Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

GS hoofdstuk 4, SDAP - Coggle Diagram

- - - - dit waren hallen met vele machines en arbeiders
    - - dit wordt duur dus begonnen ondernemers boeren van het platteland deze taak op te leggen wol te vervaardigen
      - huisnijverheid verdween door de aanvraag naar katoen wat goedkoper en fijner was en wat groot brittanie uit de koloniën in Amerika en Azië haalde
        
        dit was moeilijk te behalen voor de huisnijverheid door de achterstand
        
        daarom verzonnen uitvinders machines om sneller meer te weven en spinnen zoals de spinmachines, maar deze moesten ze op zich zelf laten lopen
        
        er werden specialen huizen gemaakt met watermolens die draaide en zo de machines liet werken, dit werd op grote schaal gedaan met fabrieken
        
        de stoommachines werden daarna uitgevonden deze trokken water uit mijnen, James Watt paste dit idee aan om spinners en wevers me te make en zo begint de industriële revolutie
  - - - zo begon de moderne tijd 1800-nu
  - - - niet iedereen was hier voor
        
        zoals kunstenaars en andere vonden het moeilijk om rationeel denken te vervoegen, het was voor hun normaal hun gevoel te volgen
        
        sommigen vonden ook het idee dat ieder mens gelijk was met dezelfde rechten raar en vonden dat mensen toch wel individualiteit hadden
        
        mensen vonden ook dat het janken en vechten voor gelijkheid alleen had gezorgd voor geweld en gedoe en de industrialisatie lieten vieze steden achter wat ook slecht was
        
        zo begon de tegenwering: de romantiek deze had kenmerken zoals
        
        afkeer van de stad/veel liefde voor natuur
        
        waardering voor het onbedorven leven van boeren en vissers en tradities en culturele verschillen
        
        veel nadruk op gevoelsleven
        
        belasting voor de geschiedenis en fascinering van de tijd in de middeleeuwen dat er nog geen machines waren
- - - - lucht in de fabrieken was super smerig en het lawaai was verschrikkelijk
      - dit werk was gevaarlijk en er gebeurde vaak ongelukken, dit kon de basen niks schelen, het koste geld en ze waren niet verantwoordelijk
      - mensen moesten veel werken 6 dagen per week zonder vakantie
      - protesteren tegen iets was gevaarlijk en kon je zo ontslagen krijgen
      - om zo veel mogelijk te verdienen lieten ze deze simpele baan aan iedereen geven voor ernstig laag loon, soms werden zelfs vrouwen en kids aan het werk gezet voor nog minder loon
    - - door bhetgebrek aan OV moesten mensen lopen naar hun werk wat leidde tot enorme steden rond de industrie gebieden offerwijl urbanisatie/verstedelijking
      - er waren ook problemen met waar mensen woonden, in kleine huisjes bovenop elkaar helemaal in het donker terwijl er vuile rook door de schoorsteen spoot
      - al het afval kwam terecht in beerputten of rivieren en kanalen, er was dus geen schoon drinkwater
      - hygiene was vreselijk met veel besmettelijke ziektes waar mensen aan stierven dus mensen werden meestal niet ouder dan 50 jaar en ook veel kids en baby's stierven
  - - - dit werkte het beste als er geen wetten en regels waren voor arbeiders om hun tegen te houden en zo veel mogelijk geld t verdienen, dit is kapitalisme
        
        eeuwenlang hadden de mensen een standen samenleving van de geestelijke, de adel, en de 3de stand, maar nu waren de belangrijkste ondernemers en fabrieksarbeiders tijde deel van de 3de stand
        
        zo verdelen we deze samenleving in klassen in plaats van in. standen, het klassenmaatschappij had er 3
        
        middenklasse was de middengroep van personeel, winkeliers etc. zij hadden het betreden arbeiders maar waren niet zo rijk als de ondernemers
        
        de arbeidersklasse was veruit de grootste klasse, zei hadden geen bezit en konden alleen maar werken voor geld
        
        ondernemersklasse, de rijkste klasse zij hadden alles wat nodig was om producten te maken: kapitaal, zij woonden in buitenwijken met veel plaats en luxe en parken
  - - - de verbrandingsmotor die op diesel en benzine werkte maakte de auto mogelijk
      - nieuwe manier om staal te maken, sterker dan gewoon ijzer
      - de gaslamp en later de elektrisch light om de straten en huizen te verlichten
      - gas werd ook benut voor verwarming en elektriciteit voor huishoudelijke apparaten
      - de telefoon/telegraaf gaf je de mogelijkheid over afstand te praten
      - medici leerden vaxinaties te maken voor het hygiene probleem en verdovingen bij operaties
      - er werd kunstmest gemaakt voor de ondernemersklasse
    - - dit maakte iedereen optimistisch en ze dachten dat de wereld vooruit ging
  - - - er ontstonden allerlei nieuwe wetenschappen
        
        de economie: studie van het maken ruilen en verbruiken van goederen en diensten
        
        dit begon met Adam Smith een boek schreef over oorzaak en welvaart waar hij concludeerde dat de welvaart het beste was als de bestuur niet ingreep bij de econonomie
        
        door de economische wetenschap ontstonden er meer wetenschappen
        
        sociologie: studie van hoe de samenleving werkt
        
        psychologie: studie van de menselijke geest werkt
        
        psychiatrie: studie van de geesten ziektes
        
        de grootste wetenschappelijk ontwikkeling was de evolutietheorie uit 1859 van Charles Darwin
        
        hij legde uit dat organismes zich aanpassen door kleine ontwikkelingen met generaties, zo verklaarde hij de evolutie
        
        het darwinisme is de basis van de moderne biologie
        
        geschiedenis werd wetenschappelijker, er kwam meer precisie in de geschiedenis met strenge regels en het werd een apart vak op universiteiten
- - - - het moest een sterk koninkrijk zijn om aanval van Frankrijk te voorkomen dus voegde de Benelux samen in een eenheidstaatin 1815
        
        niet lang hierna kwam in 1830 kwam België in opstand en werd onafhankelijk
      - na dat groot brittanie in 1795 Nederlandse koloniën had veroverd kregen zij delen van het toen Nederlands indie terug, ook de Antillen en Suriname kregen ze terug
      - Willem I was in 1815 koning geworden maar hij geloofde niet in democratie hij moest de hoogste macht hebben
        
        hij koos zelf de ministers van de regering
        
        er was een volksvertegenwoordiging die toezicht hield op de besluiten van de regering maar Willem I koos deels van de mensen in de 1ste en 2de kamer
        
        het andere deel werd gekozen door rijke lui die het meeste belasting betaalde
        
        wel kwam er een grondwet met natuurlijk die rijke lui met censuskiesrecht zo spraken we van een constitutionele monarchie (constitutie: grondwet)
      - economisch ging het ging het in het zuiden nog best ok maar in het noorden hadden ze enorme achterstand in economie in 1815
        
        er werd nog gewerkt met windmolens en er waren geen fabrieken
        
        er was enorm armoede
        
        Willem I zn idee was om de economie te helpen de infrastructuur te verbeteren dus liet hij kanalen graven en wegen aanleggen en hij probeerde het net zoals groot brittanie te maken
        
        zo reed de eerste stroomtrein in 1839 tussen Haarlem en Amsterdam
  - - - de liberalen waren mensen van het rijke volk die meer inspraak wouden in het bestuur, deze mensen waren gefascineerd door de franse revolutie
        
        omdat alleen deze rijke mochten stemmen groeide het aantal liberalen
        
        zij dachten dat de economie alleen kon groeien als het bestuur zich er niet mee bemoeide net zoals in groot brittanie dus wouden zij meer vrijheid voor ondernemers
  - - - hij liet Johan Rudolf Thorbecke (leider van de liberalen) een nieuwe grondwet schrijven
        
        de koning kreeg een stuk minder macht
        
        hij mocht ook geen parlementsleden verkiezen deze werden gekozen door rijke burgers gekozen
        
        zo wordt Nederland een parlementair democratie waar het parlement de hoogste macht had, lokaal hadden de armen nogsteeds niks te zeggen door cencuskiesrecht: alleen rijken mogen stemmen
        
        voortaan regeerde de ministers samen met het parlement
        
        de ministers maakte plannen voor wetten
        
        het parlement keurde die goed of niet goed
        
        het parlement bepaalde de ministers en zij mochten deze ook ontslaan
- - - - windmolens werden verplaatst door machines
      - textiel en voedingsmiddel fabrieken komen op
      - in 1890 kwam de zware industrie met scheepsbouw en machinebouw op gang
        
        door havens in Rotterdam werden grondstoffen van de koloniën gehaald
        
        kanalen worden aangelegd en een spoorwegnet, dit verbeterde de export enorm voor ondernemers
        
        eind 19de eeuw gingen de steenkoolmijnen in Limburg open waar ze steenkool konden halen zonder hoge importen
      - mannen, vrouwen en kinderen werkten in Nederland ook voor laag loon en om slechte arbeidsomstandigheden, een klassenmaatschappij met veel ongelijkheid
        
        liefdadigheid van kerken en rijke is het enige wat hun voedsel en kleding gaf
  - - - sommige waren enorm tegen wat er gebeurde met de arbeiders en hoe weinig eraan werd gedaan, zo begon rond 1850 het socialisme
        
        Karl Marx was een grondleger van het socialisme hij was zeer tegen dat het kapitaal in hand was van een klasse
        
        hij voorspelde een klassenstrijd van de arbeiders waarbij de arbeider uiteindelijk zouden overwinnen, het kapitaal zou van iedereen zijn, een klasseloze samenleving ontstaat en iedereen heeft even veel inkomen
        
        sociaaldemocraten dachten waren ook tegen privébezit en wouden dit bestrijden op een vredige manier
        
        het idee was dat zij vakbonden maakte die voor de arbeiders onderhandelden voor inkomen en werkuren, als hier niet naar geluisterd werd kon er een staking ontstaan, hier zat een verbod op
        
        dit kon ook veranderd worden door wetten
  - - - er kwam een einde aan het verbod op vakbonden in 1872
        
        2 jaar later een werd het eerste sociale wet (de kinderwetje van houten) een beperking op kinderarbeid, het begin van meerdere wetten over arbeiders
      - ook werden er dingen rond 1900 gedaan aan de woonomstandigheden
        
        er kwam een verbod op verkopen van onbewoonbare krotten
        
        kids kregenleerplicht
        
        er kwam betere medische zorg en betere riolering