Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
Nederlands Historische literatuur - Coggle Diagram
Nederlands Historische literatuur
1500-1700
Blik steeds meer op het leven op aarde ipv. God.
Mensen gingen ander denken over de wereld. Bijv. door Columbus en Copernicus, daarnaast ook door boekdrukkunst.
Idee over de mens veranderde; in de middeleeuwen werd de mens nog beschouwd als een anoniem onderdeel van de gemeenschap. Nu begon men hem steeds meer als een uniek individu te zien, dat zich op zoveel mogelijk gebieden moest ontwikkelen (homo universalis).
Geloofsstrijd
Beeldenstorm; protestanten vernielden rooms-katholieke kerken.
Gevolg van Reformatie; een beweging onder leiding van Maarten Luther, die brak met de katholieke kerk.
Schande rijkdom pausen en monniken.
Aflaatbrieven.
Luther: Enige manier om in de hemel te komen was een diep geloof.
Paus wees Luther af en verbande hem uit de kerk.
Katholieke keizer Karel V wou geen ruzie waardoor het Europese rijk uiteen kon vallen, dus verklaarde Luther vogelvrij.
Willem van Oranje
Geboren in Lutherse familie.
Erfde op jonge leeftijd enkele gebieden van de Nederlanden, de toen deel uitmaakte van het grote rijk van de rooms-katholieke Karel V (keizer van Duitsland en koning van Spanje).
Karel V wilde niet dat stukken rijk in handen kwamen van een protestant.
Willem moest aan hof van Karel V in Brussel komen wonen.
Katholieke heropvoeding
Karel en Willem hadden goed contact = werkte zich op tot Karels plaatsvervanger in de Nederlanden.
Meningsverschil met Karels opvolger Filips II leidden uiteindelijk tot de Opstand, ook wel Tachtigjarige Oorlog.
Filips' meedogenloze vervolging van protestanten speelden een belangrijke rol.
Gouden Eeuw
Eeuwen van verre reizen en belangrijke ontdekkingen.
1492: Columbus eerste voet op Amerika.
1498: Vasco da Gama eerste reis naar Azië
Bloeiende handel
Toenemende welvaart; daarvan naam 'Gouden Eeuw'
Grachten in Amsterdam en andere handelssteden verrezen prachtige panden van welgestelde families.
Amsterdam migantenstad
Inwonersaantal steeg heel snel.
Migranten vluchtten voor oorlogsgeweld of geloofsvervolging.
Vlamingen, Brabanders, Walen, Spaanse en Portugese Joden.
Migranten waren opzoek naar werk.
Noren, Zweden, Denen, Duitsers, Polen.
Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) een belangrijke werkgever.
Dreef op grote schaal handel met Azië, en hiervoor waren veel zeelieden, soldaten en andere werklieden nodig.
seizoensarbeiders
ong. 30.000 Duitsers grasmaaien, dijken aanleggen of varen op de walvisvaart. Of werkervaring opdoen bij bijv. de bakker.
Franse taal
Werd in de 17e eeuw steeds belangrijker in de Hollandse steden.
toenemende internationale handel
Daarin was Frans de voertaal
Het stond hoog in aanzien.
Het hof, de adel en belangrijke burgers spraken het en gebruikten in hun brieven volop Franse Woorden.
Franstalige uitspraak van Willem van Oranje staat op het Nederlandse wapen - 'Je maintriendrai'.
Betekenis: 'Ik zal handhaven' --> 'Ik zal opkomen voor mijn land en volk'.
Niet iedereen was gecharmeerd van het Frans.
taalpuristen
vreesden dat Nederlands zou verarmen wanneer hun landgenoten veel woorden uit andere talen gebruikten
Veel mensen vonden het niet toepasselijk om een andere taal dan Nederlands te spreken in een tijd waar oorlogen werden gevoerd.
Belemmerde het eenheidsgevoel.
Literatuur: renaissance
Toneel
Buiten opgevoerd voor gewone volk.
komedies en kluchten populair
houten podium op markt
schouwburgen
rijken hadden zitplaatsen
gewone volk moest staan
tragedies; hoofdpersoon ongelukkig einde
soms kwam er een deux ex machina ('god uit de machine') te pas aan de ontknoping van een tragedie: een goddelijk of bovennatuurlijk personage zorgde dan voor een wonderlijke, niet logische afloop
komedies
regels van Aristoteles
Van het Franse woord 'renaître' dat betekent 'opnieuw geboren worden'.
Men beschouwde de nieuwe tijd als een tijd van wedergeboorte van de mens, die uit de duistere middeleeuwen was ontwaakt.
Term verwijst ook naar belangstelling voor de cultuur uit de klassieke oudheid.
kunstenaar in de renaissance namen klassieke werken van de Grieken en Romeinen als voorbeeld
literatuur was er in deze tijd vooral 'ter leerling ende vermaeck'
toneelstukken, liederen en gedichten bevatten over het algemeen een opvoedkundige boodschap
Liederen
gingen meestal over het geloof, de liefde en het gewone leven
ze konden grappig of serieus zijn
genre: geuzenliederen
'geuzen' = opstandige Nederlandse edelen en hun strijders, tegenstanders van de spaanse koning Filips II en aanhangers van Willem van Oranje
geuzenliederen over hun heldendaden, religieuze liederen, maar ook spot- en strijdliederen
bundel
Het Geusen lieden boecxken
voor die tijd drukte men ze op losse bladeren en werden ze verkocht voor weinig ( 'vliegende blaadjes')
Reisverhalen
Journaal van Bontekoe (1648)
schipper Willem Ysbrantsz beschrijft Bontekoe de reis die hij maakte in opdracht van de VOC
spectaculaire passage: explosie op Indische Oceaan waarbij hele schip in de lucht vloog
schipper Bontekoe overleefde het
veel gelezen omdat mensen nieuwsgierig waren naar de nieuwe dingen in de wereld
Sonnet
een gedicht
14 regels, verdeeld over 4 strofen (2 kwatrijnen en 2 terzinen)
italiaanse uitvinding uit de 14e eeuw
waaide via Frankrijk naar Nederland
ging meestal over de vrouw op die de schrijver verliefd was
schoonheid bezongen
uitvinder = Francesco Petrarca (1304-1374)
schreef over zijn liefde Laura
Rederijkerskamers
verenigingen van schrijvers
ontwikkelden zich tot centra van kunsten en wetenschappen, waar bemiddelde mannen op een informele manier iets konden leren
oefenen in het schrijven en voordragen van literaire en zakelijke teksten en in het zingen of spelen van liederen en en toneelstukken
twee rederijkerskamers bestonden er in de 16e en 17e eeuw
Het Wit Lavendel
met vooral vluchtelingen uit het zuiden als leden
De Eglantier
met vooral Amsterdammers op de ledenlijst
1617 = aantal schrijvers, waaronder G.A.Bredero en P.C.Hooft verlieten de rederijkerskamer
ze stichtten de Eerste Nederduytsche Academie
instelling, naar voorbeeld van Italiaanse academies uit die tijd, de wetenschap wilde populariseren door het aanbieden van hoger onderwijs in de landstaal, het Nederfuytsch ipv. Latijns
grote toneelzaal
kluchten (kort komisch toneelstuk)
blijspelen (komedie)
Het Wilhelmus, ca. 1570
naamgedicht/acrostichon
vanaf 1932 volkslied
geuzenlied in tijden van opstand tegen Spanje
ergens tussen 1568 en 1572 geschreven
doel lied
troostlied of strijdlied
onbekende schrijver
Poëzie
1700-1800
basis gelegd voor democratie, vrijheid van meningsuiting en godsdienstvrijheid
Franse Revolutie gaf aanzet
leus: 'vrijheid, gelijkheid, broederschap'
18e eeuw naam verlichting
er werd op wetenschappelijk, medisch en natuurkundige gebied grote vooruitgang geboekt
sleutels tot een betere samenleving
wetenschap
goed gebruik van verstand (ratio, rede)
mensen konden 'opgevoed' worden
genootschappen die zich toelegden op 'kennis en nut'
speciale aandacht opvoeding
alles mocht kritisch bekeken worden
koningschap, de staat, de kerk en het geloof kwamen onder vuur te liggen
Godsdienstvrijheid
tolerant land
iedereen was er vrij om zijn eigen geloof te kiezen
paste bij de gedachte dat het geloof niet met argumenten te twisten viel en dat er niet één ware godsdienst kon bestaan
officiële ('publieke') kerk
De Nederduits Gereformeerde kerk (1816 - de Nederlands Hervormde Kerk)
richting binnen het protestantisme
voordelen
alleen gereformeerde kregen overheidsbaantjes en konden alleen gereformeerden regent worden
lutheranen
andere protestantse stroming
navolgers van Maarten Luther
groepjes stenggelovige protestanten
niet officeel verbonden aan de kerk
in kleine gezelschappen 'kerkdienstachtige' bijeenkomsten
Koffiehuizen en leestafels
onder het genot van een pijp of sigaar en een kop koffie kwamen gegoede burgers hier converseren en lezen
nieuwe boeken, pamfletten en tijdschriften werden besproken
nieuwtjes werden uitgewisseld
actuele kwesties werden becommentarieerd
politieke onderwerpen waren een taboe
leestafels
kranten
spectators
De kunst van het briefschrijven
een van de belangrijkste sociale vaardigheden
kon geleerd worden uit brievenboekjes
men ging het steeds onnatuurlijker vinden dat men met de modellen correspondeerden
het werd meer een gesprek in een persoonlijke en natuurlijke stijl
lezer raakte steeds beter bekend met de nieuwe briefschrijfkunst door de uitgave van verzamelingen van authentieke brieven en door het toenemend aantal brieven in romans
Encyclopedie
voorloper van Wikipedia
eerste, van 37 delen, verscheen in Frankrijk tussen 1752 en 1772
Bijzonder is de grote aandacht voor ambachten of beroepen.
Tot dan toe had men alleen aandacht gehad voor de hogere standen, terwijl toch het volk de geschiedenis maakt, aldus de samenstellers van de encyclopedie.
De eerste Nederlandse encyclopedie (7 delen) verscheen tussen 1768 en 1793
Planetarium
Eise Eisinga
planetarium: een model van het zonnestelsel gebouwd in Franeker in zijn huiskamer
Aanleiding: voorspelling dat een aantal planeten op elkaar zouden botsen, waardoor de aarde uit haar baan zou worden geslingerd.
Eisinga wou laten zien dat er geen rede was voor paniek.
typisch product van de 'verlichting'