Ai đã đặt tên cho dòng sông?
Thông tin chung tác giả tác phẩm
Cuộc đời tác giả
Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế, quê gốc ở làng Bích Khê, xa Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị
Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát li lên chiến khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mĩ bằng hoạt động văn nghệ
Ông từng là Tổng thư kí Hội văn học nghệ thuật Trị Thừa – Thiên, Chủ tịch Hội Văn học Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt
Năm 2007, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật
Các tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu, Rất nhiều ánh lửa, Ai đã đặt tên cho dòng sông, Hoa trái quanh tôi, Ngọn núi ảo ảnh…
Phong cách sáng tác
Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…
Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.
Sở trường: bút ký, tùy bút.
Hoàn cảnh sáng tác tác phẩm
Ai đã đặt tên cho dòng sông? Là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, ngày 4-1-1946, in trong tập sách cùng tên.
Bài bút kí có 3 phần, văn bản thuộc phần thứ nhất
Thông tin về nội dung chính của tác phẩm
Phần 1: Sông Hương từ góc độ địa lý
Sông Hương ở thượng nguồn
Sông Hương như “một bản trường ca của rừng già”: “rầm rộ … màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”, “rừng già đã hun đúc … tự do và trong sáng”
→ Từ ngữ tạo hình, gợi tả vẻ đẹp của sông Hương ở vùng thượng nguồn vừa hùng vĩ, man dại vừa trữ tình, say đắm lòng người
Sông Hương “như một cô gái Di – gan phóng khoáng và man dại: vẻ đẹp hoang dại, cuồng say, phóng khoáng, tự do, trong sáng.
Sông Hương “trở thành người mẹ phù sa của một cùng văn hóa xứ sở – đẹp dịu dàng và trí tuệ”: đẹp dịu dàng, sâu lắng.
→ Biện pháp nghệ thuật so sánh, ẩn dụ, liên tưởng, nhân hóa; các tính từ giàu sắc thái, biểu cảm, gợi cảm; nhịp văn nhanh dồn dập, mãnh liệt → Sông Hương như một người con gái của núi rừng tự nhiên, tràn đầy sức sống mãnh liệt, cá tính, hoang dại, cuồng say được “rừng già” chế ngự trở thành một người phụ nữ dịu dàng, sâu lắng trí tuệ.
Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế
Sông Hương như “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại” được “người tình mong đợi” đến đánh thức.
Một vóc dáng mới, một sức sống mới đầy khao khát lãng mạn “ sông Hương chuyển dòng một cách liên tục”:
Từ ngã ba Tuần, chảy theo hướng nam bắc, qua hòn Chén.
Chuyển qua tây bắc, vòng qua Nguyệt Biều, Lương Quán.
Đột ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế.
→ “Như một cuộc tìm kiếm có ý thức” người tình đích thực của người con gái đẹp. Lối hành văn uyển chuyển, ngôn ngữ đa dạng giàu hình ảnh. Câu văn giàu chất hòa như đường cọ của người họa sĩ.
Sông Hương ở trong lòng thành phố Huế
Tìm đúng đường về: vui tươi hẳn lên – người con gái trải qua bao nhiêu chặng đường, qua bao nhiêu sự đổi thay, trưởng thành đã tìm được đến với tình yêu, sánh đôi, quấn quýt bên người tình.
Chào thành phố: uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến ⇒ Cách bộc lộ tình tứ, kín đáo, dạt dào yêu thương mãnh liệt.
Linh hồn của sông Hương đồng điệu với linh hồn Huế không thể trộn lẫn.
Sông Hương là bà mẹ của những khúc hát ca dao, dân ca xứ Huế.
→ Sông Hương với Huế = cặp tình nhân lý tưởng của Truyện Kiều “tìm kiếm và đuổi bắt, hào hoa và đam mê, thi ca và âm nhạc”.
Sông Hương khi rời thành phố Huế
“Như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”
Sông Hương trôi đi chậm, thực chậm → an ủi người ta đừng quá sầu muộn về sự biến đổi vô thường của cuộc đời, về sự biến đổi chóng mặt của thời gian.
→ Nhà văn hình dung sông Hương như nàng Kiều trở lại tìm Kim Trọng để nói một lời thề trước khi đi xa là liên tưởng độc đáo thú vị đậm màu sắc văn chương.
Phần 2: Sông Hương từ góc độ lịch sử
Từ xa xưa:
Là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng.
Thời trung đại:
Dòng Linh Giang đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam tổ quốc Đại Việt.
Vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ.
Thời chống Pháp:
Sống hết lịch sử bi tráng của thế kỷ 19 với máu của các cuộc khởi nghĩa.
Đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển
Thời chống Mỹ:
Góp phần vào chiến dịch Mậu Thân.
Là dòng sông chịu nhiều đau thương, mất mát.
Là dòng sông có bề dày lịch sử.
Là dòng sông của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc.
→ Nét đẹp của sông Hương và cũng là của xứ Huế được tác giả khắc họa từ góc độ lịch sử.
Phần 3: Sông Hương từ góc độ văn hóa đời sống và thi ca
Dòng sông âm nhạc – người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
Dòng sông thi ca – dòng sông không lặp lại mình.
Là nơi sinh ra toàn bộ nền âm nhạc cổ điển của Huế.
Là cảm hứng để Nguyễn Du viết lên khúc đàn của Kiều.
Là vẻ đẹp mơ màng “dòng sông trắng lá cây xanh” trong thơ Tản Đà.
Dòng sông gắn với những phong tục, với nét đẹp tâm hồn của người dân xứ Huế.
Là vẻ đẹp hùng tráng “như kiếm dựng trời xanh” của Cao Bá Quát.
Là nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ Bà huyện Thanh Quan.
Là sức mạnh phục sinh tâm hồn trong thơ Tố Hữu.
Đem lại nguồn cảm hứng bất tận, mới mẻ cho các thi nhân.
Màu sương khói trên sông Hương = màu áo điều lục, một sắc áo cưới của các cô dâu trẻ trong tiết sương giáng .
Vẻ trầm mặc sâu lắng của sông Hương cũng như một nét riêng trong vẻ đẹp tâm hồn của người dân xứ Huế “rất dịu dàng và rất trầm tư”.
