Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การเตรียมสมุนไพรสำหรับเครื่องสำอางและยา - Coggle Diagram

- - - - ให้เก็บเกี่ยวสมุนไพรที่มีอายุโตเต็มที่
    - - พืชที่ใช้ใบหรือทั้งต้นเป็นยา
        
        เมื่อพืชโตเต็มที่แล้วสามารถเก็บได้ทั้งปีให้เก็บใบที่โตเต็มที่โดยวิธีเด็ด
        
        พืชบางชนิดที่ใช้ใบ หรือยอดอ่อน
      - พืชที่ใช้ดอกเป็นยา
        
        เก็บในช่วงที่ดอกเริ่มบาน บางชนิดจะเก็บในช่วงดอกตูม เช่น กานพลู สําหรับดอกที่มีน้ํามันหอมระเหยปริมาณมาก และต้องการกลิ่นหอมด้วย ควรเก็บในช่วงหัวค่ําประมาณ 18.00-19.00 น. หรือเก็บในช่วงเช้ามืดขณะที่พระอาทิตย์ยังไม่ขึ้น เพราะปริมาณน้ํามันหอมระเหยจะมากกว่า
      - พืชที่ใช้เปลือกต้นหรือเปลือกรากเป็นยา
        
        เก็บในช่วงปลายฤดูร้อนต่อกับฤดู ฝน เพราะเปลือกจะลอกออกง่าย การเลือกกิ่งที่ลอกควรเป็นกิ่ง หรือแขนงย่อยที่โตเต็มที่ไม่ลอก จากลําต้นใหญ่ เพราะอาจทําให้พืชตายได้ง่าย วิธีลอก ควรลอกออกครึ่งลําต้น อย่าลอกรากลําต้น เพราะจะกระทบกระเทือนต่อระบบการลําเลียงอาหารของพืช
      - พืชที่ใช้แก่นเป็นยา
        
        มักเก็บในฤดูร้อนควรเก็บกิ่ง หรือแขนงย่อยที่โตเต็มที่ และไม่ควรโค่นลําต้น
      - พืชที่ใช้รากหรือหัว
        
        เก็บช่วงที่พืชหยุดการเจริญเติบโต ใบร่วงหมด (เรียก ช่วงเวลานี้ว่า ลงหัว) ซึ่งมักเป็นช่วงต้นฤดูหนาวถึงปลายฤดูร้อน เช่น กระชาย กระทือ ข่า เป็นต้น
  - - - เหมาะสําหรับพืชที่มีน้ํามันหอมระเหย เช่น กะเพรา โหระพา มักใช้วิธีผูกเป็นมัดเล็กๆ แขวนที่เชือกหรือใส่กระด้ง กระจาดที่มีรูวางไว้ในที่โปร่งไม่โดนแดดส่องถึงโดยตรง มีลมพัดผ่านเกือบตลอดเวลา ใช้อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียส
    - - ข้อเสีย คือ ต้องได้รับแสงแดดโดยตรง ซึ่งอาจทําลายสารสําคัญบางชนิด
      - ข้อดี คือ อุณหภูมิสม่ําเสมอ แต่ราคาตู้อบค่อนข้างแพง
- - - - ย่อยสมุนไพรให้มีขนาดเล็กพอประมาณ
      - ห้ามบดละเอียด
    - - ถ้าเป็นสมุนไพรแห้งให้แช่ในน้ํา 20 นาที ก่อนนําขึ้นตั้งไฟปานกลางจนเดือด จับเวลาเมื่อเริ่มเดือด ใช้เวลาประมาณ 30-45 นาที
      - ถ้าเป็นสมุนไพรสดจะใช้น้อยกว่า โดยให้น้ําท่วมสูงเกินสมุนไพรประมาณ 5 นิ้ว จดบันทึกน้ําหนักของน้ําที่ใช้
      - หากน้ําแห้งให้เติม เมื่อสีน้ําสกัดไม่เข้มจากเดิมให้ยกลงกรองด้วยผ้าขาวบาง 3 ชั้น
    - - และรวมน้ําสกัด 2 ครั้ง เข้าด้วยกัน ตั้งไฟเคี่ยวต่อจนได้ น้ําหนักที่ต้องการ
      - การเคี่ยวอาจไม่ใช้ไฟตรง เพื่อหลีกเลี่ยงการไหม้ ส่วนใหญ่จะนิยมให้น้ําหนักน้ําสกัดเท่ากับน้ําหนักสมุนไพรที่นํามาสกัด เช่น สมุนไพร 1 กก. เมื่อสกัดเสร็จแล้วได้น้ําสกัด 1 กก. ง่ายต่อการคํานวณสัดส่วนในเครื่องสําอาง
    - - อาจมีเชื้อแบคทีเรีย หรือราทําให้บูดเน่าเสียได้ง่าย
      - สามารถแก้ไขได้ 2 วิธี
        
        คือ เติมสารกันเสีย หรือเคี่ยวให้เข้มข้นมากที่สุดเท่าที่จะทําได้ เช่น เคี่ยวจนเหลือน้ําหนัก 1 ใน 5 แต่ต้องระวังไม่ให้ไหม้และจดน้ําหนักสุดท้ายที่ได้
        
        หลังจากนั้นให้ สรุปการสกัด และเก็บข้อมูลไว้เป็นเทคนิคในการสกัดครั้งต่อไป
    - - รายละเอียดอื่นๆ เช่น น้ําก่อนต้ม เวลาที่ใช้แช่สมุนไพรก่อนนําขึ้นตั้งไฟ น้ําหนัก สารสกัดที่ได้ต้องเท่าเดิม และจดรายละเอียดทุกครั้งที่สกัดโดยทําเป็นรายงานดังตัวอย่าง
      - อัตราส่วนระหว่างน้ําและสมุนไพร
      - เวลาที่ใช้ต้ม
  - - - เช่น น้ําคั้นผลส้ม น้ําคั้นผลมะเฟือง
      - เครื่องมือ เครื่องคั้นน้ําผลไม้
      - วิธีทำล้าง ทําความสะอาดผิวด้านนอก ของผลไม้ ผ่า ซีก บีบด้วยเครื่อง
    - - เช่น ขมิ้น
      - เครื่องมือ เครื่องปั่นน้ําผลไม้
      - ปั่นสมุนไพรสดกับน้ําจํานวนครึ่งเท่าของน้ําหนักสมุนไพร ในเครื่องปั่นน้ําผลไม้ กรอง ด้วยผ้าขาวบาง
    - - ไม่ค่อยคงตัว มักต้องใช้สารกันบูด
      - ควรเตรียมแล้วผลิตเครื่องสําอางทันที หรือแช่เย็นไว้ 1 วัน ก่อนใส่ในเครื่องสําอาง
    - - คัดเลือกสมุนไพรที่มีอายุและขนาดเท่าเดิม
      - ทําความสะอาดเครื่องมือด้วยแอลกอฮอล์ และทิ้งให้แห้งก่อนใช้ทุกครั้ง
      - จดน้ําหนักพืชสมุนไพรที่ใช้ครั้งแรก จํานวนน้ําที่ใช้และน้ําหนักน้ําที่ได้ ภายหลังกรอง
      - เติมน้ําภายหลัง ให้ได้น้ําหนัก ประมาณ 30-50% ของน้ําหนักสด (ต้องให้ได้น้ําเท่าเดิมทุกครั้งที่สกัด )
  - - - ชั่งน้ําหนักสมุนไพร
      - ชั่งน้ําหนักน้ํามันพืช ยกขึ้นตั้งไฟปานกลาง
      - เมื่อน้ํามันพืชประมาณ 100-150 องศาเซลเซียส ใส่สมุนไพรลงไปที่ละน้อย ทอดจนกรอบตักกากสมุนไพรทิ้ง เติมลงไปที่ละน้อย ทําซ้ําจนหมด
      - กรองน้ํามันพืชด้วยผ้าขาวบาง 3 ชั้น จึงนําน้ํามันไปใช้
  - - - ข้อเสีย คือ ได้สารที่ไม่ต้องการติดมาด้วย และ ต้องใช้เครื่องมือที่มีราคาแพง จึงเหมาะสมสําหรับการสกัดในระดับอุตสาหกรรม
      - เป็นการสกัดที่ได้สารเคมีจากพืชในปริมาณมากที่สุด
    - - เหมาะสําหรับสารที่ไม่ทนต่อความร้อน
        
        เช่น การสกัดพญายอ การสกัดยานอนหลับ จากใบขี้เหล็ก หรือยาดองเหล้าของไทยเกือบทุกชนิด
      - เครื่องมือที่ใช้
        
        ถังหมักคล้าย คูลเลอร์ มีก๊อกไขเอาสารละลายออก
        
        เครื่องระเหยแห้งสุญญากาศ
      - วิธีทำ
        
        ชั่งผงสมุนไพรสดหรือแห้งใส่ในถุงผ้า
        
        แช่แอลกอฮอล์ 2-3 เท่าตัวในภาชนะปิดสนิททิ้งไว้ 7 วัน คนทุกวัน
        
        กรองเอาส่วนน้ํา บีบสารละลายออกจากกาก
        
        แล้วเติมสารละลายเพื่อล้างกาก ทําซ้ําอีกครั้งเป็นการหมักซ้ํา เพื่อให้ได้สารสกัดมากที่สุด
        
        เอาสารสกัด 2 ครั้งรวมกัน นําไปทําให้เข้มข้นด้วยเครื่องระเหยแห้งสุญญากาศ เพื่อป้องกันอันตรายต่อคนทํางานและป้องกันการทําลายสิ่งแวดล้อม ห้ามนำไปทำให้เข้มข้นด้วยการตั้งไฟตรง หรือตุ๋นในลังถึงหรือเครื่องไอน้ำ เพราะแอลกอฮอล์ที่ระเหยออกมาขณะทํางาน จะกระจายในอากาศบริเวณนั้น ผู้ทํางานจะมีอาการเหมือนคนเมาเหล้าและสิ่งแวดล้อมจะเสียไป จึงไม่แนะนําการสกัดวิธีนี้ในชุมชน นอกจากสามารถพัฒนาเครื่องมือกักเก็บแอลกอฮอล์ที่ระเหยออกมาและนํากลับไปใช้ใหม่ได้