Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ยาปฏิชีวนะและยาต้านจุลชีพ - Coggle Diagram
ยาปฏิชีวนะและยาต้านจุลชีพ
ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics)
กลไกการออกฤทธิของยาปฏิชีวนะต่อแบคทีเรีย
1.ขัดขวางการสร้างผนังเซลล์เช่นPenicillins,Cephalosporinsยากลุ่มนี้จะออกฤทธ์ดีมีาก ในระยะเวลาที่จุลชีพเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วแต่ถ้าเป็นระยะพักหรือเจริญช้าการออกฤทธ์ของยาจะไม่ดีเท่านที่ควร
5.ทำให้ขบวนการสร้างโปรตนีของแบคทเรียผิดปกติเช่นAminoglycosides
2.ขัดขวางการทำงานของเยื่อหุ้มเซลล์เช่น Polypeptideantibiotic, antifungal
4.ขัดขวางการสร้างกรดนิวคลีอิด เช่นGriseofulvin,Rifampicin
3.ขัดขวางการสร้างโปรตีนในเซลล์เช่น Macrolideantibiotic,Aminoglycoside,
Tetracycline, Chloramphenical
ยาต้านแบคทีเรีย
ยากล่มุยับยั้งการสร้างผนังเซลล์ของแบคทีเรีย
ยา β-lactam
Penicillins Natural penicillins
ได้แก่ penicillin G และ penicillin V
ยาที่มรฤทธ์ต้านเชื้อ staphylococci
ได้แก่ Cloxacillin, oxacillin, methicillin, nafcillin
3.ยาที่มีขอบเขตการต้านแบคทีเรียขยายกว้าง
ได้แก่ Amoxicillin, ampicillin
ยาที่มีฤทธ์ต้านเชื้อ pseudomonas
ได้แก่ Ticarcillin, carbenicillin, piperacillin
Carbapenems
ได้แก่ Meropenam, ertapenem, imipenem
Monobactams ได้แก่ Aztreonam
Cephalosporins
ร่นุ ท่ี 1 Cefadroxil, cefazolin, cephalexin, cephalothin, cephapirin, cephradine
ร่นุ ท่ี 2 Cefaclor, cefamandole, cefmetazole, cefonicid, cefotetan, cefoxitin,cefprozil, cefuroxime
ร่นุ ท่ี 3 Cefdinir, cefixime, cefoperazone, cefotaxime, ceftibuten, ceftizoxime,ceftriaxone
ร่นุ ท่ี 4 Cefepime, cefpirome
Glycopeptides ได้แก่ vancomycin, teicoplanin
ยาอื่นๆ เช่น ยาปิ ดกั้น bactopenol ได้แก่ bacitracin
ยายับยั้ง EPT ได้แก่ fosfomycin
ยายับยั้ง β-lactamase ได้แก่ clavulanic acid, sulbactam, tazobactam
11.ยาท่ีทำลายลายเยื่อหุ้มเซลล์ได้แก่polymycinA/B
1.Penicillins
ยาปฏิชีวนะ penicillins ได้มาจากเชื้อรา Penicillium chrysogenum (หรือ P. notatum) ยาpenicillinsแบ่งเป็น4กล่มุคือ
Natural penicillins หรือ penicillins แบบดั้งเดิม ซึ่งมีขอบเขตการต้านแบคทีเรียแคบ
ยา penicillins ท่ีสามารถต้านเชื้อ Staphylococcus (antistaphylococcal penicillins)
Penicillins ท่ีมขี อบเขตการต้านเชื้อขยายออกไป (extended-spectrum penicillins) หรือ aminopenicillins
Penicillins ท่ีสามารถต้านเชื้อ Pseudomonas
คุณสมบัติ
กลไกการออกฤทธิ
ยา penicillins ผ่านผนังเซลล์แบคทีเรียแล้วไปจับกับ penicillin-binding proteins ซึ่งอยู่บน cytoplasmic membrane
-และยับยั้งเอนไซม์transpeptidaseซึ่งเป็นเอนไซม์PBPทำให้ยับยั้งการสร้างผนังเซลล์และทำให้เซลล์แบคทีเรียแตกสลาย
กลไกการดื้อต่อ penicillins มี 3 กลไกหลัก คือ
1.การสร้างβ-lactamaseเพื่อทำลายยาการเปลี่ยนแปลงPBPทำให้ยาจับได้น้อยลง
2.ยาไม่มีผลต่อแบคทีเรียท่ีไม่มีผนังกั้นเซลล์และเเบคทีเรียที่อยู่ในระยะที่ไม่ได้เจริญเติบโต 3. โดยปกติยา penicilins จะไม่เข้าสมอง ยกเว้นเมื่อเกิดการอักเสบ
ประโยชน์ในการใช้
Natural penicillins มีผลต่อแบคทีเรีย แกรมบวกเป็นส่วนใหญ่
streptococci (streptococcus group A, B, C, G) ใช้ penicillin เป็นยาตัวเลือกที่1
Pneumococci(streptococcuspneumoniae)ใช้penicillin เป็นยาตัวเลือกที่1 เเต่ปัจจุบันพบเชื้อนี้ดื้อต่อยา Penicillin มากกว่า 70%
Meninggococci(Neisseriameningitides)ใช้ยาpenicillinเป็นตัวเลือกอันดับ 1 แต่ยาไม่มีผลต่อNeisseriagonorrhoeae
เภสัชจลนศาสตร์
-การดดูซึมจากทางเดินอาหารไม่เเน่นอนข้ึนกับปริมาณกรดในกระเพาะอาหารและความสามารถของยาในการทนกรด
-ยาจับกับโปรตีนในอาหารทำให้การดดูซึมน้อยลง
การดูดซึมยาจะน้อยลงเมื่อรับประทานพร้อมอาหาร (ยกเว้น amoxicillin)
ผลข้างเคียง
ปฏิกิริยาแพ้ (hypersensitivity reactions) มีอาการผื่นลมพิษ คัน ไข้ ข้อบวม
2.ชัก(seizure)อาจเกิดได้ในผู้ป่วยท่ีมีไตบกพร่องและทารกแรกเกิดท่ีการทาํงานของไตไม่สมบรูณ์
อาการทางระบบทางเดินอาหาร เช่น ท้องเสีย (diarrhea), คลื่นไส้ (nausea)
4.เลือดจางเนื่องจากเม็ดเลือดแดงแตก(hemolyticanemia)
2.ยา penicillins ท่ีสามารถต้านเชื้อ staphylococcus
ประโยชน์การนำไปใช้
มีขอบเขตการต้านแบคทีเรียแคบ
ควรใช้เฉพาะการรักษาการติดเชื้อ staphylococci ซึ่งสร้าง β-lactamase
ผลข้างเคียง
-เหมือนกับnaturalpenicillins
-Methicillinทำให้เกิดไตอักเสบจึงเลิกใช้ยาน้ีในคนแล้ว
-Oxacillinอาจทำให้ตับอักเสบ(hepatitis)
Penicillins ท่ีมีขอบเขตการต้านเชื้อท่ีขยายออกไป
ประโยชน์การนำไปใช้
ใช้เป็นตัวเลือกแรก (first-line drug) ในการรักษาหูชั้นในอักเสบเฉียบพลัน
โรคแผลในกระเพาะอาหาร
การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ
การติดเชื้อ Salmonella โดยเป็นตัวเลือกรองจาก cephalosporin รุ่นท่ี 3
ผลข้างเคียง
เหมือนกับpenicillins
การใช้ampicillinในผู้ป่วยโรคmononucleosisอาจทำให้เกิดผื่น
-Ampicillinอาจทำให้เกิดผื่น pseudomembranouscolitis
4.Penicillins ท่ีสามารถต้านเชื้อ Pseudomonas
ยากล่มุน้ีถูกทำลายโดยβ-lactamaseจึงมักใช้เป็นยาผสมร่วมกับยาต้านβ-lactamaseเช่น ticarcillin+clavulanic acid (Timentin®) และ piperacillin+tazobactam
ยากล่มุน้ีถกูทาํลายโดยกรดในกระเพาะอาหารอย่างรวดเร็ว
ยามีผลต่อเชื้อแบคทีเรียแกรมลบทรงแท่งเช่น Enterobacter และ Pseudomonas
ผลข้างเคียง
ยับยั้งการทาํงานของเกร็ดเลือด(Plateletdysfunction)
การแพ้ยา
ตัวเลือกท่ี 1 (1st-line choice) ได้แก่ (ticarcillin หรือ piperacillin) ร่วมกับ (tobramycin หรือ ciprofloxacin)
ตัวเลือกท่ี 2 (2nd-line choice) ได้แก่ (cefepime หรือ ceftazidime) ร่วมกับ tobramycin
ตัวเลือกท่ี 3 (3rd-line choice) ได้แก่ (imipenem หรือ aztreonam) ร่วมกับ tobramycin การเลือกใช้ยาต้องพจิ ารณายาตัวเลือกท่ี 1 ก่อนเสมอ
การพยาบาล
1.ก่อนเร่ิม dose แรก ควรถามประวัติการแพ้ยาก่อน ถ้ามีประวัติการแพ้ควรเขียนไว้ใน OPD card
2.ตรวจสอบวิธีการใช้ยาวิถีทางให้ชัดเจนเพราะยาบางอย่างฉีดเข้าหลอดเลือดดไม่ไ่ด้ฉะน้ันแม้จะ ฉีดเข้ากล้ามเน้ือ ก็ต้องระมัด ระวังอย่าให้ปลายเข็มแทงเข้าไปในหลอดเลือดเป็ นอันขาด
การฉีดเข้ากล้ามเน้ือ ควรเลือกกล้ามเน้ือท่ีใหญ่และหนาต้องฉีดให้ลึกเพราะยาจะระคายเคืองทำให้เจ็บปวดมาก
การฉีดเข้าเส้นเลือดดำ ควรเลือกเส้นท่ีใหญ่พอสมควร เลือกเข็มท่ีเล็กและคมการเจือจางยา พอสมควรจะช่วยลดการอักเสบของหลอดเลือดดำได้มาก
2.Cephalosporins
คุณสมบัติท่ัวไป
เป็นยาปฏิชีวนะกล่มุ β-lactams โครงสร้างประกอบด้วยวงแหวน lactam (lactam ring)
สกัดจากเชื้ออรา cephalosporium acremonium
มีฤทธ์ิฆ่าแบคทีเรีย (bacteriacidal activity)
กลไกการออกฤทธ์ิ
จับกับ peniciilin binding protein (PBP)
แล้วยับยั้ง transpeptidase ใน PBP
กระตุ้นเอนไซม์autolysinทำให้แบคทีเรียย่อยสลายตัวเองมากข้ึน
ผลข้างเคียง
การแพ้ยา ผู้ป่วยที่มีอาการแพ้ penicillin น้อย เช่น มีผื่น เล็กน้อยอาจให้ cephalosporins ได้อย่างปลอดภัย แต่ถ้ามีอการแพ้รุนแรงไม่ควรให้ cephalosporins
พิษต่อไต (nephrotoxicity) จึงต้องลดขนาดยา (dose) ในผู้ป่วยโรคไต ยกเว้น cefoperazone และ ceftriaxone
Disulfiram-like reactions ถ้าได้รับแอลกอฮอล์รวมอาจเกิดอาการคลื่นไส้อาเจียนปวดศรีษะ พบบ่อยใน cefotetan,
Coombs’testให้ผลบวกแต่มักไม่พบว่าเกิดภาวะซีดจากเม็ดเลือดแดงแตก(hemolyticanemia)
Cephalosporinsแบ่งเป็น4ร่นุ ได้แก่”
Cephalosporins รุ่นที่1 ยากินได้แก่ cephalexin (keflex®) และ cephadroxil มีฤทธ์ิ ครอบคลมุแบคทีเรียดังต่อไปน้ี ไม่เข้าสมอง นิยมให้ก่อนผ่าตัด เพื่อ ป้องกันการติดเชื้อที่ผิว หนัง แบคทีเรียนแกรมลบทรงกลม pneumococci
Cephalosporins ร่นุ ท่ี 2 ยากินได้แก่ cefaclor, cefuroxime axetil, loracarbef และ cefprocil ยาฉีดได้แก่ cefotetan, cefoxitin และ cefuroxime
Cephalosporins ร่นุ ท่ี 3 ครอบคลมุแบคทีเรียแกรมลบหลายชนิดท้ังทรงกลมและแท่งแต่ครอบคลุมแบคทีเรียแกรมบวกน้อย
Cephalosporins ร่นุ ท่ี 4 ตัวอย่างยาได้แก่ cefepime, cefpirome ใช้เป็นยาฉีดเท่าน้ัน
ยามีฤทธ์ิขยายขอบเขตต่อแบคทีเรียแกรมบวกและแกรมลบมากข้ึน เมื่อเทียบกับรุ่น ท่ี 3
ประโยชน์การนาํไปใช้
รักษาการติดเชื้อ pneumococci ท่ีดื่อต่อ penicillins โดยใช้เป็นตัวเลือกรองจาก ceftriaxone
ใช้ Imipenem หรือ meropenem ร่วมกับ tobramycin รักษาการติดเชื้อ Pseudomonas โดยเป็น ตัวเลือกอันดับ 3
รักษาการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะท่ีเกิดจาก Enterobacter (แกรมลบทรงแท่ง) ใช้เป็นตัวเลือกอันดับ 1
ผลข้างเคียง
ชัก (seizures) โดยเฉพาะในผู้ป่วยโรคไต
รบกวนระบบทางเดินอาหาร (คล่ืนไส้ อาเจียน อุจจาระร่วง)
เม็ดเลือดขาวชนิดeosinophilsมาก(eosinophilia)
การพยาบาล
Cephalotin เมื่อผสมแล้วยาจะคงทนอยู่ได้ประมาณ 6 ชั่วโมงในอุณหภูมิห้องการหยดทาง หลอดเลือดดำควรให้หมดในเวลาไมเ่กิน24ชั่วโมงในกรณีท่ีผสมแล้วใช้ไม่หมดควรเก็บไว้ ในตู้เย็นจะคงทนอยู่ได้ประมาณ48ชั่วโมง
Monobactam
กลไกการออกฤทธิ์
Aztreonam ทนต่อ β-lactamase ยาน้ีไม่มี cross-allergenicity กับ penicillins ดังน้ันผู้ ท่ีแพ้ penicillins สามารถใช้ยาน้ีได้
เหมือนpenicillinsและยาน้ีเป็นยากล่มุ β-lactams
ผลข้างเคียง
ผื่น เอนไซมจ์ากตับสูงในเลือด รบกวนทางเดินอาหาร
Glycopeptides
กลไกการออกฤทธิ์-ยับยั้งกระบวนการpolymerizationของสายpeptidoglycan
ยามีฤทธิ์ฆ่าแบคทีเรีย (bacteriacidal) แกรมบวกทุกชนิด
ผลข้างเคียง ไข้หนาวส่ัน (Fever and chills)
-ช็อก จากการฉีดยาเข้าหลอดเลือดดำ เร็วเกินไป
ยายับยั้งการสังเคราะห์โปรตีนในแบคทีเรีย
เภสัชจลนศาสตร์ มีขั้วมากเพราะมีประจุบวกมากในโมเลกุลเป็นเบสและละลายในนํ้าทำให้ไม่ถูกดูดซึมจาก ทางเดินอาหาร จึงนิยมให้ทางหลอดเลือดดำ
ยากระจายตัวได้ดีในร่างกายแต่ไม่เข้าสมองและไม่สะสมในไขมันยาสะสมอย่างมากในไตและ endolymphในหูชั้นในทำให้ยามพีษิต่อไตและหู
ประโยชน์ทางการใช้ ใช้รักษาการาติดเชื้อแกรมลบท่ีมาจากทางเดินอาหาร เช่น Escherichia coli, Enterobacter และ Klebsiella ยายังมีฤทธ์ิต้า Pseudomnas aeruginosa ยา เชื้อแกรมลบท่ีดื้อต่อ gentamicin อาจตอบสนองต่อ amikacin
ผลข้างเคียง พิษต่อไต(nephrotoxicity)พบบ่อยในgentamicinและtobramycinโดยปกติไม่ถาวร แต่ถ้าให้ยาต่อไปนานๆ อาจทำให้เกิด acute tubular necrosis จนไตเสื่อมถาวร ซึ่งพบ บอ่ยในผูส้งูอายุ
พิษต่อหู(ototoxicity)พบบ่อยในamikacinและเกิดถาวร
ปิดกั้นneuromuscularjunctionทำให้กล้ามเน้ืออ่อนแรงคล้ายอัมพาต
ใช้ยาในหญิงมีครรภ์อาจทำให้เกิดพิษต่อ cranial nerve VIII ดังนั้นควรใช้ยาอย่างระมัดระวัง