Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
SENSORY AND SPECIAL SENSES - Coggle Diagram
SENSORY AND SPECIAL SENSES
ระบบประสาทสัมผัส (sensory system)
การรับรู้ทางประสาทสัมผัส (sensory perception)
perception : การรับรู้
modulation : แปลงสัญญาณ
transmission : ส่งสัญญาณ
transduction : แปลสัญญาณ
ชนิดของการรับรู้ทางประสาทสัมผัส (type of sensation)
superficial sensation : ประสาทสัมผัสการรับรู้แบบพื้นผิว (รับรู้ผ่านทางผิวหนัง)
deep sensation : ประสาทสัมผัสการรับรู้แบบลึก (รับรู้ผ่านทางกล้ามเนื้อและข้อต่อ)
visceral sensations : ประสาทสัมผัสการรับรู้ที่เกี่ยวข้องกับช่องท้อง
special senses : ประสาทสัมผัสการรับรู้
ลักษณะของสิ่งกระตุ้น (characteristic of stimulus)
modality : ประเภท (mechanical,chemical,photo,thermal stimuli)
intensity : ความแรง (sensory threshold frequency code)
duration : ระยะเวลา (receptor adaptation)
location : ตำแหน่ง (topographic organiztion)
คุณสมบัติทั่วไปของตัวรับความรู้สึก (common characteristics of receptor)
1 threshold : ปริมาณของสิ่งเร้าหรือแรงกระตุ้นที่น้อยที่สุดที่ทำให้เกิดความรู้สึก
2 adaptation : การปรับตัวของตัวรับความรู้สึก
tonic receptors (slowly adapting receptors)
phasic receptors (rapidly adapting receptors)
3 receptive fields : ตัวรับหนึ่งๆ จะตอบสนองต่อแรงที่กระทำบนพื้นผิวเฉพาะในบริเวณขอบเขตที่มีปลายประสาทรับความรู้สึกกระจายอยู่
4 two-point discrimination threshold : ระยะห่างของจุดกระตุ้นที่น้อยที่สุด ที่สามารถบอกได้ว่ามีการกระตุ้น 2 ตำแหน่งใช้สำหรับวัดระยะห่างของ receptive fields
การแบ่งชนิดของตัวรับความรู้สึก (classification of sensory receptors)
1 แบ่งตามรูปร่างทางจุลกายวิภาคศาสตร์
free nerve enaings (ปลายเปลือย)
encapsulated nerve endings (ปลายเป็นกระเปาะแคปซูล)
sensory cells (เซลล์เฉพาะ)
peripheral cells (เซลล์ประสาทส่วนปลาย)
2 แบ่งตามตำแหน่งตัวรับหรือตามหน้าที่
enteroceptor : สิ่งเร้าอยู่ภายนอก เช่น ความร้อน/เย็น , สัมผัสเจ็บปวด
visceroceptor : สิ่งเร้าอยู่มาจากอวัยวะภายใน
telereceptor : สิ่งเร้าอยู่ห่างจากตัวรับ ได้แก่ กลิ่น แสง เสียง
proprioceptor : ตำแหน่งของร่างกาย ความรู้สึกในขณะที่มีการเคลื่อนไหว (กล้ามเนื้อ เอ็น ข้อต่อ)
3 แบ่งตามชนิดของตัวกระตุ้น
mechanoreceptor : พลังงานกล
thermoreceptor : อุณหภูมิ
chemoreceptor : เคมี
photoreceptor : แสง
nociceptor : ตัวรับสิ่งกระตุ้นที่อาจเป็นอันตราย เช่น ความเจ็บปวด
ระบบประสาทรับความรู้สึกทางกาย
(somatosensory system)
posterior (dorsal) columns สัมผัสแบบละเอียด
dorsal (posterior) column-medial lemniscus pathway
primary sensory cortex
brodmann area : 3,1,2
ทำหน้าที่ในการรับความรู้สึกจากผิวหนัง,กล้ามเนื้อ,และข้อต่อ
spinocerebellar tracts
สัมผัสจากกล้ามเนื้อ กระดูก ข้อต่อ
การรับรู้ความรู้สึกจากกล้ามเนื้อลาย เอ็น และข้อต่อเพื่อส่งไปประมวลผลที่สมอง มีความสำคัญเกี่ยวกับการทรงตัว
anterior spinocerebellar tracts (do cross ; มีการไขว้)
posterior spinocerebellar tracts (do not cross ; ไม่มีการไขว้)
ตัวรับรู้สัมผัส
(tactile mechanoreceptor)
slowly adapting
mechanoreceptor ปรับตัวช้า
free nerve ending : อยู่ที่ผิวหนังรับการสัมผัส
merkel's disks : อยู่บริเวณปลายนิ้วมือมี receptive field แคบรับสัมผัสที่ละเอียดอ่อน
ruffini ending : อยู่ลึกในผิวหนังและข้อต่อกดแรงๆ
rapidly adapting mechanoreceptor
อยู่บริเวณต้องรับการกระตุ้นที่ไวมาก สามารถบอกตำแหน่ง และรายละเอียดสิ่งกระตุ้นได้ดี
meissner's corpuscle : พบบริเวณนิ้วมือ ฝ่ามือ ริมฝีปาก หัวนม รับการกระตุ้นแบบสัมผัสละเอียด
pacinian corpuscle : อยู่บริเวณผิวหนัง รับแรงกดและสั่นสะเทือน พบที่หัวนมและอวัยวะเพศ
ตัวรับรู้อุณหภูมิ
(thermoreceptor)
krause's corpuscle (end bulb) : cold receptor ตอบสนองต่ออุณหภูมิต่ำ
free nerve ending : cold-warm receptor ตอบสนองต่ออุณหภูมิเย็น อุ่น และร้อน
spinothalamic tracts
สัมผัสความเจ็บปวดและอุณหภูมิ
anterior spinothalamic tract : สัมผัสหยาบ (crude touch)
lateral spinothalamic tract ความเจ็บปวดและอุณหภูมิ (pain and temperature)
nerve fibers and pain
fast pain (เจ็บ) หรือ first pain เหนี่ยวนำบน A-delta fiber บอกตำแหน่งได้
slow pain (ปวด) หรือ second pain เกิดช้าๆ อยู่นาน บอกตำแหน่งแน่นอนไม่ได้ เหนี่ยวนำบน c-fiber บอกตำแหน่งได้
sites of pain origin
somatic pain เป็นอาการปวดที่มาจากผิวหนัง กระดูก กล้ามเนื้อ เอ็นข้อต่อ เป็นต้น
visceral pain เป็นอาการปวดที่มาจากอวัยวะภายใน เช่น หัวใจ ปอด ระบบทางเดินอาหาร และระบบสืบพันธุ์
neuropathic pain เป็นอาการปวดที่มาจากโรคปลายประสาทเสื่อม
referred pain อาการปวดต่างที่ เป็นความเจ็บปวดต่างที่จากส่วนร่างกายซึ่งได้รับสิ่งเร้าอันก่อความเจ็บปวด เช่น อาการปวดเค้นหัวใจ (angina pectoris) ซึ่งเกิดจากกล้ามเนื้อหัวใจตายเหตุขาดเลือด (หัวใจวาย) แต่มักจะทำให้รู้สึกปวดคอ ไหล่ และหลัง
องค์ประกอบของการรับความรู้สึกพิเศษ
(the components of special sensory)
1 ตัวรับความรู้สึก (sensory receptoor) และเซลล์รับความรู้สึกตัวที่ 1 หรือ first order neuron
2 เส้นประสาทสมอง (cranial nerve)
3 เซลล์ประสาทที่ 2 และ 3 (second/third order neurons)
4 เปลือกสมองรับความรู้สึกส่วนปฐมภูมิ (primary sensory cortex)
การมองเห็น (vision)
แสง
v
cornea (กระจกตา)
v
pupil (รูม่านตา)
v
lens (เลนส์ตา)
v
retina (ฉากรับภาพ)
v
ภาพจริงหัวกลับขนาดเล็กกว่าวัตถุ
visual association cortex
(secondary visual area)
เพื่อแปลความหมายจากภาพที่มองเห็นว่าวัตถุนั้นคืออะไรมีรูปร่างลักษณะอย่างไร
primary visual cortex
เพื่อทำหน้าที่รับภาพที่มองเห็นเป็นภาพจริงหัวตั้ง
การทำงานของ
cones
และ
rods
แบ่งระดับการมองเห็นออกเป็น 3 ระดับคือ
1
scotopic vision
เป็นช่วงที่ rode ทำงานเพียงอย่างเดียวจะมองเห็นวัตถุต่างๆ เป็นสีขาว-ดำเท่านั้น
2
mesopic vision
เป็นช่วงที่ rods และ cones ทำงานร่วมกันทำให้มองเห็นวัตถุเป็นสีปนขาว-ดำแต่ไท่สามารถระบุให้แน่ชัดได้ว่าเป็นสีใด
3
photopic vision
เป็นช่วงที่ cones ทำงานเพียงอย่างเดียวจะมองเห็นวัตถุต่างๆ เป็นสีถูกต้องและบอกรายละเอียดของวัตถุได้ชัดเจน
การปรับตาดูใกล้ไกล
(eye accommodation)
accommodation system หรือการเพ่งของเลนส์แก้วตานั้นเป็นระบบเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงภายในลูกตาที่เกิดขึ้น
ขณะที่ ciliary muscle คลายตัว เอ็น zone fiber ซึ่งปลายข้างหนึ่งยึดกับกล้ามเนื้อ ciliary และอีกข้างหนึ่งยึดกับขอบถุงแคปซูลของเลนส์จะตึง ทำให้เกิดแรงดึงไปที่ตัวเลนส์ ทำให้ส่วนหร้าและส่วนหลังของเลนส์แบนลง
ขณะที่ ciliary muscle หดตัว จะทำให้zonular fiber เกิดการย่อนตัว ทำให้เลนส์ตานั้นป่องขึ้นมา การ accommodation ทำให้เกิดความโค้งที่ผิวเลนส์มากขึ้นทั้งส่วนหน้าและส่วนหลังส่งผลให้กำลังงหักเหมีมากขึ้น
การได้ยิน (hearing)
1
หูชั้นนอก
ใบหู (pinna) > ช่องหู (auditory canal) > แก้วหู หรือ เยื่อแก้วหู (ear drum)
2
หูชั้นกลาง
ท่อยูสเตเชียน (eustachian tube) > กระดูกค้อน (malleus) > กระดูกทั่ง (incus) > กระดูกโกลน (stapes)
3
หูชั้นใน
คอเคลีย (cochlea) > ช่องเซมิเซอร์คิวลาร์ (semicircular canal)
4
เซลล์ขน (hair cells)
เป็นตัวรับกระตุุ้นของเสียง โดนเซลล์ขนที่ฐานคอเคลียทำหน้าที่รับเสียงสูงและปลายท่อทำหน้าที่รับเสียงทุ้ม
5
แลบบิรินท์ (vestibular labyrinth)
อวัยวะรับการทรงตัว
6
หินปูน (otolith
) เกาะอยู่ระหว่างคอเคลียกับประสาทการทรงตัว เพื่อช่วยในการเคลื่อนไหวศรีษะตามแรงโน้มถ่วงของโลก
sound (air pressure waves)
v
hair cells (receptors)
v
auditory nerve (primary afferents)
v
cochlear nucleus (brainstem/spinal cord nuclei)
v
medial geniculate body (thalamus)
v
primary auditory cortex
การทรงตัว (balance)
การควบคุมรักษาสมดุลการทรงตัวและการเคลื่อนไหว ขึ้นอยู่กับองค์ประกอบ ดังนี้
1 vestibular apparatus (หู)
2 eyes (ตา)
3 posterior column of spinal cord (ไขสันหลัง)
4 cerebellum (สมองซีรีเบลลัม)
หูชั้นในที่ช่วยในการทรงตัว
(vestibular apparatus หรือ semicircular canals)
ทำหน้าที่
ควบคุมการทรงตัวหากมีการเคลื่อนไหวของศรีษะอย่างกะทันหัน
1 หูส่วนที่รับรู้การเคลื่อนไหวแบบหมุน (ความเร่งเชิงมุม) คือ หลอดกึ่งวงกลม (semicircular ducts)
2 หูส่วนที่รับรู้การเคลื่อนไหวตามแนว x,y (ความเร่งเชิงเส้น) คือ
saccule
ทำหน้าที่รับรู็การเคลื่อนไหวแนวคั้ง (แกน y)
utricle
ทำหน้าที่รับรู้การเคลื่อนไหวแนวราบ (แกน x)
การรับรส (taste)
ทำหน้าที่ เกี่ยวของกับการรับรส insular cortex
ทำหน้าที่ในการแสดงความรู้สึกเมื่อมีการรับรส คือ limbic system
somatosensory and frontal cortex
รับรสในขณะมีสติ
amygdala hypothalamus
ความรู้สึกเมื่อรับรส
hippocampus
จดจำรสชาติ
การได้กลิ่น (smell)
olfactory receptors
คือ ฐานรับกลิ่นที่มีลักษณะเป็นเนื้อผิว เรียกว่า olfacto epithelium
ประกอบด้วยเซลล์ 3 ชนิด คือ olfactory receptor cells,supporting epithelial (sustentacular) cells และ basal cells
ทำหน้าที่
เกี่ยวข้องกับการรับกลิ่น olfactory bulb
ทำหน้าที่
ในการแสดงความรู้สึกเมื่อมีการรับกลิ่น คือ amygdala
frontal cortex
ได้กลิ่นในขณะมีสติ
hypothalamus amygdala
ความรู้สึกเมื่อได้กลิ่น
hippocampus จดจำกลิ่น