หน่วยที่ 6
การป้องกันและสร้างเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ

1. การพยาบาลเพื่อการจัดการปัญหาภาวะ
โภชนาการในผู้สูงอายุ

ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อภาวะโภชนาการในผู้สูงอายุ

ปัญหาการเจ็บปุวยทางรํางกาย

ภาวะโภชนาการเดิมที่เป็นอยูํและบริโภคนิสัย

ปัญหาทางด้านจิตใจ

ความสามารถในการเข้าถึงแหลํงอาหาร

การเปลี่ยนแปลงของรํางกายที่สํงผลกระทบตํอภาวะโภชนาการผู้สูงอายุ

ภาวะเศรษฐกิจและสังคม ปัญหาเศรษฐกิจและสังคมทำให้กระทบถึงภาวะโภชนาการของผู้สูงอายุได้

ประสิทธิภาพการเผาผลาญกลูโคสลดลง

เนื้อเยื่อที่ปราศจากไขมันลดลง ทำให้ผู้สูงอายุดูผอมลง แตํน้ำหนักไมํ
ลดลง

การทำหน้าที่ของกระเพาะอาหารลดลง

ความต้องการพลังงานขั้นพื้นฐานลดลง

การทำหน้าที่ของการรับรสและการดมกลิ่นลดลง

ความเหงาจากการเกษียณ

คูํครองเสียชีวิต

ภาวะซึมเศร้า

ลูกหลานทอดทิ้ง

ภาวะทุพพลภาพ

การได้รับยาหลายชนิดรํวมกัน
(polyphamacy)

ซึ่งเกิดจากพฤติกรรมการบริโภคอาหาร
ในอดีตจนถึงปัจจุบัน

การเดินทาง

การขนสํงที่สะดวก

ผู้สูงอายุที่ยากจนขาดรายได้

ถูกทอดทิ้งให้อยูํคนเดียว

บางรายขาดผู้ดูแลในการจัดเตรียมอาหารให้หรือผู้ดูแลขาดความรู้ในการจัดเตรียมอาหารที่เหมาะสม

ความต้องการสารอาหารในผู้สูงอายุ

ความต้องการพลังงาน

ไมํควรได้รับน้อยกวํา 1,200 กิโลแคลอรี่

พลังงานที่ผู้สูงอายุควรได้รับ

ผู้สูงอายุชายวันละ 2,250 กิโลแคลอรี่

ผู้สูงอายุหญิงวันละ 1,850 กิโลแคลอรี่

การประเมินภาวะโภชนาการ

ความต้องการโปรตีน

ความต้องการไขมัน

ความต้องการคาร์โบไฮเดรต

ความต้องการแรํธาตุ

ความต้องการวิตามิน

ความต้องการน้ำ

เนื้อปลา เนื้อไมํติดมัน ปลา ไข่ นม เต้าหู้

ผลิตภัณฑ์จากถั่วเหลือง

ควรได้รับโปรตีน 1 gm : BW 1 kg

ผู้สูงอายุควรได้รับไขมันไมํเกิน 30% ของพลังงานทั้งหมด

ควรลดไขมันอิ่มตัว เชํน น้ำมันมะพร้าว กะทิ

ผู้สูงอายุควรได้รับคาร์โบไฮเดรต 50-55 % ของ
พลังงานทั้งหมด

ข้าว ข้าวซ้อมมือ แป้ง เผือก มัน ข้าวโพด ลูกเดือน

อาหารที่มีแคลเซียมมากได้แกํ นม สํวนธาตุเหล็กควร
ได๎รับ 10 mg/day อาหารที่พบเหล็กมาก ได้แกํ ตับ เนื้อสัตว์ไขํแดง
เลือดสัตว์

ผัก ผลไม้เป็นแหลํงอาหารที่ให้วิตามิน เกลือแรํ ใยอาหารและ
สารแอนติออกซิแดนท์

ผู้สูงอายุควรได้รับน้ำไมํต่ำกวํา 1,500 ml : day

การประเมินอาหารที่บริโภค (dietary assessment)

การวัดสัดส่วนของร่างกาย (anthropometric assessment)

การวัดความหนาไขมันใต้ผิวหนัง (skinfold thickness)

การตรวจวัดค่าทางชีวเคมี

การประเมินทางคลินิก

การคัดกรองภาวะโภชนาการในผู้สูงอายุโดยใช้แบบประเมิน

ปัญหาภาวะโภชนาการในผู้สูงอายุและแนวทางการพยาบาล

แนวทางการพยาบาล ภาวะโภชนาการเกิน (over nutrition)

ภาวะโภชนาการต่ำ (under nutrition)

ประเมินสาเหตุของภาวะโภชนาการเกิน

สํงเสริมการควบคุมน้ำหนักให้อยูํในเกณฑ์ปกติ

ให้ความรู้การรับประทานอาหารที่เหมาะสม

ประเมินสาเหตุของภาวะทุพโภชนาการ

การจัด/ปรับปริมาณอาหารให๎ผู๎สูงอายุให้เหมาะสม

2.การพยาบาลเพื่อการส่งเสริมการออกกำลังกาย
ในผู้สูงอายุ

ประเภทของการออกกำลังกายและการออกกำลังกาย
ที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุ

แนวทางการจัดโปรแกรมการออกกำลังกายในผู้สูงอายุ

ประโยชน์ของการออกกำลังกายสำหรับผู้สูงอายุ

ลดอัตราการเกิดโรคที่ป้องกันได้

ลดภาวการณ์พึ่งพา ลดภาวะทุพพลภาพ

ทำให้รํางกายมีสมรรถภาพทางกายดีขึ้น

ด้านจิตใจ ลดภาวะซึมเศร้า

ประเภทของการออกกำลังกาย

ประเภทที่ 2 การออกกำลังกายเพื่อเพิ่มสมรรถภาพของปอดและหัวใจ

ประเภทที่ 3 การออกกำลังกายเพื่อเพิ่มความยืดหยุ่นและการผ่อนคลาย

ประเภทที่ 1 การออกกำลังกายที่เพิ่มความแข็งแรงและทนทาน
ของกล้ามเนื้อ

เน้นการออกกำลังกายที่สม่ำเสมอ

ผู้สูงอายุที่มีข้อจำกัดควรประยุกต์การออกกำลังกายในกิจวัตรประจำวัน

เลือกรูปแบบการออกกำลังกายที่ผู๎สูงอายุชอบ

หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายที่เป็นการแขํงขัน

ประเมินระดับการทำกิจกรรม

สิ่งที่บํงชี้ปริมาณการออกกำลังกายที่เหมาะสมและ
มีประโยชน์ตํอรํางกายได๎ดี

ตรวจรํางกายวําไมํมีความเจ็บป่วย

ควรมีการอบอุํนรํางกาย warm up และผํอนคลายรํางกาย cool down

ออกกำลังกายอยํางตํอเนื่อง 20-30 นาที 3-5 ครั้ง/สัปดาห์

กํอนออกกำลังกาย ขณะออกกำลังกายและหากออกกำลังกายเกิน 1 ชั่วโมง ควรดื่มน้ำ 1 แก๎วทุก 15-20 นาทีเพื่อชดเชยน้ำที่เสียไปจากเหงื่อ

ข๎อควรระวังในการออกำลังกายสำหรับผู้สูงอายุ

ไมํออกกำลังกายขณะเจ็บป่วย

ไมํออกกำลังกายหลังรับประทานอาหารอิ่มใหมํๆ

งดออกกำลังกายชั่วคราวหากมีอาการผิดปกติ

สังเกตอาการหอบ เหนื่อยมากผิดปกติ

ผู๎ที่มีโรคประจำตัว

ไมํควรออกกำลังกายที่ต้องออกแรงเกร็ง หรือเบํง

ไมํควรออกกำลังกายที่ต้องออกแรงกระแทก โดยเฉพาะข๎อเขํา

3.การพยาบาลเพื่อการส่งเสริมการพักผ่อน
นอนหลับในผู้สูงอายุ

กลไกทางสรีรวิทยาของการนอนหลับในผู้สูงอายุ

แบบแผนการนอนหลับในผู้สูงอายุ

NREM (non rapid eye movement)

REM (rapid eye movement)

ปัจจัยที่มีผลต่อการนอนไม่หลับในผู้สูงอายุ

ปัจจัยภายในรํางกาย

ปัจจัยภายนอกรํางกาย

การประเมินภาวะนอนไม่หลับ

ค าถามเบื้องต้นส าหรับการประเมินการนอน

การพยาบาลเพื่อส่งเสริมการนอนหลับ

4. การจัดการความเครียดในผู้สูงอายุ (Stress management)

สาเหตุของความเครียด

สาเหตุด้านจิตใจ

สาเหตุด้านสังคม

สาเหตุด้านรํางกาย

การตอบสนองต่อความเครียด

การสนองตอบทางด้านรํางกาย

การสนองตอบด้านจิตใจเมื่อเกิดความเครียด

การประเมินความเครียด

การสังเกตและสัมภาษณ๑บุคคลหรือผู้ใกล้ชิด

การตรวจร่างกาย

การประเมินโดยใช้แบบสอบถาม

การตรวจทางห้องทดลอง

การใช้เทคนิคการฉายภาพ

การวัดความตึงตัวของกล๎ามเนื้อ

การจัดการต่อความเครียด

การพยาบาลผู้สูงอายุที่มีภาวะเครียด

การจัดการกับความเครียดโดยมุ่งแก้ไขปัญหา
(problem-focused coping)

การปรับแก้โดยมุ่งปรับอารมณ์ (emotion-focused coping)

การให้การพยาบาลเพื่อปูองกันการเกิดความเครียด

การสํงเสริมให้บุคคลมีทักษะในการเผชิญการแก้ไข

การปฏิบัติการพยาบาล (Implementation)

การประเมินผลทางการพยาบาล (Evaluation)

การวินิจฉัยการพยาบาล (nursing diagnosis)

ประเมินปัญหาทางการพยาบาล (Assessment)

5.การนันทนาการในผู้สูงอายุกับการสร้างเสริม
สุขภาพผู้สูงอายุ

กิจกรรมที่ทำตามสมัครใจในยามวําง เพื่อให้เกิดความ
สนุกสนานเพลิดเพลินและผํอนคลายความตึงเครียด

คุณลักษณะของนันทนาการ

ต้องมีการกระทำ (Activity)

ต้องเข้ารํวมกิจกรรมด้วยความสมัครใจ (Voluntary)

กิจกรรมนั้นต้องกระทำในเวลาวําง (Free Time)

เป็นกิจกรรมที่ให้การศึกษา (Education Activities)

กิจกรรมนั้นต้องสร้างความพึงพอใจ

กิจกรรมที่กระทำต้องไมํเป็นอาชีพ (Amateurism)

กิจกรรมนันทนาการต้องมีจุดหมาย (Objectives)

กิจกรรมมีความยืดหยุํน

นันทนาการมีผลพลอยได้อีก (Byproduct)

ประโยชน์ของกิจกรรมนันทนาการต่อผู้สูงอายุ

ด้านสติปัญญา

ด้านสังคมเปิดโอกาสแกํผู้สูงอายุในการมีบทบาทในสังคม

ด้านจิตใจ

ด้านรํางกาย

จะทำให้รํางกายแข็งแรง อายุยืน ป้องกันโรค

กระทำสิ่งตํางๆ ด้วยตนเอง ความรู๎สึกมีคุณคําในตนเอง
ลดความรู๎สึกว้าเหวํและการแยกตัวจากสังคม

ฝึกให้สมองได้คิดวางแผน

กิจกรรมนันทนาการที่เหมาะสำหรับผู้สูงอายุ

กิจกรรมนันทนาการด้านภาษาและ
วรรณกรรมเป็นกิจกรรมที่สํงเสริมปัญญาความคิด

กิจกรรมนันทนาการการแสดงและการละคร

กิจกรรมนันทนาการเข้าจังหวะและ การเต้นรำ

กิจกรรมนันทนาการกลางแจ้งนอกสถานที่หรือนอกเมือง

กิจกรรมนันทนาการการร้องเพลง และดนตรี

กิจกรรมนันทนาการพิเศษ เป็นกิจกรรมที่จัดขึ้นในโอกาสพิเศษ

กิจกรรมนันทนาการศิลปะหัตถกรรม

กิจกรรมนันทนาการอาสาสมัคร

กิจกรรมนันทนาการเกม กีฬา

6.การพยาบาลเพื่อการจัดสิ่งแวดล้อม
สำหรับผู้สูงอายุ (Environment)

กระบวนการเปลี่ยนแปลงร่างกายที่ส่งผลให้เกิดการบาดเจ็บเนื่องจากการมีสภาพแวดล้อมไม่เหมาะสมในผู้สูงอายุ

สิ่งแวดล้อมของที่อยู่อาศัยที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุ

7. การมีส่วนร่วมในสังคม (Social Participation)

การมีกิจกรรมในครอบครัว ชุมชน และสังคมเป็นผู้ดำรงไว้ซึ่งสิทธิมนุษยชนและวัฒนธรรมของสังคม ผู๎สูงอายุที่ยังคงมีสํวนรํวม
ในกิจกรรมตํางๆ

ความสำคัญของการมีส่วนร่วมในสังคมของผู้สูงอายุ

ผู้สูงอายุเป็นบุคคลที่เพียบพร้อมไปด้วยความรู้ และประสบการณ์ เป็นผู้ถึงพร้อมทั้งคุณวุฒิ และวัยวุฒิ เป็นทรัพยากรบุคคลที่มีคุณคํา

มีทฤษฎีเกี่ยวกับผู้สูงอายุที่กล่าวถึง บทบาททางสังคม
และกิจกรรมทางสังคมของผู้สูงอายุไว้

ทฤษฎีกิจกรรมทางสังคม (Activity Theory)

ทฤษฎีบทบาททางสังคม (Role Theory)

อายุเป็นองค์ประกอบที่สำคัญอยํางหนึ่ง
ในการที่จะกำหนดบทบาทของแตํละบุคคล

ถ้าบุคคลใดมีกิจกรรมมากอยําง จะสามารถปรับตัวได้มากขึ้นเทํานั้น
และมีความพึงพอใจในชีวิตสูง

ประโยชน์ที่ได้จากกิจกรรมบริการผู้อื่น

ประเภทของการมีส่วนร่วมในสังคม

การเสียสละตํอสังคม จะทำให้ภาพพจน์ของตนเองนําพึงพอใจ

การเสียสละหรือบริการผู๎อื่น จะทำให้มีสุขภาพจิตดีขึ้น

ติดตํอสัมพันธ์กับผู้อื่นซึ่งมีสภาพเลวร้ายกวําทํานในบางเรื่อง

การชํวยเหลือผู๎อื่นในการแก้ปัญหาของเขาจะทำให้ปัญหา
ที่เกิดกับทํานน้อยลงโดยอัตโนมัต

การได้เสียสละ

กิจกรรมที่มีรูปแบบ (Formal activity)

กิจกรรมที่ทำคนเดียว (Solitary activity)

กิจกรรมที่ไม่มีรูปแบบ (Informal activity)

8.การป้องกันภาวะพลัดตกหกล้ม (Prevention of Fall)

การพลัดตกหกล๎ม หมายถึง อุบัติการณ๑ที่บุคคลไมํสามารถทรงตัวในขณะเอนตัวลงนอน ขณะนั่ง หรือขณะยืนอยูํ ทำให๎เสียหลัก หรือหกล๎มกับพื้น

ปัจจัยเสี่ยงต่อการพลัดตกหกล้มในผู้สูงอายุ

ปัจจัยภายในบุคคล (Intrinsic factor)

ปัจจัยภายนอกบุคคล (Extrinsic factor)

ปัจจัยที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของกระบวนการชราภาพ

ัปัจจัยที่เกิดจากการเจ็บป่วยหรือพยาธิสภาพของโรค

สิ่งแวดล้อมภายในบ้าน

ผลกระทบของการพลัดตกหกล้มในผู้สูงอายุ

การประเมินความเสี่ยงในการพลัดตกหกล้ม

หลักการพยาบาลเพื่อการป้องกันการพลัดตกหกล้มในผู้สูงอายุ

ผลกระทบทางด้านร่างกาย

ผลกระทบทางด้านจิตใจ

ผลกระทบทางด้านสังคม

การประเมินความสามารถในการเดิน และการทรงตัว

ประเมินความสามารถในการทำกิจวัตรประจำวัน

แบบประเมินสิ่งแวดล้อมที่ปลอดภัย ภายในบ้าน

การให้คำแนะนำแกํผู้สูงอายุ ในเรื่องการป้องกันการพลัดตกหกล๎ม

การดูแลผู้สูงอายุที่มีความเสี่ยงสูงตํอการพลัดตกหกล้ม

การจำแนกผู้สูงอายุที่มีความเสี่ยงตํอการพลัดตกหกล๎ม

นางสาวรุ่งธิดา วันจงคำ 621201151