Bolesław Prus napisał Lalkę w wieku 40 lat . Był już wtedy doświadczonym dziennikarzem i publicystą , miał wyrobione poglądy estetyczne , filozoficzne i społeczne . Jako zwolennik idei pozytywistycznych uważał , że zadaniem literatury jest ukazywanie otaczającej rzeczywistości w taki sposób , aby dzieło było użyteczne dla społeczeństwa . A według Prusa jest takie wtedy , gdy podejmuje wielkie pytania naszej epoki - inspiruje odbiorcę do przemyśleń na temat stanu wspólnoty , kondycji ludzkiej , determinowania losów człowieka nie tylko przez jego predyspozycje osobowościowe , lecz także przez okoliczności historyczne i społeczne , w jakich jednostka funkcjonuje . W Lalce perypetie głównych bohaterów Prus ukazał zatem na tle szerokiej panoramy ówczesnego polskiego społeczeństwa . Wprowadził do powieści przedstawicieli różnych środowisk , zaprezentował ścierające się postawy , poglądy i idee . Jak sam stwierdził , charakteryzując Lalkę w swoim eseju Słówko o krytyce pozytywnej , chciał w tej powieści ukazać naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu - skonfrontować idee romantyków i pozytywistów z obecnymi w społeczeństwie marazmem , opóźnieniem cywilizacyjnym i moralną niedoskonałością .