กระบวนทัศน์หลักทางการพยาบาล

หมายถึง ความรู้ความคิด ความเช่ือในส่ิงที่เป็นพื้นฐานของการพยาบาล ในมโนมติของคน สิ่งแวดล้อม สุขภาพ และการพยาบาต้องศึกษาเพื่อที่เป็น พื้นฐานในการปฏิบัติการพยาบาล

มโนมติของคน (Man)

  1. คนเป็นระบบเปิด
    เป็นหน่วยมีชีวิตที่จะต้องมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมตลอดเวลา
    การรับและการให้เกิดขึ้นได้ทั้งทางด้านร่างกายจิตใจ และสังคม โดยมีความสัมพันธ์กัน
  1. คนมีความต้องการพื้นฐาน
    แต่ละบุคคลจะมีความต้องการทั้งทางร่างกายจิตใจและสังคม
    ความต้องการของคนแบ่งออกได้เป็น 5 ระดับตาม
    ทฤษฎีความต้องการของมาสโลว์ มีดังนี้
  • ความต้องการทางด้านร่างกายหรือสรีระ (Physical needs)
  • ความต้องการความปลอดภัย (Safety and security)
  • ความต้องการความรัก ความผูกพัน (Affiliation)
  • ความต้องการความภาคภูมิใจและความมีศักดิ์ศรี (Self-esteem)
  • ความต้องการความพอใจตนเอง (Self-actualization)
  1. คน
    1.1 กายหรือร่างกาย ประกอบด้วยส่วนของโครงสร้างและ หน้าที่การทํางานของร่างกายของบุคคล
    1.2 จิตหรือจิตใจ จิตใจของคนประกอบด้วย 3 ส่วนย่อย
  • อารมณ์และความรู้สึก
  • จิตวิญญาณ (Spirit)
  • สติปัญญา หรือความคิด
    1.3 สังคม
  • คนเกี่ยวข้องกับบุคคลอื่นๆ รอบตัว
  • คนจะเกี่ยวข้องกับบุคคลอื่นด้วย บทบาท หน้าที่ ของตนที่มี ต่อบุคคลอื่น แต่ละบุคคลจะปฏิบัติต่อบุคคลอื่นอย่างไรนั้น ขึ้นกับตําแหน่งที่ตนดํารงอยู่ในขณะนั้นเป็นสําคัญ
  • บทบาทและสัมพันธภาพ มีส่วนสัมพันธ์กัน
  1. คนมีพัฒนาการ
    การพัฒนาการจะเป็นอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ เกิดจนถึงวัยชรา
    การพัฒนาการของคนอาจแบ่งออกได้เป็น
  • ด้านร่างกาย
  • ด้านสติปัญญา
  • ด้านอารมณ์ สังคม
  • ด้านคุณธรรม
    แต่ละด้านจะมีความต่อเนื่องกัน และเป็นลําดับขั้นแต่ละ ขั้นตอนจะมีลักษณะเฉพาะ
  1. คนมีความต้องการภาวะสมดุล หรือภาวะปกติ
    --คนจะต้องการอยู่ในภาวะสมดุลอยู่ตลอดเวลา
    --เมื่อเกิดภาวะเสียสมดุลก็จะพยายามปรับสู่สมดุล
    --กระบวนการที่ดํารงภาวะสมดุลหรือปรับสมดุล เรียกว่า กระบวนการปรับตัว หรือกลไกการต่อสู้ เพื่อสมดุล
  • 5.1 ความต้องการดํารงภาวะสมดุล (Homeostasis) ต้องการในระดับที่ไม่รู้ตัวเป็นไปโดยอัตโนมัติ
  • 5.2 ความต้องการปรับสู่ภาวะสมดุล คนจะพยายามปรับสู่ภาวะ สมดุลให้เร็วที่สุด โดยกลไกการปรับ สู่ภาวะสมดุลอาจจะเป็นทั้งระบบ อัตโนมัติหรือรู้ตัว
  1. คนมีลักษณะพื้นฐานร่วมกันแต่มีความเป็นปัจเจกบุคคล
    -- คนแต่ละคนมีลักษณะพื้นฐานร่วมกันทุกคน
    -- คนแต่ละคนก็มีลักษณะเฉพาะของตนเอง เรียกว่า ความเป็นปัจเจกบุคคล
    -- แต่ละคนเป็นปัจเจกบุคคล คือ พันธุกรรม ระดับการพัฒนาการทั้งทางด้าน ร่างกาย จิตสังคม และประสบการณ์ในชีวิต
  1. คนมีสิทธิของตน
    แต่ละบุคคล ไม่ว่าในภาวะที่เป็นเด็ก/ ผู้ใหญ่ใน บทบาท/ตําแหน่งใดก็ตามจะมีสิทธิแห่งตนตาม ภาวะที่ดํารงอยู่ - สิทธิในการตัดสินใจเกี่ยวกับตนเอง
  • สิทธิในการได้รับการคุ้มครองตามกฎหมาย
  • สิทธิในการได้รับการรักษาพยาบาลเมื่อเจ็บป่วย
  1. คนมีศักยภาพในการช่วยเหลือตนเอง
  • คนทุกคนมีความสามารถที่จะช่วยเหลือตนเอง
  • การช่วยตนเองในกิจวัตรประจําวัน
  • การแก้ไขปัญหาด้วยตัวเอง

มโนมติของสิ่งแวดล้อม (Environment)

  • คนไม่ได้อยู่อย่างโดดเดี่ยวแต่จะต้องอยู่ใน สิ่งแวดล้อมซึ่งอาจเป็นสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิต - สิ่งแวดล้อมสามารถแบ่งได้เป็น 4 ประเภท
  1. สิ่งแวดล้อมทางกายภาพ
  • สิ่งแวดล้อมภายนอกที่ไม่มีชีวิต ความร้อน แสง เสียง รังสี อากาศ ดิน นํ้า ลม ที่พักอาศัย สิ่งก่อสร้างต่างๆ
  1. สิ่งแวดล้อมทางชีวภาพ
  2. สิ่งแวดล้อมทางเคมี
    สารเคมีทุกชนิด รวมทั้งอาหาร ยา
    ซึ่งอาจมาจากสิ่งมีชีวิตหรือสิ่งไม่มีชีวิต
  3. สิ่งแวดล้อมทางสังคม เศรษฐกิจ เป็นรูปธรรมและนามธรรม
  • รูปธรรมที่สําคัญ คือ บุคคลที่มีความสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน มีบทบาท หน้าที่ต่อกัน
  • หน่วยของสังคมที่สําคัญที่สุด คือ ครอบครัว
  • บุคคลในครอบครัวต่างก็เป็นสิ่งแวดล้อมซึ่งกัน และกัน
  • นามธรรม ไม่สามารถ จะสัมผัสได้ แต่มีผลต่อพฤติกรรมของบุคคลที่อยู่ใน สิ่งแวดล้อมนั้นๆ เช่น ความเชื่อ ค่านิยม วัฒนธรรม ประเพณี กฏหมาย ศาสนา
  • อากาศที่บริสุทธิ์มีส่วนช่วย ทําให้คนมีร่างกายที่แข็งแรง

มโนมติของสุขภาพ (Health)

  • สุขภาพมีลักษณะเป็นนามธรรม เป็นภาวะที่เกิดขึ้นกับบุคคลตั้งแต่ แรกเกิดจนถึงวัยชรา สุขภาพของคนจะประกอบด้วย 2 ภาวะ คือ
  • ภาวะสุขภาพดี (Wellness)
  • เจ็บป่วย (Illness)

สุขภาพ (Health)

ไนติงเกล (Nightingale, 1860) หมายถึง สภาวะที่ปราศจากโรค และสามารถใช้พละกําลังของ ตนเองได้เต็มความสามารถ

องค์การอนามัยโลก (WHO, 1947) สภาวะที่มีความสมบูรณ์ของร่างกาย จิตใจ และ สามารถอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุขมิใช่เพียงแต่ปราศจากโรค และความพิการเท่านั้น

  • สุขภาพดี หมายถึง สภาวะที่ร่างกายมีความสมบูรณ์ทั้ง ร่างกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ ปราศจากโรคและความ พิการใดๆ 28

ความเจ็บป่วย (illness)

พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ ในมาตราที่ 3
สุขภาวะที่สมบูรณ์และเชื่อมโยงกัน เป็นองค์รวมอย่างสมดุลทั้งทางกาย ทางจิต ทางสังคม และทางจิตวิญญาณ

  • ในโลกนี้น้อยคนนักที่จะมีสุขภาพดีมาก คือ ครบทั้งกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ ตลอดเวลา
  • คนส่วนมากมักจะมีความบกพร่องทางสุขภาพบ้างไม่ มากก็น้อย
  • หากบุคคลนั้นพอใจในสภาพการณ์ที่เป็นอยู่และ สามารถดํารงชีวิตอยู่ได้อย่างมีความสุขก็ถือได้ว่ามี สุขภาพดีอยู่ สุขภาพมีลักษณะเป็นพลวัตรและต่อเนื่อง
  • ในภาวะที่สมบูรณ์แข็งแรง แต่ก็อาจอยู่ในภาวะเจ็บป่วยได้ในเวลาไม่กี่ชั่วโมงต่อมา
  • บางคนอาจป่วยหนักตั้งแต่แรกเกิดและเสียชีวิต

มโนมติของการพยาบาล (Nursing)

  1. การพยาบาลเป็นการช่วยเหลือคน
  • ทุกวัย ตั้งแต่แรกเกิดจนถึงวัยสูงอายุ
  • ทุกภาวะสุขภาพตั้งแต่สุขภาพดี จนถึงป่วยหนัก/วิกฤต
  • เพื่อให้คนสามารถดํารงภาวะสุขภาพไว้/ช่วยให้ คนกลับสู่ภาวะสุขภาพดีเมื่อเจ็บป่วย
  • รักษาทางการพยาบาล คือ กิจกรรมที่ พยาบาลปฏิบัติในขอบเขตหน้าที่ของตนในการ ช่วยเหลือด้านพฤติกรรมของบุคคลที่เปลี่ยนไป จากเดิม อันเนื่องมาจากผลกระทบจากปัญหา สุขภาพที่เกิดขึ้น หรือจากพฤติกรรมเสี่ยงต่อเกิดปัญหาสุขภาพ
  1. การพยาบาลที่จะช่วยเหลือให้คนมีภาวะสุขภาพดี หรือปรับสู่ภาวะ สุขภาพดี 2.1 การส่งเสริมสุขภาพ ่เป็นการช่วยในการสร้างพฤติกรรมสุขภาพหรือปรับเปลี่ยน พฤติกรรม 2.2 การป้องกันโรค
    การป้องกันระดับที่ 1 (primary prevention)
    การป้องกันระดับที่ 2 (secondary prevention)
    การป้องกันระดับที่ 3 (tertiary prevention)
    2.3 การดูแลรักษา
  • คนหนึ่งต้องเปลี่ยนสถานภาพจากที่สุขภาพดีหรือสุขภาพ ปกติมาสู่การเป็นผู้ป่วย
  • ผู้ป่วยแต่ละคนจะมีความกลัว วิตกกังวลแตกต่างกันออกไป
  • การดูแลรักษา จะเป็นไปตามแผนการรักษาของแพทย์ เป็นกิจกรรม ที่ทําโดยมุ่งเน้นการบําบัด
  • พยาบาลจะต้องรู้จักใช้ศิลปะในการติดต่อสื่อสาร การแสดงออกทางสีหน้า ท่าทาง การผ่อนปรน การสัมผัสที่อ่อนโยน และความเข้าใจในความรู้สึก อารมณ์ของผู้ป่วย
    2.4 การฟื้นฟูสภาพร่างกาย
  • เป็นระยะที่บุคคลออกจากภาวะของการเป็นผู้ป่วยกําลังกลับไปอยู่ในบทบาทของคนปกติ
  • เป็นระยะที่จะกลับบ้านเพื่อไปดูแลตนเองต่อที่บ้าน
  • พยาบาลจะต้องเข้าถึงจิตใจและรู้สภาพ ปัญหาของผู้ป่วยแต่ละคนอย่างถ่องแท้ เป็นผู้ให้กําลังใจ ให้ความหวัง ชื่นชมและยก ย่องผู้ป่วย
  1. การพยาบาลโดยใช้กระบวนการพยาบาลในการช่วยเหลือผู้รับบริการ ประกอบด้วยขั้นตอนต่างๆ ดังนี้ คือ
    1 การประเมินสภาพ
    2 การวินิจฉัยการพยาบาล
    3 การวางแผนการพยาบาล
    4 การปฏิบัติการพยาบาล
    5.การประเมินผลการพยาบาล
  1. การพยาบาลเป็นบริการที่จําเป็นต่อสังคม
  • กระบวนการที่เป็นพลวัตร ต่อเนื่องสัมพันธ์กันอยู่ ตลอดเวลา
  • กระบวนการพยาบาลจะสิ้นสุด ก็ต่อเมื่อความต้องการของ ผู้รับบริการได้รับการ ตอบสนองหรือปัญหาได้รับ การแก้ไข/ปัจจัยเสี่ยงได้รับการ จัดการให้หมดสิ้นไป
  • ถ้าขาดการพยาบาลที่มีคุณภาพ อาจส่งผล ให้คนไม่สามารถดํารงภาวะสุขภาพดีไว้ได้

กระบวนทัศน์หลักทางการพยาบาล
มีจุดมุ่งหมายเพื่อช่วยเหลือคนให้สามารถดํารงภาวะสมดุลหรือภาวะ สุขภาพดีได้ และช่วยเหลือคนที่เจ็บป่วยให้ปรับตัวกลับสู่ภาวะสมดุล

CDD81849-B1B0-48BD-ABB3-6D29E04C4020

8E735A6A-0C7F-4976-815F-560277A098FF

DFCAFF68-5611-47DD-AAE5-A6C3B14324CF

0E2D6DBB-6C5D-4ED1-A545-A9B217F74663

36E1F65F-17B4-428D-ABDB-28AB650BE345

5F5D8AF7-B81C-45AC-90ED-A3CB355BD7BD

7FB5E2DF-AD9A-4147-AB9B-EDCA79C73E7B