Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบต่อไรท่อ - Coggle Diagram
ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบต่อไรท่อ
อินซูลิน
ข้อบ่งใช้
ลดระดับนํำตาลในเลือดผู้ป่วยเบาหวานทุกประเภท
type I DM, gestational DM ใช้เฉพาะอินซูลินเท่านั้น
นํากลูโคสจากเลือดเข้าสู่เซลล์
เปลี่ยนกลูโคสเป็นไกลโคเจน (glycogen)
นําโปตัสเซียมเข้าสู่เซลล์
ผลข้างเคียง
ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำ
ตุ่มนูนแข็งจากไขมันใต้ชั้นผิวหนังตรงตําแหน่งที่ฉีด
ปฏิกิริยาต่อกันระหว่างยา
การใช้ร่วมกับสารที่มีฤทธิ์ลดระดับนํ้ำตาลในเลือด: เสี่ยงการเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดตํ่ำ
ใช้ร่วมกับยาหรือสารที่มีฤทธิ์เพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด: ทําให้อินซูลินไม่สามารถลดน้ำตาลในเลือด
beta-blockers :อาจบดบังอาการน้ำตาลในเลือดต่ำ
ธัยรอยด์
ระดับธัยรอยด์ฮอร์โมนในเลือดสูง
กลุ่ม Thioamides
Propylthiouracil, Methimazole
ยับยั้งเอนไซม์ที่ใช้สังเคราะห์ฮอร์โมนธัยรอยด์
ผลข้างเคียง
กดไขกระดูกโดยเฉพาะการลดลงของเม็ดเลือดขาว
Hypothyroidism
ตับอักเสบ
กลุ่ม Iodides
Saturated solution of potassium iodide (SSKI),
Lugol’s solution
ยับยั้งการสังเคราะห์ฮอร์โมนธัยรอยด์
ผลข้างเคียง
พิษไอโอดีน (iodism)
ปฏิกิริยาต่อกันระหว่างยา
อาหารที่มีไอโอดีนสูง: เสียงต่อการเกิดพิษไอโอไดด์
กลุ่ม Radioactive iodine
Iodine-131 (I-131)
ปล่อยรังสเบต้าทําลายต่อมธัยรอยด์
ผลข้างเคียง
ระดับธัยรอยด์ฮอร์โมนต่ำ
กดไขกระดูก
ห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์ ให้นมบุตร
ระดับธัยรอยด์ฮอร์โมนในเลือดต่ำ
Thyroxine (T4), Liothyronine (T3)
มีทั้งรูปแบบยากินและ รูปแบบยาฉีด
ผลข้างเคียง
รับยามากจนทําให้ ระดับธัยรอยด์ฮอร์โมนในเลือดสูง ผู้ป่วยจะมีอาการหัวใจเต้นเร็ว กระสับกระส่าย ทนร้อนไม่ได้ น้ำหนักลด
ปฏิกิริยาต่อกันระหว่างยา
ห้ามกินร่วมกับยาลดกรดในกระเพาะ (antacid) ยาลดไขมัน cholestyramine, ferrous sulfate เพราะทําให้การดูดซึม levothyroxine ลดลง
รูปแบบยาฉีด (IV) ใช้รักษาภาวะธัยรอยด์ฮอร์โมนใน เลือดต่ำระดับรุนแรง (myxedema coma)
เอสโตรเจน
ธรรมชาติ: estradiol, estrone, estriol
การสังเคราะห์: ethinyl estradiol
เอสโตรเจนที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ที่มีการสังเคราะห์: diethylstilbestrol
กลไกการออกฤทธิ์
ซึมผ่านพลาสมาเมมเบรน
จับกับตัวรับซึ่งจะจำเพาะต่อฮอร์โมนนั้นๆ ในไซโตพลาสมา steroid-receptor complex
มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างและซึม เข้าสู่นิวเคลียสจับกับตำแหน่ง จำเพาะบนโครมาติน
กระตุ้นให้มีการสังเคราะห์ RNA และโปรตีน
ฤทธิ์ต่อเมแทบอลิซึม
ยับยั้งการสลายกระดูก
เพิ่มระดับ HDL และลดระดับ LDL
ผลต่อการแข็งตัวของเลือด
เกิดการบวมขึ้นได้
ผลต่อการเกิดมะเร็ง
ข้อบ่งใช้
ยาคุมกำเนิดโดยใช้ร่วมกับโปรเจสติน
ทดแทนฮอร์โมนในหญิงวัยหมดประจำเดือน
ปวดประจำเดือน
ผลข้างเคียง
คลื่นไส้อาเจียน มึนงง ปวดศีรษะ
ฝ้า เสี่ยงต่อภาวะเส้นเลือดอุดตัน
เป็นสารก่อมะเร็ง และเป็นสารก่อลูกวิรูป
ข้อห้ามใช้
ผู้หญิงระหว่างตั้งครรภ์
ผู้หญิงที่ให้นมบุตร
ผู้ที่มีประวัติโรคหัวใจและหลอดเลือด ตับ ไต ไมเกรน ลมชัก ซึมเศร้า
ยาลดระดับน้ำตาลในเลือด
กลุ่ม Sulfonylureas
Gliclazide MR,Glipizide, Glimepiride, Glibenclamide, Gliclazide, Chlorpropamide
ผลข้างเคียง
น้ำหนักตัวเพิ่ม
ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำ
คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ปวดท้อง
ปฏิกิริยาต่อกันระหว่างยา
alcohol: คลื่นไส้ อาเจียน หน้าแดง ใจสั่น
alcohol, NSAIDs, ยาปฏิชีวนะกลุ่ม sulfonamide, ranitidine, cimetidine: เพิ่มการเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ
beta-blockers: บดบังอาการน้ำตาลในเลือดต่ำ
กระตุ้นการหลั่งอินซูลินจากเบต้าเซลล์ที่ตับอ่อน
ข้อห้ามใช้
ห้ามใช้ในผู้ป่่วยที่แพ้ยาปฏิชีวนะกลุ่มsulfonamide
กลุ่ม Biguanides
Metformin
เพิ่มความไวของเนื่อเยื่อต่ออินซูลิน และลดการสร้างกลูโคสจากตับ
เพิ่มการนํากลูโคสเข้าเซลล์กล้ามเนื้อและเพิ่มการใช้
ข้อห้ามใช้
ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่มีภาวะไตทํางานบกพร่อง หัวใจวาย ระบบไหลเวียนล้มเหลว เพราะอาจทําให้เกิดภาวะกรดแลกติคคั่งในเลือด
ผลข้างเคียง
น้ำหนักลด
ลดการดูดซึมวิตามิน B12 และ folic acid
เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ท้องผูก
ปฏิกิริยาต่อกันระหว่างยา
alcohol: เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะกรดแลคติกคั่ง
กลุ่มThiazolidinediones
Pioglitazone
เพิ่มการนํากลูโคสเข้าเซลล์ และลดการสังเคราะห์กลูโคส
เพิ่มความไวของเนื้อเยื้อต่ออินซูลิน
ผลข้างเคียง
บวมน้ำ (fluid retention)
เพิ่ม LDL cholesterol
พิษต่อตับ
alpha-glucosidase inhibitors
Acarbose, Voglibose, Miglitol
ยับยัังเอนไซม์ alpha glucosidase และเอนไซม์ amylase เอนไซม์มีหน้าที่ย่อย คาร์โบไฮเดรตเป็นน้ำตาลโมเลกุล เดี่ยว
ลดการย่อยและดูดซึมคาร์โบไฮเดรตเข้าสู่ร่างกาย
ข้อห้ามใช้
ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีปัญหาระบบทางเดินอาหาร การทํางานของ ตับ/ ไต บกพร่อง
ผลข้างเคียง
ปวดท้อง ท้องเสีย ท้องอืด ผายลมบ่อย
ลดการดูดซึมธาตุเหล็ก
พิษต่อตับ
ข้อแนะนํา
รับประทานยาพร้อมอาหาร
incretin-based drugs
กระตุ้นตัวรับ GLP-1
Exenatide, Liraglutide, Albiglutide,
Dulaglutide
กระตุ้นตัวรับ GLP-1 ส่งผลให้มีการกระตุ้นการหลั่งอินซูลิน ยับยั้งการหลั่งกลูคากอน
ผลข้างเคียง
เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน น้ำหนักลด ท้องเสีย ตับอ่อนอักเสบ
ยับยั้งเอนไซม์ DPP-4 (DPP-4 inhibitors)
ยับยั้งเอนไซม์ DPP-4 ซึ่งเป็นเอนไซม์ทําลาย GLP-1 และ GIP ทําให้ลดการทําลายฮอร์โมน GLP-1 และ GIP
ผลข้างเคียง
การติดเชอระบบทางเดินหายใจ
Sitagliptin, Vildagliptin, Saxagliptin
SGLT-2 inhibitors
Canagliflozin, Empagliflozin,
Dapagliflozin
ยับยั้งการดูดกลับของกลูโคสที่หน่วยไต ทําให้มีกลูโคส ออกมากับปัสสาวะเพิ่มขึ้น ลดปริมาณกลูโคสในเลือด
ผลข้างเคียง
การติดเชื้อระบบ ทางเดินปัสสาวะ
ไม่เกิดภาวะทําให้น้ำตาลในเลือดต่ำ
น้ำหนักลด
กลูคากอน (glucagon)
ข้อบ่งใช้
ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำขั้นวิกฤตจากภาวะต่างๆ เช่น insulin overdose
ผลข้างเคียง
คลื่นไส้ อาเจียน
ข้อควรระวัง
ระวังการใช้ในผู้ป่วยโรคทางหัวใจและหลอดเลือด
เพิ่มการสลายไกลโคเจนเป็นกลูโคส ลดการสังเคราะห์ไกลโคเจน
Antiestrogen
Clomiphene: หญิงมีบุตรยาก(กระตุ้นการตกไข่)
Fulvestrant: มะเร็งเต้านม
โปรเจสเตอโรน
ชนิดของโปรเจสเตอโรน
รุ่นที่ 1 เช่น norethisterone acetate , norethylnodrel , lynestrenol และ ethynodiol diacetate เป็นต้น
รุ่นที่2 เช่น norgestrel และ levonorgestrel เป็นต้น
รุ่นที่3 เช่น desogestrel ,gestodene และ norgestimateเป็นต้น
รุ่นที่4 (อนุพันธ์ของspironolactone) เช่น drospirenone
ฤทธิ์ทางสรีรวิทยาและเภสัชวิทยา
ผลระบบสืบพันธุ์เพศหญิง
เปลี่ยนเยื่อบุโพรงมดลูกให้เหมาะกับการฝังตัวของไข่ที่ผสมแล้ว
ประคับประคองการตั้งครรภ์
ลดปริมาณของมูกปากมดลูก มูกมีลักษณะเหนียวข้น
ผลต่อเต้านม
กระตุ้นให้มีการเจริญเติบโต มีการสร้างน้ำนมและมีเลือดมาเลี้ยงเต้านมมากขึ้น
ผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง
ทำให้อุณหภูมิในร่างกายสูงขึ้น ในช่วงกลางของรอบประจำเดือน
เมแทบอลซึมเสริมภาวะสะสมไขมันทำให้HDLลดลง
ประโยชน์ทางคลินิก
ยาคุมกำเนิด
ป้องกันภาวะแท้ง
รักษาปวดประจำเดือน
ฮอร์โมนทดแทน
ผลข้างเคียง
เลือดออกกระปริดกระปรอย อ่อนเพลีย น้ำหนักเพิ่ม
น้ำตาลในเลือดสูง ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง
กล้ามเนื้อหัวใจตายในระหว่างตั้งครรภ์
Progesterone antagonists
Mifepristone
ยาคุมกำเนิด
ทำให้เกิดการแท้ง
รักษาเนื้องอกที่มดลูก เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ มะเร็งเต้านม
แอนโดรเจน
ชนิดที่สำคัญคือ เทสโทสเตอโรน
สร้างขึ้นในอัณฑะและเปลือกนอกต่อมหมวกไต
ส่วนเพศหญิงสร้างเทสโทสเตอโรนจากรังไข่และเปลือกนอกต่อมหมวกไต
ฤทธิ์ทางสรีรวิทยาและเภสัชวิทยา
มีการพัฒนาของระบบอวัยวะสืบพันธุ์และพัฒนาให้มีลักษณะเพศชายเด่นขึ้น
มีความแตกต่างของหน้าที่ในแต่ละช่วงอายุ
เปลี่ยนแปลงให้เด็กชายมีลักษณะเพศชายเด่นชัดขึ้นกระตุ้นให้อัณฑะใหญ่ขึ้น องคชาติและถุงหุ้มอัณฑะเริ่มเจริญ
ไขมันใต้ผิวหนังหายไปเห็นเส้นเลือดดำใต้ผิวหนังเด่นชัดขึ้น
บางคนศีรษะเริ่มล้าน
มีการเจริญของหนวดเครา
ประโยชน์ทางคลินิก
ภาวะที่อัณฑะสร้างฮอร์โมนน้อย ในรายที่อัณฑะไม่ทำงานหลังวัยแตกหนุ่มแล้ว
รักษาภาวะโลหิตจาง
ผลข้างเคียง
เพศหญิงถ้าได้รับแอนโตรเจนขนาดสูง
เกิดขนดก สิว กดการมีประจ าเดือน อวัยวะเพศขนาดใหญ่ขึ้น เสียงห้าว
เพศชายที่ขาดฮอร์โมนและได้รับแอนโดรเจน
อาจเกิดต่อมลูกหมากโตทำให้ปัสสาวะไม่ออก
คลื่นไส้ความรู้สึกทางเพศเพิ่มขึ้นหรือลดลง เป็นไข้เป็นสิว
เป็นหมัน หมดสมรรถภาพทางเพศ
ยาเม็ดคุมกำเนิด
เอสโตรเจน: ethinyl estradiol (EE) และ mestranol
โปรเจสเตอโรน: norethisterone, lynestrenol, levonorgestrel, desogestrel, cyproterone acetate และ drospirenone
ชนิดยาเม็ดคุมกำเนิด
ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวม
ชนิดที่มีฮอร์โมนในขนาดคงที่ (Monophasic pills)
ฮอร์โมนปริมาณสูง EE > 50 ug และ P 500 ug ขึ้นไป เช่น Eugynon , Ovral ส่วนใหญ่ใช้สำหรับโรคทางนรีเวช
ฮอร์โมนปริมาณต่ำ EE< 50 ug และ P ปริมาณน้อย นิยมใช้ในการคุมกำเนิด
ชนิดที่มีฮอร์โมนในขนาดคงที่แตกต่างกัน (Multiphatic pills)
Biphasic pills
Triphasic pills
ยาเม็ดคุมกำเนิดที่มีโปรเจสเตอโรนอย่างเดียว
P ขนาดน้อย ๆ เท่ากันทุกเม็ดตัวอย่างเช่น Exluton (lynestrenol 0.5 มก.)
ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน
COC E สูง 2 เม็ด หลังร่วมเพศไม่เกิน 72 ชม. , 12 ชม 2 เม็ด
Levonorgestrel 0.75 มก. หลังร่วมเพศไม่เกิน 72 ชม. , 12 ชม 1 เม็ด
Levonorgestrel 1.5 มก. หลังร่วมเพศไม่เกิน 72 ชม.
กลไกการออกฤทธิ์
ยับยั้งการหลั่ง FSH ทำให้ไข่ไม่เจริญเติบโต
ยับยั้ง LH ทำให้ไม่มี LH surge และไม่มีการตกไข่
ผลต่อเยื่อเมือกปากมดลูก P ทำให้เมือกมีปริมาณน้อยและเหนี่ยวข้น
ผลต่อเยื่อบุโพรงมดลูก ทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกบางไม่เหมาะกับการฝังตัว
ผลต่อท่อนำไข่ E ทำให้ท่อนำไข่บีบตัวมากขึ้นไข่ที่ผสมแล้วเดินทางถึงโพรง มดลูกเร็วเกินไปไม่สามารถฝังตัวได้
ผลข้างเคียง
ภาวะ estrogen เกิน
คลื่นไส้ท้องอืด ตกกระ/เป็นฝ้า
น้ำหนักขึ้นตามรอบเดือนเนื่องจากบวมน้ำ
ตกขาวมาก กระจกตาบวม
ภาวะ estrogen ขาด
ไม่มีเลือดประจำเดือนมา หลังจากรับประทานยาหมดแผงแล้ว
เลือดประจำเดือนมาน้อยกระวนกระวาย
ภาวะ progestin เกิน
เพิ่มความอยากอาหาร น้ำหนักขึ้น
สิว ขนดก
ผิวมัน / หนังศีรษะมัน
ซึมเศร้า เพลียล้า ผื่นและผื่นคัน
ภาวะ progestin ขาด
เลือดประจำเดือนมาช้า หลังจากรับประทานยาหมด แผงแล้ว
เลือดประจำเดือนมามาก
Progestin-Only Contraceptives
ยารับประทาน: lynestrenol, desogestrel
ยาฝังใต้ผิวหนัง: norgestrel
ยาฉีดเข้ากลา้มเนื้อ: medroxy progesterone acetate (MPA )
ห่วงอนามัย
Progestasert: Progesterone
MIRENA: levonorgestrel