Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การพยาบาลมารดาหลังคลอดโดยเน้นครอบครัวเป็นศูนย์กลาง, มดลูกเข้าอู่ช้า…

- - - - ในระยะหลังคลอดฮอร์โมน Estrogen Progesterone Prolactin
        
        การดูดนม (suckling) จะทำให้ระดับโปรแลคตินเพิ่มขึ้น เพื่อสร้างน้ำนมใหม่ขึ้นมาเพื่อเก็บไว้ นอกจากนี้ยังกระตุ้นการหลั่ง Oxytocin ให้มีการหลั่งน้ำนม
    - - มารดาหลังคลอดที่ไม่ได้เลี้ยงบุตรด้วยนมตนเอง จะมีการตกไข่ในช่วง 10-11 สัปดาห์หลังคลอด และจะกลับมีประจำเดือนครั้งแรกในช่วง 7-9 สัปดาห์หลังคลอด
        
        มารดาหลังคลอดที่เลี้ยงบุตรด้วยนมตนเอง จะกลับมีประจำเดือนในช่วง 30-36 สัปดาห์หลังคลอด แต่การตกไข่ จะแตกต่างกันไปตามระยะเวลาที่ให้บุตรดูดนม
  - - - ฮอร์โมนจากรก (Placental hormones)
        
        หลังคลอดระดับของฮอร์โมนจากรกในพลาสมาจะลดลงอย่างรวดเร็ว คือ ภายใน24
        ชั่วโมงหลังคลอดจะตรวจไม่พบฮอร์โมน HCL/HCS และ HCG ลดลงอย่างรวดเร็ว และจะมีระดับต่ำจนกระทั่งมีการตกไข่ (Ovulation)
        
        3 ชั่วโมงหลังคลอด ฮอร์โมน Estrogen ลดลง และจะลดดลงต่ำสุดในวันที่ 7 หลังคลอด
        
        การลดลงของ ฮอร์โมน Estrogen จะเกิดพร้อมกับการคัดตึงเต้านม ซึ่งจะเกิดในวันที่ 3 หลังคลอด
        
        ระดับฮอร์โมน Estrogen ในพลาสมาจะเพิ่มเท่ากับระดับใน ระยะ Follicular phase
        
        มารดาที่เลี้ยงนมบุตรด้วยนมตนเอง ระดับฮอร์โมน Estrogen จะกลับคืนสู่ระดับปกติช้ากว่ามารดาที่ไม่ได้เลี้ยงนมบุตรด้วยตนเอง
        
        วันที่ 3 หลังคลอด ระดับฮอร์โมน Progesterone ในพลาสมาจะลดต่ำกว่าระดับใน ระยะ Luteal phase
      - ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง (Pituitary hormones)
        
        ระดับฮอร์โมน Prolactin ในกระแสเลือดจะสูงขึ้นเรื่อย ๆ ในขณะตั้งครรภ์
        
        ในมารดาที่ไม่ได้เลี้ยงบุตรด้วยน้ำนมตนเอง ระดับของฮอร์โมน Prolactin จะค่อยๆ ลดลงจนเท่ากับระดับก่อนตั้งครรภ์ภายใน 2 สัปดาห์ หลังคลอด
        
        มารดาที่เลี้ยงบุตรด้วยนมตนเองระดับของฮอร์โมน Prolactin จะสูงมากน้อยเพียงใด ขึ้นอยู่กับจำนวนครั้งในการให้บุตรดูดนมมารดาในแต่ละวัน
        
        ระดับฮอร์โมน Prolactin จะสูงนานกว่า 1 ปี ถ้าให้บุตรดูดนมสม่ำเสมอมากกว่า 6 ครั้งต่อวัน
    - - ขณะบุตรผ่านช่องทางคลอด ออกมาจะทำให้เกิดการบาดเจ็บของท่อปัสสาวะและกระเพาะ
        ปัสสาวะ กระเพาะปัสสาวะจะบวม และ มักมีอาการบวมและช้ำรอบ ๆ รูเปิดของท่อปัสสาวะ
        
        มารดาหลังคลอดใหม่ๆ มักถ่ายปัสสาวะลำบาก มีสาเหตุมาจาก
        ความจุของกระเพาะปัสสาวะ แต่ความไวต่อแรงกด
        การบวมของแผลฝีเย็บ
        ยาระงับความรู้สึกในระยะคลอด
        
        หลังคลอดภายในสัปดาห์แรกปัสสาวะจะออกมาก เพื่อลดปริมาณเลือดที่เพิ่มขึ้นในช่วงตั้งครรภ์ให้
        กลับสู่ภาวะปกติ วันที่ 2-5 หลังคลอดอาจถ่ายปัสสาวะถึง 3,000 มิลลิลิตรต่อวัน
        
        มารดาหลังคลอดจะต้องสามารถปัสสาวะได้เองภายใน 6-8 ชั่วโมงหลังคลอด และมีปัสสาวะคั่งค้างไม่เกิน 100 มิลลิลิตร หากปัสสาวะคั่งค้างมากกว่านี้ อาจทำให้มีโอกาสติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะได้ง่าย ซึ่งพบได้ในมารดาหลังคลอดที่มีการบวมและฟกช้ำของรูเปิดท่อปัสสาวะ
    - - จะลดลงทันทีจากการสูญเสียเลือดภายหลังคลอดโดยปริมาณเลือดจะลดลง ค่า Hb Hct
        
        ภายในระยะ 1-2 สัปดาห์แรกหลังคลอด ปริมาณเลือดจะกลับคืนสู่สภาพใกล้เคียงกับก่อนตั้งครรภ์
        :star: ข้อควรระวัง
        มารดาหลังคลอดที่ดื่มน้ำน้อย อาจมีภาวะขาดน้ำ ส่งผลให้ Hct
        :star: การประเมินภาวะซีด
        วันที่ 3 หลังคลอด หญิงตั้งครรภ์คลอดควรได้รับการตรวจหาค่า Hb ในเลือด
        หากค่า Hb ต่ำกว่า 10 กรัมในเลือด 100 มิลลิลิตร ควรให้ธาตุเหล็กเพิ่มขึ้น
      - การเปลี่ยนแปลงของปริมาณเม็ดเลือดขาว
        เพิ่มขึ้นในช่วงไตรมาสแรก แต่เป็นการเพิ่มเม็ดเลือดขาวชนิด neutrophil
        การทำงานของ T-cell และ natural killer ลดลง ทำให้การตั้งครรภ์เป็นภาวะที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง และอาจเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้
      - หญิงตั้งครรภ์ควรมีค่า Hb ไม่ต่ำกว่า 11 g/dl Hct ไม่ต่ำกว่า 33 % หรือค่าทั้งสองตัวควรห่างกันเป็น 3 เท่า
    - - หลังคลอดระบบทางเดินอาหารจะกลับสู่สภาพเกือบจะปกติ
        
        เมื่อพ้น 1 สัปดาห์ไปแล้ว ฮอร์โมน Progesterone จึงจะลดระดับลงเหลือเท่ากับปกติก่อนตั้งครรภ์
        
        การเจ็บปวดบริเวณแผลฝีเย็บ หรือ เป็นริดสีดวงทวารหนัก ก็จะทำให้มารดาไม่กล้าเบ่ง
        ถ่ายอุจจาระ เนื่องจากกลัวเจ็บแผล ส่งผลให้เกิดอาการท้องผูกได้ง่าย
        
        ควรกระตุ้นให้มารดาหลังคลอดได้รับน้ำมากกว่า 2,500 มิลลิลิตรต่อวัน หรือมากกว่า 10 แก้ว และการรับประทานอาหารที่มีกากใยมาก ได้แก่ ผักและผลไม้ และมีการลุกจากเตียงโดยเร็วจะช่วยลดอาการท้องผูกได้เป็นอย่างดี
    - - ผิวหนังของมารดาหลังคลอดมีการเปลี่ยนแปลงเนื่องจากระดับฮอร์โมน Estrogen Progesterone ส่งผลให้ บริเวณลานนม หัวนม ต้นขาด้านใน เส้นกลางท้อง (Linea nigra) และฝ้าที่หน้า (Facial chloasma) ซึ่งมีสีเข้มขึ้นขณะตั้งครรภ์ก็จะจางลง แต่รอยแตก (Striae gravidarum) บนหน้าท้องของมารดาหลังคลอดสามารถเห็นได้ชัดเจนกว่าขณะตั้งครรภ์ และมีสีออกแดงๆ สีนี้จะจางลงเรื่อยๆ จนกลายเป็นแนวสีเงินขาวและปรากฏรอยอยู่ตลอดไป
  - - - ในระยะหลังคลอดขอบเยื่อพรหมจารีย์(Hymenal ring) จะขาดกระรุ่งกระริ่ง เรียกว่า Carunculae myrtiforms
        
        การแก้ไขช่องคลอดไม่กระชับ สามารถทำได้โดย วิธีฝึกขมิบช่องคลอด (Kegel' s exercise) อย่างสม่ำเสมอ
    - - ในระยะคลอดศีรษะทารกจะกดดันและยืดฝีเย็บ ทำให้กล้ามเนื้อบริเวณผนังเชิงกราน (Pelvic floor) บางและยืด ส่งผลให้กล้ามเนื้อหน้าท้องจะยังไม่สามารถพยุงอวัยวะภายในช่องท้องได้เต็มที่ หลังคลอดจะมีอาการปวดบริเวณฝีเย็บ
        
        หลังคลอดจะมีอาการปวดบริเวณฝีเย็บฝีเย็บ จะมีลักษณะบวมและอาจมีเลือดออกจากการที่หลอดเลือด
        ฝอยฉีกขาด Labia minorและ labia majer
    - - ส่วนของปากมดลูกจะอ่อนนุ่มมีรอยช้ำและมีรอยฉีกขาดเล็ก ๆ
        
        ปากมดลูกจะไม่คืนสู่สภาพเดิมเหมือนก่อนตั้งครรภ์ รูปากมดลูกที่เป็นรูปวงกลมเมื่อก่อนตั้งครรภ์จะเปลี่ยนแปลงเป็นรูปยาวรี ซึ่งเป็นเครื่องหมายแสดงว่าเคยผ่านการคลอดมาแล้ว
    - - มดลูกที่มีการยืดขยายมากขณะตั้งครรภ์จะลดขนาดลงในทันที หรือที่เรียกว่า " มดลูกเข้าอู่ (Involution of uterus) "
        คลำหน้าท้องมีลักษณะเป็นก้อนแข็ง มดลูกอยู่ที่ระดับสะดือหรือต่ำกว่าเล็กน้อย
        กล้ามเนื้อมดลูกจะกลับเข้าสู่สภาพเดิมภายใน 2–3 สัปดาห์หลังคลอด
        แบ่งออกเป็น 2 กระบวนการ
        :star: มดลูกขาดเลือดไปเลี้ยง (Ischemia) : เกิดจากการบีบรัดตัวของกล้ามเนื้อมดลูกทำให้เกิดการเหี่ยวฝ่อของเยื่อบุภายในโพรงมดลูกและสลายถูกขับออกมาทางน้ำคาวปลา
        :star: การย่อยตัวเอง (Autolysis or self digestion): เกิดจากการลดระดับลงของฮอร์โมน Estrogen และ Progesterone มีการหลั่งน้ำย่อยพวกโปรทีโอไลติก ซึ่งทำให้เกิดการแตกตัวของใยกล้ามเนื้อ
      - Afterpains
        ในสตรีตั้งครรภ์ครั้งแรก มดลูกจะยังคงหดรัดตัวอย่างต่อเนื่องในระยะหลังคลอด ทำให้มีความรู้สึกปวดตึงของมดลูก
        สตรีที่เคยคลอดหลายครั้งแล้วมดลูกมักจะหดรัดตัวแรงเป็นระยะ ทำให้เกิดอาการเจ็บคล้ายกับการเจ็บครรภ์จากมดลูกหดรัดตัวในระยะก่อนคลอด เรียกว่า afterpains และรุนแรงมากขึ้นหากทารกดูดนมมารดา
      - ระดับของมดลูกจะลดลงอยู่ระหว่างสะดือกับหัวเหน่า และมีน้ำหนักประมาณ 1,000 กรัม
        1 ชั่วโมงต่อมา มดลูกจะลอยตัวสูงขึ้นอยู่ระดับสะดือ
        2 วันต่อมา มดลูกจะหดรัดตัวและลดขนาดลงวันละ 1 cm.
        7 วันหลังคลอด มดลูกจะมีน้ำหนักประมาณ 500 กรัม
        2 สัปดาห์จะคลำมดลูกไม่ได้ทางหน้าท้อง น้ำหนักมดลูก 300 กรัม
        6 สัปดาห์ มดลูกจะมีน้ำหนักเท่ากับระยะก่อนตั้งครรภ์ ประมาณ 50 กรัม
    - - เมื่อรกและเยื่อหุ้มทารกแยกตัวออกจากเยื่อบุมดลูกเรียบร้อยแล้ว 2 วันต่อมาเยื่อบุมดลูกจะแบ่งตัวออกเป็น 2 ชั้น
        Decidua basalis คือ ชั้นที่อยู่ติดกับกล้ามเนื้อมดลูก เป็นชั้นที่เป็นฐานรองรับการเกิดใหม่ของเยื่อบุมดลูก ทำให้เยื่อบุมดลูกที่เกิดใหม่ปราศจากแผล และร่องรอยเดิม
        Decidua spongiosa คือ ชั้นที่อยู่ติดกับโพรงมดลูก ชั้นนี้จะมีการเปื่อยและย่อยสลายหลุดออกมาปนกับน้ำเลือด เม็ดเลือดขาว และแบคทีเรีย แบ่งออกเป็น 3 ชนิด
        :star: ในระยะแรกภายใน 3 วันหลังคลอดน้ำคาวปลาจะมีสีแดง ที่เรียกว่า lochia rubra
        :star: ในวันที่ 4– 9 หลังคลอดน้ำคาวปลาจะจางลง สีค่อนข้างใส ที่เรียกว่า lochia serosa
        :star: หลังวันที่ 10-14 น้ำคาวปลาจะลดน้อยลงมีสีขาวหรือสีเหลืองขาว ที่เรียกว่า lochia alba
- - - - ระยะนี้ใช้เวลา ประมาณ 10 วัน มารดามีประสบการณ์มากขึ้น มีการปรับตัวกับชีวิตใหม่ ได้พักผ่อน
        เพียงพอและฟื้น จากการสูญเสียพลังงานในระยะคลอด
        
        มารดาจะค่อย ๆ แข็งแรงขึ้น รู้สึกสบาย สนใจตนเองน้อยลงและสนใจบุตรมากขึ้น มารดาจะพึ่งพา
        ตนเองมากขึ้น เริ่มดูแลตนเอง สนใจเกี่ยวกับการให้นมบุตร
        :star: พยาบาลต้องระวัง ไม่นำตนเองเข้าไปแทรกแซงระหว่างมารดา-บุตร เพราะมารดาอาจกังวลและผิดหวังได้ง่าย อาจแปลความหมายของพยาบาลผิด และคิดว่าตนเองล้มเหลว ดังนั้น หลังจากที่ได้ทำให้ดูหรือสอนแล้ว พยาบาลควรให้มารดาลงมือทำเอง กระตุ้นและให้กำลังใจเมื่อทำถูกต้อง จะทำให้มารดาเกิดความมั่นใจ เผชิญกิจของการเป็นมารดาได้ สามารถตัดสินใจและแก้ปัญหาได้ด้วยตนเอง
    - - เมื่อมารดาสามารถทำหน้าที่ “พัฒนกิจของการเป็นมารดา” ได้มากแล้วก็จะเข้าสู่ระยะพึ่งพาตนเอง
        
        ส่วนมากมักเป็นระยะที่มารดากลับบ้านแล้ว
        
        มารดาต้องปรับตัวต่อบุตรที่ต้องการการพึ่งพาและช่วยเหลือตนเองไม่ได้ ทั้งมารดา
        และสามีต้องช่วยกันปรับในเรื่องของงานบ้าน
        
        ต้องมีคนช่วยรับผิดชอบเพราะเป็นภาระงานที่หนัก
        :star: การที่จะประสบผลสำเร็จได้ต้องมีการปรับความสัมพันธ์ระหว่างมารดากับสามี และสมาชิกในครอบครัว
    - - ระยะนี้อาจใช้เวลา 1-2วัน มารดาหลังคลอด
        
        จะมุ่งที่ตนเองและต้องการพึ่งพาผู้อื่น สนใจแต่ความต้องการ และความสุขสบายของตนเอง มากกว่าที่จะนึกถึงบุตร
        
        พฤติกรรมของมารดาอาจเฉื่อยชาไม่ค่อยเคลื่อนไหว พูดมากแต่ไม่ค่อยกล้าลงมือทำ ลังเลที่จะตัดสินใจ
        :star: ระยะนี้พยาบาลควรสังเกตการสัมผัส มารดาจะสัมผัสบุตรด้วยปลายนิ้ว ซึ่งเป็นขั้นตอนแรกในกระบวนการสำรวจ
        
        การนอนหลับและความต้องการรับประทานอาหาร เป็นสิ่งที่สำคัญในระยะนี้ มารดาควรได้พักผ่อนอย่างเต็มที่ และมารดาจะรู้สึกอยากอาหารมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งมารดาที่ให้นมบุตร ซึ่งเป็นความต้องการที่จะให้ร่างกายกลับคืนสู่สภาพปกติ
        :star: การพยาบาลที่เหมาะสม คือ ต้องให้มารดาได้นอนหลับอย่างเพียงพอ ไม่ควรเพิ่มความเครียด และตอบสนองอย่างยิ่งอาหารมื้อหนัก และควรมีอาหารว่างถ้าเป็นไปได้
  - - - เกิดขึ้นร้อยละ 4-10 อาการเริ่มปรากฏให้เห็นเป็นหลายๆ วันหรือหลายๆ สัปดาห์หลังคลอด
        
        ระยะเวลาที่เป็นนาน > 2 สัปดาห์
        
        อาการ : ซึมเศร้า ไม่สนใจกิจกรรม รู้สึกผิด สิ้นหวัง รู้สึกไม่สามารถเลี้ยงดูลูกได้
        :star: เนื่องจากโรคนี้อาจรุนแรง ถึงขนาดมีการทำร้ายตนเองหรือทำร้ายลูก การบำบัดรักษา Postpartum Depression คือ ควรปรึกษาจิตแพทย์เพื่อให้การวินิจฉัยและบำบัดรักษา การบำบัดรักษาจะทำร่วมกันทั้งการให้ยาและการให้จิตบำบัด
    - - เกิดขึ้นร้อยละ 0.1-0.2 อาการเริ่มปรากฏให้เห็นภายใน 2-4 วันหลังคลอด
        
        ระยะเวลาที่เป็นจะขึ้นอยู่กับการรักษา
        
        อาการ : จิตหลอน ไม่อยู่ในโลกความเป็นจริง อารมณ์ไม่เหมาะสมกับเหตุการณ์ มักมีแนวโน้มหรือประวัติเป็นมาก่อนตั้งครรภ์ หรือมีประวัติในครอบครัว
        :star: การบำบัดรักษา Postpartum Psychosis จะเน้นในการใช้ยา เนื่องจากความรุนแรงของอาการ ในการบำบัดรักษาจึงมีความจำเป็นต้องรับตัวไว้รักษาในโรงพยาบาล และงดเลี้ยงบุตร หรือเลี้ยงโดยมีคนดูแลใกล้ชิดในช่วงเวลาสั้นๆ แต่ต้องงดการให้นมแม่ เนื่องจากยาต้านอาการทางจิตไม่มีข้อมูลมากเพียงพอที่จะบอกว่าปลอดภัยต่อเด็กที่ได้รับนมแม่
    - - เกิดขึ้นร้อยละ 50-70 ภายใน 2-3 วันหลังคลอด
        
        ระยะเวลาที่เป็นนาน < 2 สัปดาห์
        
        อาการ : อารมณ์แปรปรวน ซึมเศร้า อ่อนแรง กังวล สับสน ไม่ค่อยมีสมาธิ หายเองไม่ต้องพึ่งยา
        :star: การบำบัดรักษา Postpartum blue สามารถหายเองได ้ แต่อย่างไรก็ตามการให้การดูแลทางด้านจิตใจ จะช่วยทำให้อาการดีขึ้นเร็ว