Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

2.2 PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT - Coggle Diagram

- - - - Biện chứng khách quan là biện chứng của thế giới vật chất;
      - Biện chứng chủ quan là sự phản ánh biện chứng khách quan vào đời sống ý thức của con người
- - - - Mối liên hệ là một phạm trù triết học dùng để chỉ các mối ràng buộc tương hỗ, quy định và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các yếu tố, bộ phận trong một đối tượng hoặc giữa các đối tượng với nhau.
      - Tính chất của mối liên hệ phổ biến:
        
        Tính khách quan của mối liên hệ, tức là cái vốn có của các sự vật hiện tượng độc lập và không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người; con người có thể nhận thức và vận dụng trong hoạt động thực tiễn;
        
        Tính phổ biến của mối liên hệ, tức là trong sự tồn tại của các sự vật và hiện tượng của thế giới không phải là sự tồn tại tách rời và cô lập lẫn nhau, mà chúng là một thể thống nhất.
        
        Tính đa dạng phong phú của mối liên hệ, tức là các sự vật, hiện tượng hay quá trình khác nhau đều có những mối liên hệ cụ thể khác nhau gắn liền với những điều kiện lịch sử nhất định.
      - Ý nghĩa về phương pháp luận:
        
        Xuất phát từ tính khách quan và phổ biến của mối liên hệ đã cho chúng ta thấy trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn cần phải có quan điểm toàn diện.
        
        Xuất phát từ tính đa dạng, phong phú của mối liên hệ đã cho chúng ta thấy trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn cần phải có quan điểm lịch sử cụ thể.
    - - Phát triển là một phạm trù triết học dùng để chỉ là quá trình vận động của sự vật theo khuynh hướng đi lên, từ trình độ thấp đến trình độ cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn; là sự biến đổi về chất của sự vật.
      - Tính chất của sự phát triển:
        
        Tính khách quan: Khuynh hướng đi lên, hoàn thiện hơn (về chất) là tất yếu của sự tồn tại, vận động của các sự vật.
        
        Tính phổ biến: với mọi sự vật đều tồn tại, vận động và phát triển theo khuynh hướng ngày càng tiến bộ, hoàn thiện hơn.
        
        Tính đa dạng, phong phú, phức tạp: trong khuynh hướng vận động, phát triển của các sự vật luôn chứa đựng những khó khăn, tiến trình quanh co, dích dắc, thất bại tạm thời chứ không phải đơn giản, thẳng tắp phát triển đi lên.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Quan điểm phát triển với yêu cầu khi phân tích một sự vật, hiện tượng phải đặt nó trong sự vận động, phải phát hiện được xu hướng biến đổi, chuyển hóa của chúng trong một quá trình từ thấp đến cao, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện,
        
        Quan điểm phát triển còn đòi hỏi phải nhận thức đúng về cái mới, về tiêu chuẩn của sự phát triển
        
        Tiêu chuẩn của sự phát triển là cái mới nhưng không phải bất kỳ một cái mới nào, là cái mới phù hợp với qui luật khách quan.
  - - - Khái niệm chất, lượng:
        
        Chất dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật, hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ các thuộc tính cấu thành nó, phân biệt nó với cái khác.
        
        Lượng dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật về các phương diện: số lượng các yếu tố cấu thành, quy mô của sự tồn tại, tốc độ, nhịp điệu của các quá trình vận động, phát triển của sự vật.
      - Quan hệ biện chứng giữa chất và lượng:
        
        Tính thống nhất giữa chất và lượng trong một sự vật
        
        Sự vật, hiện tượng nào cũng là thể thống nhất giữa hai mặt chất và lượng. Hai mặt đó không tách rời nhau mà tác động lẫn nhau một cách biện chứng.
        
        Sự thay đổi về lượng tất yếu sẽ dẫn tới sự thay đổi về chất nhưng không phải sự thay đổi về lượng bất kỳ nào cũng dẫn đến sự thay đổi về chất.
        
        Khái niệm độ chỉ tính quy định, mối liên hệ thống nhất giữa chất và lượng, là khoảng giới hạn mà trong đó sự thay đổi về lượng chưa làm thay đổi căn bản chất của sự vật, hiện tượng.
        
        Quá trình chuyển hóa từ những sự thay đổi về lượng thành những sự thay đổi về chất
        
        Khi lượng thay đổi đến một giới hạn nhất định thì sẽ dẫn tới sự thay đổi về chất. Giới hạn đó chính là điểm nút.
        
        Bước nhảy là sự chuyển hóa tất yếu trong quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng; là sự kết thúc một giai đoạn vận động, phát triển đồng thời là điểm khởi đầu cho một giai đoạn mới, là sự gián đoạn trong quá trình vận động, phát triển liên tục của sự vật.
        
        Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Thứ nhất, trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn phải biết tích luỹ về lượng để có biến đổi về chất; không được nôn nóng cũng như không được bảo thủ.
        
        Thứ hai, khi lượng đã đạt đến điểm nút thì thực hiện bước nhảy là yêu cầu khách quan của sự vận động của sự vật, hiện tượng;
        Tư tưởng nôn nóng thường biểu hiện ở chỗ không chú ý thỏa đáng đến sự tích luỹ về lượng mà cho rằng, sự phát triển của sự vật, hiện tượng chỉ là những bước nhảy liên tục;
        Tư tưởng bảo thủ thường biểu hiện ở chỗ không dám thực hiện bước nhảy, coi sự phát triển chỉ là những thay đổi về lượng.
        
        Thứ ba, sự tác động của quy luật này đòi hỏi phải có thái độ khách quan, khoa học và quyết tâm thực hiện bước nhảy
        
        Thứ tư, quy luật yêu cầu phải nhận thức được sự thay đổi về chất còn phụ thuộc vào phương thức liên kết giữa các yếu tố tạo thành sự vật, hiện tượng;
    - - Quy luật thống nhất và đấu tranh các mặt đối lập thể hiện bản chất, là hạt nhân của phép biện chứng duy vật,
      - Khái niệm mâu thuẫn và các tính chất chung của mâu thuẫn:
        
        Mâu thuẫn để chỉ mối liên hệ thống nhất và đấu tranh, chuyển hóa giữa các mặt đối lập của mỗi sự vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng với nhau.
        
        Mặt đối lập là khái niệm dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những khuynh hướng vận động trái ngược nhau nhưng là điều kiện, tiền đề tồn tại của nhau.
        
        Tính chất chung của mâu thuẫn: Tính khách quan, tính phổ biến và tính đa dạng, phong phú.
      - Quá trình vận động của mâu thuẫn:
        
        Thống nhất của các mặt đối lập dùng để chỉ sự liên hệ, ràng buộc, không tách rời nhau, quy định lẫn nhau của các mặt đối lập, mặt này lấy mặt kia làm tiền đề tồn tại.
        
        Đấu tranh giữa các mặt đối lập dùng để chỉ khuynh hướng tác động qua lại, bài trừ, phủ định nhau của các mặt đối lập.
        
        Quá trình thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập tất yếu dẫn đến sự chuyển hóa giữa chúng.
        
        Trong sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập, sự đấu tranh giữa chúng là tuyệt đối, sự thống nhất giữa chúng là tương đối, có điều kiện, tạm thời
        
        Vai trò của mâu thuẫn đối với quá trình vận động và phát triển của sự vật: Sự liên hệ, tác động và chuyển hóa giữa các mặt đối lập là nguồn gốc, động lực của sự vận động và phát triển trong thế giới. “Sự phát triển là một cuộc đấu tranh giữa các mặt đối lập”.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Mâu thuẫn có tính khách quan, tính phổ biến và là nguồn gốc, động lực của sự vận động, phát triển do vậy trong nhận thức và thực tiễn cần phải tôn trọng mâu thuẫn, phát hiện mâu thuẫn, phân tích đầy đủ các mặt đối lập, nắm được nguồn gốc, bản chất, khuynh hướng của sự vận động phát triển.
        
        Vì mâu thuẫn có tính đa dạng, phong phú do đó trong việc nhận thức và giải quyết mâu thuẫn cần phải có quan điểm lịch sử cụ thể tức là biết phân tích cụ thể từng loại mâu thuẫn và phương pháp giải quyết phù hợp.
    - - Khái niệm phủ định, phủ định biện chứng:
        
        Phủ định là khái niệm chỉ sự mất đi của sự vật này, sự ra đời của sự vật khác.
        
        Phủ định biện chứng là sự phủ định tạo ra điều kiện, tiền đề cho quá trình phát triển của sự vật.
        
        Hai đặc trưng cơ bản của phủ định biện chứng:
        
        Tính khách quan
        
        Tính kế thừa
      - Phủ định của phủ định
        
        Phủ định biện chứng có vai trò to lớn đối với các quá trình vận động, phát triển.
        Phủ định biện chứng là dây chuyền vô tận.
        
        Qua mỗi lần phủ định, sự vật loại bỏ được những yếu tố lạc hậu, lỗi thời, tích lũy những yếu tố mới, tiến bộ hơn.
      - Hình thức “phủ định của phủ định” của các quá trình vận động, phát triển:
        
        Tính chất chu kỳ của các quá trình phát triển thường diễn ra theo hình thức “xoáy ốc”, đó cũng là tính chất phủ định của phủ định.
        
        Quy luật phủ định của phủ định khái quát tính chất chung, phổ biến của sự phát triển: đó không phải là sự phát triển theo đường thẳng mà theo hình thức “xoáy ốc”,
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Cần phải nắm được bản chất, đặc điểm, các mối liên hệ của sự vật, hiện tượng để xác định phương thức, biện pháp tác động thích hợp thúc đẩy sự phát triển.
        
        Trong thế giới khách quan, cái cũ tất yếu sẽ bị thay thế bởi cái mới,
        
        Cần phải có quan điểm biện chứng trong quá trình kế thừa sự phát triển. Quan điểm đó đòi hỏi không được phủ định hoàn toàn cái cũ tức phủ định sạch trơn nhưng cũng không được kế thừa toàn bộ cái cũ
  - - - Khái niệm
        
        Cái riêng là phạm trù triết học dùng để chỉ một sự vật, một hiện tượng, một quá trình nhất định.
        
        Cái chung là phạm trù triết học dùng để chỉ những thuộc tính, những mặt, những yếu tố, những quan hệ tồn tại phổ biến ở nhiều sự vật, hiện tượng.
        
        Cái đơn nhất là những đặc tính, những tính chất chỉ tồn tại ở một sự vật, một hiện tượng nào đó mà không lặp lại ở các sự vật, hiện tượng khác.
      - Quan hệ biện chứng giữa cái riêng với cái chung:
        
        Cái riêng và cái chung đều tồn tại khách quan, vì nó là biểu hiện tính hiện thực tất yếu, độc lập với ý thức con người.
        
        Cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, thông qua cái riêng mà biểu hiện sự tồn tại của mình
        
        Cái riêng chỉ tồn tại trong mối liên hệ với cái chung
        
        Cái riêng là cái toàn bộ, phong phú, đa dạng hơn cái chung; còn cái chung là cái bộ phận nhưng sâu sắc, bản chất hơn cái riêng bởi vì cái riêng là tổng hợp của cái chung và cái đơn nhất, còn cái chung biểu hiện tính phổ biến, tính quy luật của nhiều cái riêng.
        
        Cái riêng và cái đơn nhất có thể chuyển hóa lẫn nhau trong những điều kiện nhất định: Cái mới ra đời: đi từ cái đơn nhất - cái đặc thù - cái phổ biến. Cái cũ mất theo con đường chuyển hóa ngược lại.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Muốn nhận thức được cái chung, phải nghiên cứu cái riêng và ngược lại muốn nhận thức được cái riêng, một mặt phải nghiên cứu cái đơn nhất, nhưng đồng thời cũng phải nghiên cứu cái chung, để thấy được vai trò quyết định của cái chung với cái riêng.
        
        Muốn vận dụng cái chung cho từng trường hợp của cái riêng, nếu không chú ý đến những tính cá biệt và điều kiện lịch sử của cái riêng thì cũng chỉ là nhận thức giáo điều, áp dụng rập khuôn máy móc.
        
        Trong hoạt động thực tiễn nếu không hiểu biết những nguyên lý chung, phổ biến thì hoạt động của con người cũng mang tính mù quáng, kinh nghiệm và cảm tính.
        
        Phê phán những quan điểm phủ nhận sự tồn tại khách quan của cái chung và cái riêng, tuyệt đối hóa cái chung hoặc cái riêng, không thấy được mối quan hệ biện chứng giữa cái chung cái riêng.
    - - Khái niệm:
        
        Nguyên nhân là phạm trù dùng để chỉ sự tác động lẫn nhau giữa các mặt rỗng một sự vật, hiện tượng hay giữa các sự vật, hiện tượng với nhau tạo ra một sự biến đổi nhất định.
        
        Kết quả là phạm trù dùng để chỉ những biến đổi xuất hiện do những tác động giữa các mặt,các yếu tố trong một sự vật hoặc giữa các sự vật, hiện tượng tạo nên.
        
        Điều kiện là những yếu tố giúp nguyên nhân sinh ra kết quả, nhưng bản thân điều kiện không sinh ra kết quả.
        
        Nguyên cớ là cái không có mối liên hệ bản chất với kết quả.
      - Quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả:
        
        Nguyên nhân sinh ra kết quả nên nguyên nhân bao giờ cũng có trước kết quả, còn kết quả bao giờ cũng xuất hiện sau nguyên nhân.
        
        Nguyên nhân thế nào thì sinh ra kết quả thế ấy. Cùng một nguyên nhân sinh ra nhiều kết quả và ngược lại, một kết quả do nhiều nguyên nhân sinh ra.
        
        Nguyên nhân và kết quả có thể chuyển hóa lẫn nhau trong những điều kiện nhất định. Nguyên nhân sinh ra kết quả, rồi kết quả lại tác động đến sự vật, hiện tượng khác và trở thành nguyên nhân sinh ra kết quả khác nữa.
        
        Sự phân biệt nguyên nhân với kết quả chỉ có tính chất tương đối.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Muốn xóa bỏ một sự vật, hiện tượng và một kết quả nào đó, thì cần loại bỏ các nguyên nhân sinh ra nó (thông qua qui luật khách quan vốn có của nó).
        
        Cần phải phân biệt các loại nguyên nhân và những điều kiện khách quan lịch sử cụ thể của nó, cũng như phân biệt nguyên nhân với nguyên cớ.
        
        Ngược lại, muốn làm xuất hiện một sự vật, hiện tượng và một kết quả nào đó, thì phải phát hiện nguyên nhân, tạo điều kiện cần thiết cho nguyên nhân sinh ra nó phát huy được tác dụng.
        
        Phê phán những quan điểm duy tâm, siêu hình về mối quan hệ nhân quả.
    - - Khái niệm:
        
        Tất nhiên chỉ cái do nguyên nhân bên trong của sự vật, hiện tượng quyết định và trong những điều kiện nhất định thì nó phải xảy ra như thế, chứ không thể khác.
        
        Ngẫu nhiên chỉ cái không do bản chất, mối liên hệ bên trong quyết định mà nó ngẫu hợp của những hoàn cảnh bên ngoài quyết định.
      - Quan hệ biện chứng giữa tất nhiên và ngẫu nhiên:
        
        Triết học duy vật biện chứng cho rằng nếu cái tất nhiên có tác dụng chi phối sự phát triển của sự vật, thì cái ngẫu nhiên cũng ảnh hưởng đến sự phát triển đó, có thể làm cho tiến trình phát triển đó diễn ra nhanh hoặc chậm.
        
        Tất nhiên và ngẫu nhiên đều tồn tại khách quan và có mối quan hệ thống nhất hữu cơ với nhau.
        
        Bởi vì, cái tất nhiên bao giờ cũng có ý nghĩa định hướng chung cho sự vận động và phát triển của sự vật, thông qua vô vàn những cái ngẫu nhiên.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Trong hoạt động thực tiễn, phải căn cứ vào cái tất nhiên, chứ không thể dựa vào cái ngẫu nhiên và dừng lại ở cái ngẫu nhiên
        
        Muốn nhận thức được cái tất nhiên, phải nghiên cứu vô số cái ngẫu nhiên.
    - - Khái niệm:
        
        Nội dung là phạm trù chỉ tổng thể tất cả các mặt, yếu tố tạo nên sự vật, hiện tượng.
        
        Hình thức là phạm trù chỉ phương thức tồn tại, biểu hiện và phát triển của sự vật, hiện tượng ấy
      - Mối quan hệ biện chứng giữa nội dung và hình thức:
        
        Nội dung và hình thức gắn bó chặt chẽ với nhau, thống nhất biện chứng với nhau.
        Cùng một nội dung có thể biểu hiện trong nhiều hình thức, cùng một hình thức có thể chứa đựng nhiều nội dung.
        
        Nội dung quyết định hình thức và hình thức tác động trở lại nội dung.
        Khuynh hướng chủ đạo của nội dung là khuynh hướng biến đổi, còn hình thức là mặt tương đối ổn định trong mỗi sự vật, hiện tượng.
        
        Nội dung thay đổi bắt buộc hình thức phải thay đổi theo cho phù hợp nhưng không phải lúc nào cũng có sự phù hợp tuyết đối giữa nội dung và hình thức.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Nội dung và hình thức luôn thống nhất với nhau nên trong hoạt động thực tiễn, cần tránh sự tách rời giữa nội dung và hình thức hoặc tuyết đối hóa một trong hai mặt đó
        
        Nội dung quyết định hình thức cho nên khi xem xét sự vật, hiện tượng, trước hết cần căn cứ vào nội dung của nó, muốn thay đổi sự vật, hiện tượng thì trước hết phải thay đổi nội dung của nó.
        
        Trong hoạt động thực tiễn, cần phát huy tính tích cực của hình thức đối với nội dung trên cơ sở tạo ra tính phù hợp của hình thức với nội dung;
    - - Khái niệm:
        
        Bản chất là phạm trù triết học dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những mặt, những mối liên hệ tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong quy định sự vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng đó.
        
        Hiện tượng là phạm trù triết học dùng để chỉ sự biểu hiện của những mặt, những mối liên hệ đó trong những điều kiện xác định.
      - Quan hệ biện chứng giữa bản chất và hiện tượng:
        
        Bản chất và hiện tượng đều tồn tại khách quan, là hai mặt vừa thống nhất, vừa đối lập trong mỗi sự vật.
        
        Bản chất quyết định hiện tượng. Bản chất như thế nào thì hiện tượng như thế ấy. Bản chất thay đổi thì hiện tượng cũng thay đổi theo.
        
        Sự đối lập giữa bản chất và hiện tượng thể hiện ở chỗ:
        Bản chất là cái chung, cái tất yếu, còn hiện tượng là cái riêng biệt, phong phú và đa dạng.
        Bản chất là cái bên trong, hiện tượng là cái bên ngoài.
        Bản chất là cái tương đối ổn định, hiện tượng là cái thường xuyên biến đổi.
        
        Sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng biểu hiện ở chỗ:
        Bản chất bao giờ cũng biểu hiện ra thành những hiện tượng nhất định.
        Còn hiện tượng bao giờ cũng là sự biểu hiện của một bản chất nhất định.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Trong nhận thức, không được dừng lại ở hiện tượng mà phải đi sâu tìm ra bản chất của sự.
        
        Bản chất phản ánh tính tất yếu, tính quy luật nên trong nhận thức và thực tiễn cần phải căn cứ vào bản chất chứ không căn cứ vào hiện tượng
    - - Khái niệm:
        
        Khả năng là phạm trù triết học dùng để chỉ là cái chưa có, chưa tới, nhưng sẽ có, sẽ tới trong những điều kiện nhất định.
        
        Khả năng tất nhiên
        
        Khả năng ngẫu nhiên
        
        Khả năng gần
        
        Khả năng xa
        
        Hiện thực là phạm trù triết học dùng để chỉ cái đang tồn tại trong thực tế.
        
        Hiện thực vật chất
        
        Hiện thực tinh thần
      - Mối quan hệ biện chứng giữa khả năng và hiện thực
        
        Khả năng và hiện thực tồn tại trong mối quan hệ thống nhất, không tách rời, luôn chuyển hóa lẫn nhau.
        
        Khả năng trong những điều kiện nhất định thì biến thành hiện thực.
        
        Với cùng một điều kiện nhất định có thể tồn tại một hoặc nhiều khả năng
        
        Khả năng biến thành hiện thực cần phải có những điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan.
      - Ý nghĩa phương pháp luận:
        
        Khả năng và hiện thực không tách rời nhau, nên trong hoạt động nhận thức và thực tiễn cần dựa vào hiện thực để nhận thức và hành động
        
        Trong đời sống xã hội, để khả năng biến thành hiện thực cần phát huy tối đa tính năng động chủ quan của con người trong việc nhận thức và thực tiễn để biến khả năng thành hiện thực theo mục đích của mình.