Utwór został opublikowany po raz pierwszy w 1890 r . w „ Przeglądzie Literackim " , a trzy lata później - w zbiorku nowel Na drodze . Bezpośrednim impulsem do jego napisania był apel Elizy Orzeszkowej , wieloletniej przyjaciółki pisarki, by Konopnicka swym autorytetem wsparła idee walki z antysemityzmem, który pod koniec XIX w . przybierał niepokojąco na sile : słowo Twoje wiele zaważy , u wielu wiarę znajdzie , wiele uczuć wzbudzi , złych uśpi . Opisane w Mendlu Gdańskim wydarzenie niestety nie było jednostkowe . Podobne pogromy Żydów powtarzały się w wielu miastach zaboru rosyjskiego . Najtragiczniejszym z nich była napaść polskich antysemitów na rodziny żydowskie , ich sklepy I warsztaty w Warszawie w 1881 r . Wielu Polaków starało się pomóc swoim żydowskim sąsiadom , w prasie jednoznacznie potępia takie zachowania , stały się one jednak znakiem niepokojących nastrojów , które miały się dopiero rozwinąć . Tekstem szczególnie ważnym dla tej idei był artykuł Elizy Orzeszkowej O Żydach kwestii żydowskiej , w którym pisarka opisała funkcjonujące w polskim społeczeństwie absurdalne wierzenia , przekonania i zabobony dotyczące Żydów .