Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
Metinlerarası İlişkiler - Coggle Diagram
Metinlerarası İlişkiler
-
Metinlerarası Yöntemler
-
Alıntı ve Gönderge: Alıntı, bir metne başka bir metne ait parçaların açık bir şekilde alınmasıdır. Metin içine alınan başka metin gizlenmez, açıkça verilir. Alıntı başka bir şair/yazara ait olabileceği gibi yazar/şairin öz metinlerinden de sağlanabilir. Teşbih, istiâre, mecâz ve kinâye gibi sanatlarda da ‘metinlerarasılık’a müracaat edilebilir. Bu sanatlarda yaygın olma durumu ‘metinlerarasılık’ı izah eder. Yani bir şâir yaygın bir istiâreden istifade etmişse o şâir ‘metinlerarasılık’a başvurmuştur.
İktibas: Bir ayet veya hadisin tamamını veya bir bölümünü (ondan alındığına işaret edilmeden) yazı/şiir içinde aynen aktarmakla söz konusu olan iktibas sanatı, metinlerarasılık kuramında alıntı olarak değerlendirilmektedir.
Îrâd-ı Mesel: Şiir veya yazıda atasözü, deyim veya felsefî bir önermeye yer vermektir. Amaç, fikri kuvvetlendirmektir.
Tazmîn: Şairin başka bir şaire ait mısra veya beyitleri kendi şiirine alarak metinlerarası bir yönteme başvurmasıdır. Kazvînî tazmini şöyle tanımlar: “...başkasının şiirinden bir şeyin –eğer (alınan şiir) edebiyatçılar meşhur değilse onun başkasına ait olduğuna işaret etmekle beraber şiirin içeriğine alınmasıdır”
Taştîr: Şairin başka bir şaire ait mısra veya beyitleri kendi şiirine alarak metinlerarası bir yönteme başvurmasıdır. Kazvînî tazmini şöyle tanımlar: “...başkasının şiirinden bir şeyin –eğer (alınan şiir) edebiyatçılar meşhur değilse onun başkasına ait olduğuna işaret etmekle beraber şiirin içeriğine alınmasıdır”
Telmîh: Bir edebî metinde bir ayete, hadise, kıssaya, efsaneye veya tarihî bir olaya yapılan atıftır. Kazvînî, telmîhi “...bir kıssa veya bir şiire – onu zikretmeden işaret edilmesidir.” şeklinde tanımlar.
Gizli Alıntı-Aşırma: İntihal olarak değerlendirebilecek olan gizli alıntı, bir yazar veya şairin başka bir yazar veya şaire ait olan metni kendi metniymiş gibi yansıtmasıdır. “Türk edebiyatında intihalden eski kitaplarda “şair geçinenlerin tutulduğu bir hastalık” olarak söz edilir. Klasik edebiyatta, gizli alıntıya sirkat denilir.
Anıştırma: Bir metnin doğrudan değil de dolaylı veya gizli yollarla başka bir metin açısından söz konusu edilmesidir. Kazvînî, Telhis’te anıştırmadan “gayr-i zâhir (kapalı)” alıntı olarak bahseder Metinlerarası yöntem bakımından kinaye, telmîh, tevriye veya iham sanatlarıyla eş tutulabilecek bir teknik klasik edebiyatta da söz konusu edilmiştir. Nabil Alawi (2010), anıştırmanın geleneksel bir yöntem olduğunu vurgulayarak tarih, mit veya kendinden önceki bir metinle sağlanabileceğini belirtir.
Türev İlişkileri: Yazar veya şairin bir metni dönüştürerek yeni bir biçeme kavuşturduğu metinlerarası yöntemler bu kategoride ele alınmaktadır. Türev ilişkisi çoğunlukla taklit ve alay amacıyla sağlanır. Yansılama (parodi), alaycı dönüştürüm ve öykünme (pastiş) türev ilişkisinin belli başlı unsurlarıdır.
Öykünme (Pastiş):
Biçim ve izlek bakımından bir eseri taklit etmeye öykünme (pastiş) denilmektedir. Yansılama ve alaycı dönüştürümden farklı olarak başka bir yazar veya şairin eserine taklit ederek yeni bir eser meydana koymaktır. Eserin hem biçim hem de konusuna öykünmeye pastiş denir. Pastişte ise şiire bağlı kalarak mizahî eser yazmak mecburiyeti yoktur. Bizzat şairin kendisi pastişin konusu olabilir. İçinde mizah unsuru taşımayan pastişler yazılabilir. Ele alınan sanatkârın üslûbu taklit edilerek ciddî eserler ortaya konulabilir.
-
Yansılama (Parodi)
Aristoteles’in Poetika’sında “bir şarkıyı başka bir tonda söylemek, yani bir melodiyi başka bir ses perdesine geçirmek” anlamıyla kullanılan parodi, bir metni dönüştürüp başka bir amaçla kullanmaktır.
Biçimsel Dönüştürümler
Şiirleştirme: Bir nesri düz yazıyı şiir hâline getirmektir. Türk edebiyatında yaygın bir gelenek olarak görülebilir.
Düzyazılaştırma: Bir manzumeyi nesir hâline getirmektir. Şiirleştirmenin tersi olarak da görülebilir.
Çeviri: Bir metni bir dilden başka bir dile aktarmadır. Çeviride önemli olan çeviriyi yazan kişinin eseri kendi eseri gibi yansıtmamasıdır.
-
Biçem Dönüşümü: Bir metni dilbilgisel bakımdan yeniden düzenlemektir. Bu düzenleme ise metni kısaltma, genişletme veya metin üzerinde çeşitli değişiklikler yapmaktan ibarettir.
Anlamsal Dönüşümler: Bir metin başka bir yazar veya şair tarafından alınıp anlamsal bakımdan değişikliğe gidiliyorsa buna anlamsal dönüşüm denir. Değişiklik bu defa biçimde değil doğrudan metnin anlamında görülür.