อักษรไทยย่อในหนังสือสมุดไทยเรื่องนันโทปนันทสูตร
คําหลวง ถือว่าเป็นอักษรไทยย่อที่งดงามที่สุด

เป็นสวนเนื้อหาของเรื่องกล่าวถึงเหตุการณ์ในสมัยพุทธกาล เป็นเรื่องราววของพระมหาโมคคัลลานะที่ทรมานพญานันโทปนันทนาคราชให้ละพยศหันมานับถือพระรัตนตรัยเนื้อหาส่วนนี้ประกอบด้วยคาถาภาษาบาลี
และข้อความแปลภาษาไทยต่อเนื่องกันไป

มีจำนวนหน้าทั้งสิ้น 189 หน้า ประกอบด้วยหน้าต้น 97 หน้า และหน้าปลาย 92 หน้า

ต้นฉบับสมุดไทยเรื่องนันโทปนันทสูตรคำหลวง ปัจจุบันกลุ่มงานหนังสือตัวเขียนและจารึก หอสมุดแห่งชาติ
(ท้าวาสุกรี) กรมศิลปากรเป็นผู้ดูแลรักษา
จัดอยู่ในแผนกธรรมคดีเลขที่ 120 ตามทะเบียนของหอสมุดแห่งชาติระบุว่าขุนวิทูรดรุณกรทูลเกล้าฯ ถวายให้เป็นสมบัติของหอสมุดแห่งชาติเมื่อวันที่ 4 ตุลาคม2451 เนื้อหาในหนังสือสมุดไทยเล่มนี้เป็นเรื่อง
“นันโทปนันทสูตรคําหลวง”

สภาพบางส่วนที่ชำรุดของต้นฉบับ

กลางปกสมุดเป็นกรอบทรงซุ้ม เดินเส้นสีทองกันขอบสองชั้น แต่
ส่วนกลางหลุดลอก

เรื่องนันโทปนันทสูตรคำหลวง เป็นพระราชนิพนธ์ที่แปลจากเรื่อง “พระบาฬีนนโทนนทสูตร” ของพระมหาพุทธสิริเถระ เจ้าฟ้ากุ้งได้ทรงแปลถ่ายทอดจากภาษาบาลีมาเป็นข้อความไทย อีกทั้งยังมีการใช้ถ้อยคำที่สละสลวยมาเรียบเรียงในร่ายยาวที่มีการสัมผัสต่อเนื่องกันตลอดเรื่อง ซึ่งเรื่องนี้ปรากฏในอรรถกถา

หน้าต้นมีจำนวน 97 หน้า

นอกจากจะมีความสำคัญที่เป็นวรรณคดีพระพุทธศาสนาและความอลังการในการใช้คำศัพท์ที่ไพเราะงดงามที่แสดงถึงอัจฉริยะภาพด้านอักษรศาสตร์ของเจ้าฟ้า

มีความสำคัญต่อการศึกษาอักขรวิทยา โดยเฉพาะพัฒนาการของอักษรและอักขรวิธี จึงเป็นหลักฐานสำคัญที่สามารถนำมาศึกษารูปอักษรและอักขรวิธีได้

ตอนท้ายของสมุดไทยเล่มนี้ได้บันทึกวิธีการจัดเตรียมสมุดไทยทั้งก่อนและหลังการบันทึกไว้อย่างละเอียดทุกขั้นตอน และมีคุณค่าในแง่ของความเก่าแก่ที่มีอายุเกือบ 300 ปี หรือในแง่คุณค่าของเนื้อหาที่บันทึก รวมทั้งความงามด้านศิลปกรรมโดยเฉพาะภูมิปัญญาด้านการบันทึกและการรักษาเอกสารโบราณของบรรพบุรุษไทย

“สุสฤษฺฏิกฤตฺยปฤษฺเฏน ตมฺ โพธิชฺญาณํสุลาภํ”
แปลว่า “พระโพธิญาณนั้นเป็นลาภอันประเสริฐ ด้วยความประสงค์จะสร้างกรรมดี”

เป็นบทสรรเสริญพระคุณของพระพุทธเจ้า
“นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส”
แปลว่า “ขอนอบน้อมแด่พระภาคเจ้าพระองค์นั้น เป็นผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบด้วยพระองค์เอง”

เป็นคำประพันธ์ร้อยกรองภาษาบาลีประเภท
วสันตดิลกฉันท์ในกลุ่มฉันท์วรรณพฤติ

แปลว่า “ผู้เป็นใหญ่แห่งมุนี (พระพุทธเจ้า) ทรงชนะแล้ว ด้วยวิธีแสดงฤทธิ์เมื่อทรงให้พญานาคผู้เป็นบุตร (พระโมคคัลลานะ) ไปทรมานพญานาคนันโทปนันทะผู้หลงผิด ผู้มีฤทธิ์มาก ด้วยพระเดชนั้น ขอชัยมงคลทั้งหลายจงมีแด่ท่าน”

เป็นคำประพันธ์ร้อยกรองภาษาบาลีที่ปรากฏก่อนเริ่มเนื้อเรื่อง ขึ้นต้นด้วยบทบูชาพระรัตนตรัย

ข้อความกล่าวถึงว่าผู้แต่งคือ “มหาสิริบาล” ซึ่งเป็นพระนามฉายาขณะทรงผนวชของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร จากนั้นเป็นการนมัสการพระรัตนตรัย แล้วจึงกล่าวถึงการแปลเรื่องนันโทปนันทสูตรจากภาษาบาลีเป็นภาษาไทย และกล่าวถึงวัตถุประสงค์ในการแต่งว่าเพื่อขออำนาจคุณพระรัตนตรัยปกป้องให้พ้นจาก“อันดรายุปัท์ทรวาสรรพาพาธ” คือ ให้พ้นจากอันตราย ความอุบาทว์ และความเจ็บไข้ทั้งปวง