Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

เครื่องมือ 7 ชิ้นในการเรียนรู้ชุมชน - Coggle Diagram

เครื่องมือ 7 ชิ้นในการเรียนรู้ชุมชน

ชิ้นที่ 1 แผนที่เดินดิน

การประยุกต์ใช้

อาจนำแผนที่เก่าที่เคยทำไว้มาใช้เป็นข้อมูลพื้นฐานเบื้องต้น แล้วตรวจสอบว่ามีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร ใส่รายละเอียดเพิ่มเติม

ให้ความสำคัญกับการสร้างความคุ้นเคยกับชาวบ้านในชุมชนควบคู่กับการเขียนแผนที่

ต้องเดินสำรวจให้ทั่วถึง โดยเฉพาะบ้านคนจน บ้านผู้ทุกข์ยากที่อยู่ชายขอบของชุมชน บ้านของผู้ที่แยกตัวอย่างโดดเดี่ยวในชุมชน

ถ้าทีมงานมีหลายคน ไม่ควรแยกเขียนแล้วนำมาต่อกัน ควรเดินสำรวจร่วมกันทั้งทีม

หมั่นสังเกตและพูดคุยแลกเปลี่ยนกันในทีมระหว่างเดินสำรวจว่าพื้นที่ที่เห็นบอกเรื่องราวอะไรที่สำคัญของชุมชน

ข้อมูลบางอย่างไม่สามารถสังเกตได้ด้วยตาเพียงอย่างเดียว จำเป็นต้องสอบถามจากเจ้าของบ้านญาติ เพื่อนบ้าน หรือบุคคลอื่นเพื่อประกอบการพิจารณาเพิ่มเติม

ข้อมูลบางอย่างไม่สามารถสอบถามจากเจ้าของบ้านได้โดยตรง จำเป็นต้องสอบถามคนในชุมชนเพิ่มเติม หรืออาศัยการสังเกตเพิ่มเติมด้วยตนเอง

พยายามเขียนข้อสังเกต เช่น ความสัมพันธ์ทางสังคมระหว่างคนในชุมชน หน้าที่ทางสังคมของพื้นที่ต่าง ๆ

ชิ้นที่ 3 โครงสร้างองค์กรชุมชน

หลักการสำคัญในการทำแผนผังโครงสร้างองค์กรชุมชน

มองโครงสร้างองค์กรชุมชน เหน็ ความสัมพันธ์ในแง่มุมต่าง ๆ การทําความเข้าใจลกั ษณะความสัมพันธ์ของโครงสร้างองค์กรชุมชนทั้งด้านเศรษฐกิจสังคม และการเมือง จะทําให้เราเข้าใจถึงบทบาท อํานาจขององค์กรชุมชน

รายชื่อองค์กรในกระดาษอาจเป็นแค่ภาพลวงตา รายชื่อคณะกรรมการต่างๆที่ปรากฏในแผ่นกระดาษอาจเป็นรายชื่อที่จัดตั้งไว้โดยไม่มีการเปลี่ยนแปลงหรือไม่มึความเคลื่อนไหวทางสังคม

ศึกษาศักยภาพองค์กรโดยมองที่ปฏิบัติการ การศึกษาโครงสร้างองค์กรที่มีอยู่ในชุมชนทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ ต้องศึกษาลึกซึ้งถึงการปฏิบัติการรขององค์กร มองให้เห็นวา่ ใครบ้างที่มีบทบาทในองค์กรชุมชน และมี ความสำคัญมากน้อยเพียงใด

การประยุกต์ใช้

การเก็บข้อมูลองค์กรต้องเก็บข้อมูลทั้งองค์กรที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ โดยเฉพาะองค์กรที่ไม่่เป็น   ทางการมักมีศักยภาพการทํางานเนื่องจากเป็นองค์กรที่เกิดขึ้นจาก ความสมัครใจ และต้องการมีส่วนร่วมชาวบ้าน

ข้อมลูบางอย่างอาจมองเห็นไม่ชัดจากการพดู คยุ จึงควรใช้การสังเกตร่วมด้วย

ควรเก็บข้อมลู ในระดับที่เป็นปฏิบัติการองค์กรกรให้ได้มากที่สุด

การเข้าใจโครงสร้างองค์กรชมุชนต้องอาศยัระยะเวลาจึงไม่ควรเร่งรัดเขียนผงั โครงสร้างองค์กรชุมชนแต่ควรเน้นที่การพดู คุย สังเกตและเข้าร่วมกิจกรรมตา่ ง ๆของชมุ ชนเพื่อเรียนรู้ระบบความสัมพันธ์ของชุมชนก่อน

ชิ้นที่ 4 ระบบสุขภาพชุมชน

ประกอบด้วย

สุขภาพ เชื่อมโยงกาย ใจ สังคมและสิ่งแวดล้อม จิตวิญญาณ

สุขภาพเป็นผลกระทบจากสังคม และ ส่งผลกระทบต่อความอยู่ดี

สะท้อนมิติชุมชนด้านอื่นๆ ระบบวิธีคิด โลกทัศน์ หรือจักรวาลวิทยาของท้องถิ่น

เมื่อเผชิญวิกฤติด้านสุขภาพ มักทำให้มนุษย์ต้องอาศัยคำอธิบายหรือคำตอบที่มีรากฐานจากวิธีคิด และโลกทัศน์ในวัฒนธรรมท้องถิ่น

การประยุกต์ใช้

การทำบันทึกเหตุการณ์การเจ็บป่วย ซึ่งจะทำให้เราได้ภาพของความ หลากหลายของการเยียวยารักษาโรค การรับรู้เกี่ยวกับระบบสุขภาพชุมชนที่เรามี อาจเป็นเพียงส่วนเล็กๆในโลกสุขภาพของชาวบ้านเท่านั้น ชาวบ้านอาจจะมีการ เยียวยารักษาโรคที่เราไม่รู้และอยู่นอกระบบการรักษาแบบสมัยใหม่

 ในแต่ละระบบการแพทย์มีองค์ประกอบย่อย 2 ส่วน คือ ระบบทฤษฎีโรค และการดูแลสุขภาพซึ่งจะ  เกี่ยวข้องกับวิธีคิด การกระทำ ความสัมพันธ์ของคนใน ชุมชน ซึ่งคนทำงานชุมชนจะต้องจำแนก และเก็บข้อมูลทั้ง 2 เรื่อง

ชิ้นที่ 6 ประวัติศาสตร์ชุมชน

การประยุกต์ใช้

การเข้าใจประวัติศาสตร์ชาติ หรือรู้ว่ามีเหตุการณ์สำคัญๆอะไรเกิดขึ้นในภาพใหญ่ของประเทศจะช่วยให้ เราเข้าใจประวัติศาสตร์ท้องถิ่นดีขึ้น เช่นการรู้เรื่องประวัติศาสตร์ลาวและอีสาน จะเข้าใจเรื่องเล่าของ ชาวบ้านในจังหวัดชัยภูมิที่อพยพมาในครั้งศึกเจ้าอนุวงศ์จากเวียงจันทร์ได้ การเข้าใจประวัติศาสตร์ ชายแดนใต้ ทำให้เข้าใจอารมณ์ความรู้สึกต่อเจ้าหน้าที่รัฐไทยดีขึ้น

อาศัยการสอบถามหรือสัมภาษณ์ผู้รู้ในท้องถิ่น เริ่มจากหาผู้อาวุโส คนเฒ่าคนแก่ พระหรือนักบวช ผู้นำ ชุมชน เรียกบุคคลเหล่านี้ว่า ผู้ให้ข้อมูลหลัก (key informant)

แบ่งคำถามเป็นหมวดหมู่ เช่น ประวัติศาสตร์สังคมและวัฒนธรรม เศรษฐกิจ การเมือง สุขภาพ คำถามที่ ใช้ เช่น ใคร อะไร ที่ไหน เมื่อไหร่ อย่างไร กับใคร ผลกระทบคืออะไร

อาจเรียบเรียงเป็นบทความพรรณนา หรือเขียนเป็น timeline ด้วยสัญลักษณ์

   เรื่องราวเกี่ยวกับเหตุการณ์ที่ผ่านมาของชุมชนในช่วงเวลาหนึ่ง บอกเล่าจากมุมมองของชุมชนเอง อาจ แตกต่างจากที่รัฐหรือนักวิชาการเขียน ผสมผสานข้อเท็จจริง จินตนาการ และความทรงจำของท้องถิ่น ถูกสืบทอดผ่านเรื่องเล่า ตำนาน สถานที่ บันทึก ขนบธรรมเนียม แบบแผนการปฏิบัติต่างๆของชุมชน สำคัญต่ออัตลักษณ์ ความนึกคิด ทัศนะ ท่าทีของชุมชน (อาจกล่าวได้ว่า ชุมชนเป็นผลผลิตของ ประวัติศาสตร์)

ชิ้นที่ 5 ปฏิทินชุมชน

การประยุกต์ใช้

ให้จำแนกกิจกรรมเพื่อเป็นปฏิทินชุมชน 2 ลักษณะ คือ ปฏิทินด้านเศรษฐกิจ และ ปฏิทินด้านวัฒนธรรม/สังคม

รวบรวมข้อมูลด้านอาชีพ/การดำรงชีวิต เช่น อาชีพของคนในชุมชน อาชีพของสมาชิกในชุมชนที่มาอาศัยทำมาหากินในระแวกชุมชน

สอบถามข้อมูลกิจกรรมทางด้านวัฒนธรรมที่สมาชิกในชุมชนร่วมกันจัด เช่น งานบุญตามประเพณีต่างๆ และกิจกกรมด้านสังคมที่ชุมชนมีส่วนร่วมกับหน่วยงานอื่นๆ เป็นต้น

เห็นแบบแผนกิจกรรมของชุมชน ช่วยในการวางแผนงานโครงการ สามารถปฏิบัติงานได้อย่างเหมาะสมและถูกจังหวะเวลา

ควรหมั่นสังเกตด้วยตนเอง เพราะพื้นที่ที่เราศึกษามักเป็นพื้นที่ที่ตั้งอยู่บริเวณเดียวกับ สถานที่ทำงานของเราอยู่แล้ว เราก็สามารถพบเห็นได้บ่อย และเขียนบันทึกเก็บเอาไว้ว่าเกิด เหตุการณ์ กิจกรรม ประเพณี กิจกรรมทางเศรษฐกิจต่าง ๆ เหล่านั้นเมื่อไร

ควรเข้าไปสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วมในงานบุญงานประเพณีทั้งหลาย เพราะจะช่วย ทำให้เรารับรู้ข้อมูลได้โดยตรงว่านอกจากจะรู้ว่าวันนั้น ๆ เป็นวันอะไรแล้ว ทำให้เรารู้รายละเอียด เพิ่มยิ่งขึ้นว่าในวันนั้นเขาทำอะไร กลุ่มคนที่เข้าร่วมเป็นใคร ทำความเข้าในในพิธีกรรมต่าง ๆ ที่ เกิดขึ้นได้มากขึ้นด้วย

สอบถามจากชาวบ้าน เช่น กลุ่มคนเฒ่าคนแก่ จะเป็นแหล่งข้อมูลปฏิทินวัฒนธรรม ให้กับเราได้อย่างดี เวลาเราเข้าไปคุยด้วย คนแก่มักจะจำได้แม่นยำว่าเดือนอะไรมีประเพณี อะไรบ้าง เป็นต้น

- - - - คนป่วยและคนพิการ ความเจ็บป่วยและความพิการส่งผลกระทบต่อ ชีวิตและครอบครัวการเรียนรู้เรื่องราวความเจ็บป่วยและการต่อสู้เพื่อชีวิตที่ดี ขึ้นของผู้ป่วยหรือแม้แต่เรื่องราวที่สะท้อนความสิ้นไร้หนทางล้วนทำให้ทราบถึง บุคคล ครอบครัว และสังคมที่เขามีชีวิตอยู่ทั้งยังเป็นสิ่งที่ต้องรู้และเข้าใจเพื่อ ช่วยแก้ปัญหาของเขาเหล่านั้นด้วย
        
        คนเฒ่าคนแก่ ประวัติชีวิตของผู้สูงอายุนอกจากให้ข้อมูลเกี่ยวกับ บุคคลแล้วยังได้ข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์ของชุมชนและเรื่องราวทาง สังคมวัฒนธรรมอีกด้วย
      - กลุ่มผู้นํา ทั้งผู้นําแบบทางการและผู้นําไม่เป็นทางการ การศึกษาประวัติ ผู้นําจะทำให้รู้จักผู้นําชุมชนดีขึ้นและช่วยให้เข้าใจความสัมพันธ์ที่ผู้นํามีต่อส่วน ต่าง ๆ ของชุมชนเห็นถึงศักยภาพจุดแข็งจุดอ่อนของสถานะผู้นําในชุมชน
    - - การรู้จักตัวละครอื่น ๆ ในชีวิตของผู้ถูกสัมภาษณ์จะช่วยในการตั้งคําถาม แบบชวนคุย และติดตามเรื่องราวชีวิตของเขาได้ดีขึ้น การศึกษาหรือสอบถาม ผังเครือญาติก่อนเพื่อรู้จักกับผู้คนที่เกี่ยวข้องกับชีวิตของเขาจะทำให้การพูด คุยง่ายขึ้น
        
        ควรทำการจดบันทึกไว้เสมอ หากจะทำการบันทึกเสียงหรือภาพอาจต้องขอ อนุญาตก่อน การจดบันทึกอาจทำลงบนเส้นทางเวลา โดยอดเหตุการณ์คร่าว ๆ ไว้บนตำแหน่งของเวลาที่เหมาะสมรวมทั้งบันทึกข้อสังเกตเกี่ยวกับตัวตน อารมณ์ ความรู้สึกนึกคิดและบุคลิกภาพของผู้ให้ข้อมูลไว้ด้วย