Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
H3) Effectoren reageren op prikkels - Coggle Diagram
H3) Effectoren reageren op prikkels
De mens reageert op prikkels
Effectoren
Spieren en klieren van het lichaam, hiermee kan je reageren op prikkels
Aansturing: gebeurt al dan niet onder invloed van je wil
Klieren: altijd bewust of onbewust
Spieren: bewust of onbewust
Reactie door spieren
Spieren zorgen voor beweging
Spieren zorgen ervoor organisme als systeem kan werken
Voortbeweging organisme
Werking verschillende organen en stelsels
Skeletspieren 1 of meerdere pezen vastgehecht aan skelet
Beenderen geven lichaam vormen en stevigheid, beschermen organen en zorgen voor groei
Samentrekking beenderen ten opzichte van elkaar bewegen
In rode beenmerg worden bloedcellen aangemaakt
Gewricht is bewegelijke verbinding tussen beenderen
Kraakbeen, gewrichtssmeer, gewrichtsbanden beschermen het gewricht
Scharnier-, kogel- en rolgewrichten zorgen voor diverse bewegingsmogelijkheden
Spieren in gezicht of tong zitten vast aan 1 zijde vast aan skelet
Spieren in organen zijn niet aan skelet bevestigd
Zie lichaam spieren boek p. 97 + 98
Soorten spieren
Gladde spieren
Bevatten soepelvormige spiercellen met glad uitzicht
Komen voor in wand van spijsverteringsorganen en bloedvaten
Onbewust aangestuurd, werken traag, onvermoeibaar
Hartspier
Hartspiercellen met dwarsgestreepte uitzicht
Hartspierweefsel, dwarsgestreepte + glad spierweefsel
Hartspiercellen, vertakte vorm en grillige celbegrenzing
Onbewust aangestuurd, werkt krachtig, onvermoeibaar
Dwarsgestreepte spieren
Spiervezels met dwarsgestreept uitzicht
Komen voor in alle skeletspieren, gezichtsspieren en bepaalde kringspieren
Spiervezels zijn draden van samengesmolten spiercellen
Bewust aangestuurd, krachtig, snel vermoeid
Bouw en werking van spieren
Spieren werken samen in paren
Een spier die enkel actief samentrekt. Antagonistische spier is nodig om weer te ontspannen (fysiek uit elkaar trekken)
Zenuwimpuls
Kan spieren doen samentrekken
Schuiven eiwitfilamenten
Actine
en
Myosine
in elkaar, waardoor spier korter en dikker wordt
Hartspier liggen actine myosine geordend in sacromeren. Elektrische impulsen --> hartspier krachtig en onvermoeibaar samenweken
Gladde spieren actine myosine verspreid, minder kracht en onvermoeibaar, zoals voortduwen van voedsel in darmen --> peristaltiek
Dwarsgestreepte spieren liggen actine myosine geordend in sacromeren. Aaneengeschakelde sacromeren vormen spierfibrillen die groeperen in spiervezels.
Krachtige samenwerking --> spierbundels (dus heel de spier) trekken samen
Sterke doorbloeding spierweefsel
Via bloedvaten is er aanvoer van voedingsstoffen. O2 nodig voor celademhaling en afvoer van CO2, H2O en afvalstoffen
Reactie door klieren
Klieren zorgen voor... excretie of secretie
Secretie
Afscheiden nuttige stoffen
Stoffen die nog een rol voor het lichaam hebben
Excretie
Uitscheiden schadelijke stoffen, overtollige stoffen
Stoffen die snel lichaam moeten verlaten
Zie lichaam klieren boek p. 110 + 111
Soorten klieren
Klieren opgebouwd uit gegroepeerde kliercellen
Endoriene klier
(Zoals hypofyse, schildklier, alvleesklier)
Maken hormonen als klierproduct die:
Worden afgegeven aan bloed voor transport door lichaam --> hormonen blijven in inwendige milieu van mens
Worden gevormd met stoffen uit bloed
Exocriene klier
(Zoals traanklier, speekselklier, zweetklier
Maken klierproducten die:
Via afvoerkanaal of rechtstreeks afgegeven aan uitwendige milieu --> lichaamsholten (neus, mond, spijsverteringskanaal)
Worden gevormd met stoffen uit bloed
Werking exocriene klieren
Excretiefunctie
uitscheiden schadelijk, overtollige stoffen (zweet)
Secretiefunctie
verzorging lichaam (traanvocht, talg)
bevochtigen + zuiveren ademlucht (neusslijm)
Spijsvertering (speeksel, alvleessap)
Werking endocriene klieren
Hypofyse
Centrale endocriene klier
(hersenen), sturen functie rechtstreeks zoals:
Weeën (oxytocine)
melkproductie (prolactine + oxytocine)
Groei botten en andere wefels (groeihormoon)
Sturing andere endocriene klieren via hormonen zoals:
Bijnierschors wordt geactiveerd door ACTH
Actief bij stress, werkt ontstekingsremmend (cortisol)
Teelballen + eierstokken wordt geactiveerd door FSH en LH
Regelt secundaire geslachtskenmerk (testosteron (M), oestrogeen en progesteron (V))
Schildklier wordt geactiveerd door TSH
Regelt stofwisseling (thyroxine)
Endocriene klieren die
niet
door hypofyse worden gestuurd
Bijniermerg, actief bij stress (adrenaline)
Zwezerik helpt (op jongere leeftijd) bij groei en afweersysteem (thymosine)
Alvleesklier, regelt bloedsuikerspiegel (insuline + glucagon)
Secretiefuntie
hormonen aan bloed geven
Reactie bij andere organismen
Beweging bij andere dieren
Meercellige organismen
Bewegen via spiercontractie
Endoskelet Exoskelet
Spieren zitten vast aan in- of uitwendig skelet
Paard Kreeft
Hydroskelet
Zorgt voor lichaamsvocht voor stevigheid
Regenworm
Eencellige organismen
Bewegen zonder spieren
Schijnvoetjes
Vormverandering door cytoplasmastromingen
Amboebe
Zweephaar
Golvende bewegingen maken
Oogdiertje
Trilharen
Golvende bewegingen maken
Pantoffeldiertje
Andere dieren reageren op prikkels door middel van beweging
Secretie bij andere dieren
Dieren gebruiken geuren om partners te lokken of voor territoriumafbakening (bij mens --> onbewuste manier)
Sommige dieren stoffen afscheiden die mens niet aanmaakt (bv. gif en inkt)
Andere stoffen ander functie dan bij mensen (bv. vet --> stuitklier van eenden) (bv. slijm--> huid van slak)
Secretie bij planten
Plantenhormonen
Klierproducten die plant afgeeft aan zijn inwendig milieu
Etheen
Stress- en verouderingshormoon
Activeert vruchtrijping Remt kieming van zaden
ABA (abscinezuur)
Bereid planten en zaden voor op winter
Regelt sluiten huidmondjes bij droogtestress
Auxine
Groeihormoon (heeft rol in fototropie)
Klierproducten die plant afgeeft aan zijn omgeving
Etherische oliën, geurstoffen, nectar, hars, zuren
Functie: voortplanting, bescherming dieren lokken/weren
Beweging bij planten
Tropie
Gerichte beweging
Nastie
Niet-gerichte beweging