในงานที่สั่งไปจะไม่เป็นละเมิดในตัวเอง แต่อาจสั่งให้ผู้รับจ้างทำโดยให้ผู้อื่นเสียหาย เช่น แนะนำช่างทำรางน้ำชายคาบ้านใกล้ชิดกับแนวเขต เวลาฝนตกน้ำจะไหลไปบ้านคนอื่น)
3. ในการเลือกหาผู้รับจ้าง
   (คือ การจ้างคนที่ตนรู้ว่าไม่ใช่ผู้ที่มีความสามารถในการทำงานที่ตนจ้าง จนทำให้เกิดความเสียหายแก่ผู้อื่น เว้นแต่ไม่รู้โดยสุจริต เช่น จ้างสร้างบ้านไม้แต่ไปจ้างผู้ที่ไม่มีความชำนาญมาสร้างให้เป็นผลทำให้บ้านทรุดตัวพังลงถูกทรัพย์ของคนอื่นเสียหาย)

❗ความรับผิดของบิดามารดาหรือผู้อนุบาลตามมาตรา 429 ต้องเกิดขึ้นในขณะที่ผู้ไร้ความสามารถอยู่ในการดูแลของบิดามารดาหรือผู้อนุบาล
❗ ผู้เยาว์หรือบุคคลวิกลจริตต้องรับผิดฐานละเมิดได้ ต้องเข้าเกณฑ์ตามมาตรา 420
❗เมื่อผู้เยาว์หรือบุคคลวิกลจริตทำละเมิดต่อคนอื่นผู้แทนโดยชอบธรรมหรือผู้อนุบาลต้องร่วมรับผิดด้วยเว้นแต่จะดูแลตามหน้าที่แล้ว ถ้าพิสูจน์ได้ก็พ้นผิด
⚠เด็กไร้เดียงสา บุคคลวิกลจริตที่ไม่รู้สำนักไม่ถือว่าจงใจหรือประมาทไม่เข้า420

เหมือนมาตรา 429 แต่ต่างแค่ผู้ดูแล
❗เป็นผู้ดูแลบุคคลไร้ความสามารถ ดูแลประจำหรือชั่วคราวก็ได้
❗บุคคลไร้ความสามารถทำละเมิด ต้องละเมิดในขณะที่ตนดูแลอยู่
❗ผู้ดูแลไม่ได้ใช้ความระมัดระวังตามสมควร