Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
4: JESUS ETA BERE GARAIKO GIZARTEA - Coggle Diagram
4: JESUS ETA BERE GARAIKO GIZARTEA
4.1 PALESTINA JESUSEN GARAIAN
Jesus ezagutzeko: non jaio zen, nolakoa zen eta haien garaiko gizartea aztertuko dugu.
Jesus Palestinan jaio zen eta garai hartan Erromatarren imperiokoa zen.
Ponpeio konkistatzen hasi zen k.a. 63an eta Titok gero k.o. 70 konkista ostean.
Zazpi administrazioetan banandu zen:
Judea
Perea
Dekapolis
Trakonitida
Galilea
Samaria
Idumea
BETEBEHARRAK
Behartuta zeuden Erromatarrei bi eratako zergak ordaintzeko:
Zuzeneko zergak: ondasunen arabera kopuru bat ordaindu behar zuten.
Zeharkako zergak: Egiten ute salmenta edo erosketengatik ordaindu beharrekoa ehunekoa
Palestinarrek ezin zuten heriotza-zigorrik eman Erromatarren baimenarik gabe. Baina bai epaiketa egin al zuten.
ONURAK
Palestinan Erromatarrek eraikitako komunikabide erabiltzen zuten, eta ondo zetorkien hori merkataritzari.
Erromarren administrazio- antolakuntza , posta- sistema eratu zuten. Eta hori ondo zetorkien Palestinarrei
Heeromatarrek herri-lan ugari egin zituzten eta horrela palestina bizitzeko egoera hobetu zen
Akueduktuak, antzokiak, iturriak, termak ...
ERROMAREN AGINTEAK
Erromatarren agintearen garaian gatazkak egon ziren Palestinatar, Judu eta erromatarrekin.
Erromatarrek Juduen legeak, erakundeak eta erlijioak errespetatzen zituzten.
Bere egun sakratuan ospatzea uzten zieten soldadutzatik kanpo geratuz.
K.a. 30etik k.o. 14ra arte Okatavio Zesar Augustoren angintaritzan bakean bizi izan zuten Juduek.
Palestinarrak gatazkan bizi ziren, Erromatarren menpe egotea kezkagarria zen. Eta haien kontra konspiratzen zuten.
Pontzio Pilato gobernaria mila judu gurutziltzatzea egin zuen. Eta geroago Tito generala sartu eta Tenplua suntsitu zuen.
4.2 PALESTINAREN ANTOLAKUNTZA POLITIKOA.
Jesusen garaianPalestina zen administrazio politikoan dagokionez aspimarratu dezagun hiru gertakari.
HERODES I.a HANDIA
K.a. 37tik k.o. 4ra arte iraun zuen erregetzan. Palestina Erromarren menpe baizegoen.
Erresumaren mugak zaindu behar zituen bere soldaduez. Eta politikaz jokatzeko aukera eman zioten.
Herri- lan garrantsitsuak egin zituen Jerusalemen
Templua berreraiki zuen eta apaindu zuen, antzoki, gotorleku eta kirol estadioak.
Haur baten jaiotzaren berri euki zuen Herodes eta Israelgo erregeak deitzen ari zen.
Hil egin zenean erresuma banandu baina gobernari bat bakarrik onartu zuten.
PONTZIO PILATO
Judeako Erromatar gobernaria izan zen k.o. 26tik 37ra arte
Bere egin behar zuena zen zazpi administrazioak kontrolatzea.
Erromaren zergak kobratzea eta baimentzea heriotza epaiak.
Galilear batzuen hilketa agindu eta ere samarien hilketa bat.
BILTZAR NAGUSIA EDO SANEDRINA
Juduen aginte-organo berezia zen. Biltzar nagusia parlamento antzekoa zen.
Sanedrin hitza = elkarrekin eseri, kontseilu.
Botere legegilea, judiziala eta betearazlea betetzen zituen.
epaitegi gonaren lanak ere egiten.
liturgi egutegia eratu.
herrialdeko erlijio bizitza eratu
erlijio doktrina finkatu.
Biltzar nagusia hiru motako 71 kidek osatzen zuten.
Apaiz nagusia eta apaizak: gehienbat saduzeoak ziren.
Lege-maisuak: fariseuak ziren batez ere.
Zaharrak: ia gheinak aristokraziakoak eta negozio gizonak.
Apaiz nagusia: biltzar nagusiaren lendakari modukoa. Herrialde kontrolpean gobernatzea.
ESKEMAK
PALESTINA JESUSEN GARAIAN
Politika egoera
Erromako boterea
Erromatar gobernua
Errege txikiak
Juduen boterea
Sanedrina
Erlijio egoera
Sinismenak
Lege bat
Herri bat
Jainko bat
Fede kultua
Legea bete
Larumbata gorde
Kultua templuan
Sinagogara joan
Jaiak
Gizarte egoera
Goi mailako zuzendariak
Farisearrak
Saduzearrak
Erromatar buruak
Zerga biltzaile nagusiak
Apaiz nagusia
Lur jabe handiak
Erdi mailakoak
Apaizak
Lege maisuak
Artisauak
Zerga biltzaileak
Behe mailakoak
Abeltzainak
Nekazariak
Arrantzaleak
Marjinatuak
Gaixoak
Gentileak
Elbarrituak
Emakumeak
Publikanoak
Umeak
ANTOLAKETA POLITIKOA
Palestina osoko erregea ( Herodes I Handia 37-4 k.a )
Idumea eta Trakonitide ( Filipo 4 ka-34 ko )
Galilea eta Perea ( Herodes Antipas 4 ka-39 ko )
Judea eta Samaria ( Arquelao 4 k.a-6 ko )
Erromatar Prokuradorea ( Pontzio Pilato26-36 ko )
4.3 PALESTINAREN GIZARTE- ETA ERLIJIO-EGITURAKETA
GIZARTE EGITURAKETA
Palestinan ere zenbait gizarte mailatan zegoen sailkatuta gizartea
Piramide bat dugu beren ekonomi, politika erlijio garrantsiaren arabera.
Piramidea
Goi-mailako klasea
Lur-jabe handiak
Merkatari aberatsak
Erromatar buruak
Zerga-biltzaileen buruak
Apaiz nagusiak
Erdi-mailako klasea
Zerga-biltzaileak
Lege-maisuak
Artisauak
Apaizak
Behe-mailako klasea
Behartsuak
Esklaboak
Gaixoak
Legenardunak
Herria: nekazariak, arrantzaleak...
HERRIA
Aipatuko ditugu beheko mailaren gizon-emakumeak, behartsuak eta baztertuak.
Nekazariak: lur apur bat zuten eta ozta-ozta bizitzen zuten.
Jornalariak edo besteren konturako langileak: asko zeuden langabezian.
Esklabo juduak: ez zuten askatasunik
Herrixketako artisau txikiak: Lan asko egiten zuten: errementeriak, arotzak...
Beste multzoak: emakumeak, haurrak, esklabo ez-juduak, soldatapeko artzainak eta publikanoak.
Eta azkenik eskekoak eta gaixoak zeudenak. Gizarteko beheko mailan zeuden eta ez zuten ezer. ez jaterik...
Pertsona hauen egoera guztiak oso oso txarrak ziren, jendeak arroka bat besalakoa hartzen zuten.
ERLIJIO EGITURAKETA
Erlijioa oso garrantzitsua zen Palestinan eta Jesusek harremanak izan zituen hitz eginez.
TALDE ERLIJIOSOAK
Apaiz nagusiak eta apaizburuak
Boteretzuenak ziren , biltzar nagusiaren lendakaria
Herriko familiako nobleetakoak ziren.
Apaizak
Hiru talde bereizten zituzten:
Saduzeoko gizarte-klasekoak
Herrietako apaizak: Beste lanbide bat zuten eta horrengandik bizitzen zuten.
Lebitarrak: Apaizen laguntzaileak ziren .
Fariseoak
Beren gehiegizko legea eta bete beharra zela eta bereizten zitzaien.
Eta horregatik ez zuten harremanik ez saduzeoekin ez...
Erdiko klasean zeuden eta herriaren gidari espirituala, moisesen legean oinarritutako israelgo fedea ez zen.
Saduzeoak
Hauen izena Salomonen egunetatik, Sadoc-etik jatorria zuen.
Gizartearen goi klasean zeuden, Erlijio-idiologia kontserbadorea ziren.
Erromatarren laguntzaileak ziren eta jesusen eta haienn jarraitsailehen etsaiak.
Zeloteak
Legearen fanatikoak ziren hortik dator izena, Jainkoa bakarrik onartzen zuten gure aitatz.
Erromatarren aurka zeuden eta gudan prestatu zituzten eta haien nahia juduak aske egotea zen.
Esenioak
Liburu santuen hausnarketan eta otoitzean, Mesiasen ettorrera itxaroten zuten.
Munduko bekatu kendu bahi zuten eta izen hori zuten zeren eta jainkosale isilak esan nahi du.
Baptistak
Jordan ibaian zeuden taldea ziren eta predikadoreak, herriari deika.
Helenistak
Afrikakoak ziren eta beren hizkuntza grekoa zen, beren sinagoga propioa zuten.
4.4 JESUSEN GARAIKO ERLIJIO-ERAKUNDEAK
Lau erakundetan banaduta zegoen: Legea, Jerusalemgo Tenplua, sinagoga eta jai nagusiak.
LEGEA
Jaunaaren hitza eta Juduen zuzentasuna zuzentzen zuten. Egunero irakurtzen zen. Juduek begirune berezia zuten.
JERUSALEMGO TENPLUA
Tenpluan salmoak abesten ziren erre-opariak edo sakrifizioakeskaintzen jerusalemgo.
k.a 515 berreraiki zne .
salomonen eraikitako babilonia k.a 586an.
Erlijiososa:
Jainkoari salmoak abestu
Liburu Santuak irakatsi.
Abereak erre-opari eskaini.
Bakarkako otoitza.
Lege-maisuek eta apaizek
Apaizek, lebitarrek eta herriak.
Gizartekoak
Atezainek, lebitarrek eta dirudunek.
Apaizek, lebitarrek eta herriak.
Merkataritzakoak
Abereen salmenta erre-oparietarako.
Merkatariek, herriak, diru-trukatzaileak.
politikoak
Biltzar Nagusiaren asteroko bilkurak
Biltzar Nagusiko kideek.
SINAGOGA
Juduek han biltzen ziren eta otoitz egiten zuten, 3 alditan eginez.
Hamar aginduak edo Legearen pasarte bat irakurtzen zuten. Ere salmoak abestu eta biblia irakurri eta errabinoek.
Sinagogan Errabinoak irakurtzen eta idazten irakazten zien txikienei.
Egunero hartzen zuten biblia eta irakurtzen zuten handik baina hori bakarrik interes handia zutenok.
Herri askotan zen gizon nagusien topagunea. Eta eztabaidatzen zuten herriko arazoak.
Ebanjelioak esaten digutenez, Jesus asko joaten zen sinagogara, nazaretekoa eta kafarnaugmo-ra.
JAIAK
3 dira garrantsi handienak dutena: Bazkoa, Mendekoste, etxola-jaia
Udazkenean jai bat ospatzen da: Argien Festa.
Udan bi jai ospatzen dira: Tronpeten festa eta Barkamenaren festa
Neguan festa bat ospatzen da: Gozatzearen festa.
Udaberrian lau festa ospatzen dira: Paskoaren festa, ogia legamia barik festa, Primicen festa eta Petencotes-en festa.
JAI KONKRETUAK
Bazkoa
Nisan hilaren 14 an ospatzen zen. ospatzeko bildotz bat jaten zuten.
Jainkoari eta abereari babesa eskatzeko taldean sarzen.
Mendekoste
Bazkotik 50 egunera ospatuta, gure ekainan edo maiatzan.
Sinai mendian egin zuten ituna gaitik.
Urte Berria
Gure iraila da, Tisri hilaren 1ean ospatu.
Rosh hasna eguna zelako
Espiazioa
irailean, tsri 10 ena
Etxola jaia
tshri 15 etik 21 era
BASAMORTUA OROITZEKO
4.5 ISRAELGO ERLIJIO-GIROA
Herri eta naizo guztietan daude.
Haiek beti itxaron dute mesias heldu harte
Pertsiarren eta Greziarren agintaldian.
Mesiasen irrikan zeuden, Dabiden garaietako handitasuna bueltatu behar zien.
Profetek iragarri zuten mesiasen mezua.
TALDEAK EDO PERTSONAK ETA NOLA ITZAROTEN ZUTEN MESIAS.
Erromatarrek: lider politiko bat itzaroten zuten.
Apaizak: ez zuten mesias itxaroten, buruaskiak sentitzen zituzten.
Baptistak: Prfeta bat bezalakoa.
Fariseoak: ziur zeuden herria Moisesen legea betetzeko agertuko zela.
Herria: Zuzentasuna ekarriko zuela uste zuten herrirako.
Zeloteak: Herrirako gudaria helduko zela pentsatzen zuten.
Esenioak: Modu askotan agertuko zela uste zuten: apaiza, profeta, gudaria.
Guztiak ez zuten Mesias ikuspuntu beretik ikusten.