Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ปฐมบทถิ่นอีสาน - Coggle Diagram

- - - - ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตั้งอยู่ระหว่างระติจูด 14°7´ ถึง 18°27´ เหนือ และ ลองติจูด 100°54´ ถึง 105°37´ ตะวันออก ตั้งอยู่ในตาแหน่งศูนย์กลางของอนุภาคลุ่มน้ำโขง โดยมีอาณาเขตติดต่อกับสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ด้านตะวันออกและด้านเหนือ มีแม่น้ำโขงกั้นพรมแดน และด้านใต้ตดิต่อกับราชอาณาจักรกัมพูชา โดยมีเทือกเขาพนมดงรักกั้นพรมแดน
    - - ทิศเหนือ - ติดสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
      - ทิศตะวันออก - ติดแม่น้ำโขง ฝั่งตรงข้ามแม่น้ำโขง คือสาธารณรัฐประชาธิปไตย ประชาชนลาว
      - ทิศใต้ - ติดประเทศกรรมพูชา โดยมีเทือกเขาพนมดงรักกั้นเขตแดน
      - ทิศตะวันตก - ติดภาคกลากลางและบางส่วนของภาคเหนือ
    - - มีพน้ืทีร่วม 105.553 ล้านไร่ ลักษณะภูมิประเทศเป็นที่ราบสูง มีความลาดเอียงไปทางภาคตะวันออก มีลักษณะคล้ายกระทะ แบ่งเป็น 2 เขตใหญ่ ได้แก่ บริเวณแอ่งที่ราบโคราช อยู่บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ามูลและชี ลักษณะเป็นที่ราบสูงสลับเนินเขา และ บริเวณแอ่งสกลนคร อยู่ทางตอนเหนือของภาค ตั้งแต่แนวเขาภูพานไปจนถึงแม่น้าโขง เทือกเขา ที่แบ่งระหว่างแอ่งโคราชและแอ่งสกลนคร คือ เทือกเขาภูพาน
  - - - รูปลักษณ์ของภูเขาดังกล่าวเป็นผลมาจากชั้นหินทรายวางตัวอยู่ในแนวระนาบยกระดับสูงกว่าพื้นที่ โดยรอบ ขอบภูเขาเป็นหน้าผาชันทุกด้าน
    - - ลักษณะภูเขามีไหล่ของสูงชันสันด้านหนึ่งลาดเอียง ละยาวซึ่งเป็นผลมาจาก ระนาบของชั้นหินทรายถูกยกตัวในอัตราที่ต่างกันคือยกด้านหนึ่งมากกว่าอีกด้านหนึ่ง ทา ให้ช้ันหิน ทรายวางตัวเอียง
    - - มีลักษเป็น โคก โนน เนิน มอ และมี ความลาดชันไม่มาก ดั้งเดิมจะปกคลุมไปด้วยป่าเต็งรัง ปัจจุบันใช้เป็นพื้นที่เพาะปลูกทำไร่ ทำสวน ทา นาดอน เลีย้งสัตว์ และตัง้บ้านเรือนเป็นส่วนใหญ่
    - - มีพื้นที่ราบ นาดเล็กแทรกสลับอยู่ระหว่างโคก โดนนส่วนที่ราบขนาดใหญ่จะเป็นที่ราบลุ่มน้ำสำคัญ
    - - จะ กับลาน้าขนาดใหญ่ท้ัง 2 ฝั่ง โดยเฉพาะบริเวณคุ้งน้า หรือที่คดเคี้ยวของร่องน้าจะมีบึงหรือกุดแทรก สลับบริเวณนี้จะมีน้าท่วมในฤดูฝน จะมีน้ำแช่ขังในหนอง บึง หรือกดในฤดูแล้ง โดยแล้ง โดยทั่วไปมีป่าบุ่ง ป่าทามปกคลุมอยู่ด้วย
    - - ซึ่งเกิดจากกระบวนการทางธรรมชาติเซาะกร่อน ทำให้เหลือซากหินทรายเป็นแท่งหินแปลก ๆ คล้ายออกเห็ดบ้าง เป็นรูปเสาหินบ้าง เป็นรูปหินซ้อนกันบ้าง ซึ่งกันมี ปรากฏเป็นจานวนมาก เราจะเรียกว่า “ป่าหิน” หรือ “กลุ่มแท่งหิน
    - - เป็นลักษณะภูมิประเทศที่อยู่ในร่องน้ำ
    - - หรือปล่องหินรูปหม้อ (Pothole) เกิดจากการขัดแบบไขส่วนลงลึกของกรวดท้องน้าบริเวณน้ำวน รูปร่างที่กันบ่อมักใหญ่กว่าปากบ่อบางครัง้จึงเรียกว่า “บ่อหินรูปหม้อ”
    - - ในเทือกเขาและทิวเขาหินทรายภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มักมีส่วนของแผ่นหินทรายที่เลื่อนเหลื่อมต่างระดับกัน ส่วนใหญ่จะเกิดจากการทรุดพังทรายของหน้าผาเก่า หรือ เกิดจากการยกตัว และทรุด ตัวของโครงสร้างหินทรายจากระบวนการทางธรณี ในอดีต
    - - น้าตกเป็นกระบวนการทางน้ำบนภูมิประเทศร่องน้ำที่ไหล ผ่านหน้าผาของหินทรายในเขตภูเขาต่าง ๆ
  - - - จัดอยู่ในภูมิอากาศแบบมรสุมเขตร้อน ที่ด้รับอิทธิพลของลมมรสุม
      - มีช่วงแห้งแล้งยาวนานกว่าช่วงชุ่มชื้นในรอบปี (มีฤดูแล้งสลับกับฤดูฝน)
      - ปริมาณฝนส่วนใหญ่ตะได้รบัอิทธิพลจากพายุดีเปรสชัน
    - - 1) ภูมิอากาศแบบ : มรสุมเขตร้อน -ชื้นปานกลาง -มีฝนนหนัก
      - 2) ภูมิอากาศแบบ : มรสุมเขตร้อน-ชื้นปานกลาง-มีฝนน้อย
      - 3) ภูมิอากาศแบบ : มรสุมเขตร้อน-ชื้นน้อย-มีฝนน้อย
      - 4) ภูมิอากาศแบบ : มรสุมเขตร้อน-ชื้นมาด-เยือกเย็นและแห้งแล้งแบบภูเขา
      - 5) ภูมิอากาศแบบ : มรสุมเขตร้อน-ชื้นปานกลาง-มีฝนน้อย-อากาศเย็นและแห้งแล้ง
  - - - ดินภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีกำเนิดมาจากวัตถุต้นกำเนิดที่เป็นหินทราย หินทรายแป้งและหินดินดานที่ผุสลายจากภูเขายอดราบต่าง ๆ ในเขตภาคอีสาน หลังจากนั้น จะถูกน้ำพัดพาเคลื่อนย้ายสู่ที่ต่ำตามลุ่มน้ำต่าง ๆ กลายเป็นตะกอนทับถมที่มีชั้นและส่วนผสมของเนื้อ ตะกอนแตกต่างกัน การที่มีต้นกำเนิดเป็นหินทรายและทรายแป้งเป็นหลัก ทำให้เนื้อดินส่วนใหญ่เป็น เนื้อดินทรายระดับต่าง ๆ เช่น ดินทรายจัด ดินทรายร่วน ดินร่วนทราย ดินร่วน เป็นต้น
      - ลักษณะดินภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
        
        (1) ดินพื้นที่ดอน บริเวณโคก โนน
        
        (2) ดินสีจาง (ดินทรายจัด )
        
        (3) ดินในที่ลุ่ม
        
        (4) ดินสีแดง
        
        (5) ดินเค็ม
        
        (6) ดินตื้น
    - - ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือโดยรวมพิจารณาได้ 3 ระดับ คือ ต้นน้ำที่เป็นสาขาสายสั้น ๆ ขนาดไม่กว้างนัก ต้นน้ำอยู่บริเวณภูเขา มักจะเรียกว่า “ห้วย” เมื่อห้วยมา รวมกันทำให้สายน้ำใหญ่ กว้าง และยาวขึ้น จะเรียกว่า “ลำ” เมื่อลำต่าง ๆ มารวมกันกลายเป็นทางน้ำที่ใหญ่ กว้าง และยาวมากขึ้น เรียกว่า “แม่น้ำ”
        
        ลำน้ำเล็ก-ใหญ่ที่เชื่อมต่อกันเป็นระบบ และสามารแบ่งแยกออกจากกันโดยสันปันน้ำ เรียกว่า “ลุ่มน้ำ” ซึ่งภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีระบบลุ่มน้ำใหญ่สาคัญอยู่ 3 ลุ่มน้ำ คือ
        
        (1) ลุ่มน้ำโขง
        
        มีพื้นที่ลุ่มนี้ 46,515 ตารางกิ โลเมตร (เฉพาะ ในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) มีแม่น้ำ โขงเป็นสายประธาน ซึ่งไหลเป็นเขตแดนไทย-ลาว อยู่ทางด้านเหนือ และตะวันออกของภูมิภาค ลำน้ำสาขาที่สำคัญ คือ แม่น้ำสงคราม ห้วยหลวง น้ำโมง แม่น้ำเลย แม่น้ำเหือง ฯลฯ
        
        (2) ลุ่มน้ำชี
        
        มีพื้นที่ลุ่มน้ำ 51,477 ตารางกิโลเมตร มีแม่น้ำชีเป็นสายประธาน มีลำน้ำสาขาที่สาคัญ คือ ลำคันฉู ลำเจา ลำเชิญ ลำน้ำพรหม ลไน้ำพอง ลำปาว ลำน้ำยัง ลุ่มน้ำช
        
        (3) ลุ่มน้ำมูล
        
        มีพื้นที่ลุ่มน้ำ 71,961 ตารางกิโลเมตร มีแม่น้ำมูลเป็นสายประธาน มีลำน้ำสาขาที่สาคัญ คือ ลำตะคอง ลำพระเพลิง ลำมูลบน ลำจักราช ลำปลายมาศ ลำชี ลำโดมน้อย ลำโดมใหญ่ ลำเชิงไร ลำสะแทด ลำพลับเพลา ลำสียวใหญ่ ลำเซบาย ลำเซบก ลำตุงลุง ฯลฯ
      - นอกจากนี้ยังมีแหล่งน้ำที่เป็นที่เรียกกันในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ “กุด” เป็นแหล่ง น้ำตามธรรมชาติ ที่วิถีชีวติคนอีสานใช้ประโยชน์ร่วมกัน กุดหรือทะเลสาบรูปแอก คือ ทางน้ำเก่าทีถูกกทิ้งไว้ เมื่อแม่น้ำเปลี่ยนเดิน ส่วนใหญ่จะเป็นช่วงที่เป็นคุ้งน้ำเก่าที่มีการคดโค้งมาก ๆ เมื่อลำน้ำ ใหม่เปลี่ยนเส้นทาง แล้วจะทิ้งให้คุ้งน้ำกลายเป็นกุด
      - ส่วนคำว่า “บุ่ง” แปลว่า ที่ ลุ่มติดกับลำน้ำในฤดูฝนที่มีน้ำหลากจะมีน้ำขังอยู่ คล้ายบึงหรือหนอง เรียก บุ่ง เช่น บุ่งหวาย บุ่งกาแซว บุ่งแมลง
    - - 3.1) ทราย
        
        มีกระจายอยูทั่วภูมิภาค ทรายที่ดีบริสทุธิ์ บริสุทธิ์ และคัดขนาด มักจะอยูต่ามทางน้าเก่าและสายน้าปัจจุบนั ใช้ในการก่อสร้าง
      - 3.2) กรวดท้องน้ำ
        
        วัสดุทางธรรมชาติท่ีกำเนิดจากหินหลายชนิด และหินทรายชนิดต่าง ๆ สะสมตามทางน้ำเก่า และบริเวณลาห้วยใช้เป็นวัสดุกอ่สร้าง แทนหินจากโรงงานย่อยหิน
      - 3.3) ก้อนหินตบแต่ง
        
        วัสดุธรรมชาติท่ีมีต้ังแต่ขนาดใหญ่ถึงเล็ก หลายหลากสี ส่วน ใหญ่จะเป็นวัสดุที่มีต้ยกำเนิดจากหินทราย หินควอร์ตไซต์ และหินแข็งชนิดอื่น ๆ พบตามทางน้ำและ ต้นน้ำของลำห้วยต่าง ๆ
      - 3.4) หินตัดตบแต่ง
        
        วัสดุทอ้งถิ่นที่ผลิตจากหินทรายสีต่าง ๆ ตั้งแต่ขาว เหลือง แดง น้ำตาล เทา ชมพู ฯลฯ ใช้ในการก่อผนัง ปูพื้น หรือตบแต่งส่วนต่าง ๆ ของอาคารในปัจจุบัน
      - 3.5) ซากไดโนเสาร์
        
        ส่วนใหญ่พบกระจายอยู่ ในหมวดหินเสาขัวในยุคครีเทเซียส พบในหลายพื้นที่ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เช่น จังหวัดขอนแก่น จังหวัดเลย จังหวัดหนองบัวลาภู จังหวัดกาฬสินธุ์ จังหวัดมุกดาหาร บางส่วนถูกเซาะกร่อน โดยทางน้ำไหลทำให้ชิ้นส่วนกระดูกสูญหายและกระจัดกระจายไป
      - 3.6) รอยเท้าไดโนเสาร์
        
        ร่องรอยทางธรณีที่ปรากฏบนหินทรายของสัตว์ ในมหายุคมีโซโซอิก
    - - ป่าไม้และพืชพรรณธรรมชาติ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือพิจารณาโดยภาพรวมจำแนกได้เป็นกลุ่มพืชพรรณที่อยู่ในรูปของป่าไม้ซึ่งประเภทของป่าไม้จะแปรผัน ตามลักษณะของภูมิประเทศ ภูมิอากาศ ดิน และหิน
      - (1) ป่าเต็งรัง เป็นประเภทป่าที่ครอบคลุมพื้นที่มากที่สุดของภาคและเป็นลักษณะ ป่าที่มีความสัมพันธ์กับพื้นที่โคก โนน เนิน มอและทีด่นิไหล่เขา ดินส่วนใหญ่เป็นดินปนทราย
      - (2) ป่าเบญจพรรณ ป่าที่กระจายเป็นหย่อมๆ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือสัมพันธ์กับพื้นที่ไหล่เขา โคก โนน และที่ดอนที่มี ความชื้นในดินมากกว่าป่าเต็งรัง
      - (3) ป่าดิบ ป่าดิบของภาคตะวันออกเฉียงเหนือในอดีตมีมากกว่าปัจจุบัน มักขึ้นในพื้นที่ซึ่งเป็นหุบเขาหรือเชิงเขาที่มีน้ำไหลซึมตลอดปี ปัจจุบันพื้นที่ป่าชนิดนี้ลดน้อยลง จึงเหลือเป็น แนวยาวตามร่องน้ำในหุบเขาในเขตอุทยานแห่งชาติ แถบเขาสูงหรือเป็นหย่อม ๆ
      - (4) ป่าสน เป็นป่าที่มีความสัมพันธ์กับอากาศหนาวเย็น ป่าสนจึงปรากฏอยู่มากบนยอดเขาสูงที่มีลักษณะเป็นภูเขาหินทรายรูปโต๊ะ ซึ่งจะมีท่ีราบขนาดใหญ่ อยู่บนยอดเขา โดยมี ระดับสูงมากกว่า 1,000 เมตร
      - (5) ป่าแคระ ป่าละเมาะ (ป่าดอนแห้งแล้ง) เป็นป่าที่สัมพันธ์กับลักษณะอากาศ แล้งจัดหรือแล้งยาวนาน จึงมักพบป่าชนิดนี้ข้ึนในที่ดอนชายทุ่งที่เชิงเนิน
      - (6) ป่าบุ่ง-ป่าทาม (ป่าลุ่มน้ำจืด) ได้แก่ป่าที่ข้ึนตามบึง ตามทุ่งในที่ราบลุ่มสอง ฝั่งแม่น้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งพื้นที่ดังกล่าวจะสัมพันธ์กับแนวคดเคี้ยวของร่องน้ำในที่ลุ่ม จะปรากฏปาบุ่ง-ป่าทามประกบอยู่ตามแนวของลำน้ำ
- - - - เนื่องจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นภาคที่มีพื้นที่กว้างใหญ่ที่สุด มีจำนวนประชากรถึง 21 ล้านคน หรือ ประมาณ 1 ใน 3 ของประชากรทั้งหมดในประเทศ
    - - ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นภาคที่มีประชากร หนาแน่นเป็นที่ 2 ของประเทศ รองจากภาคกลาง บริเวณที่มีปีระชากรหนาแน่นมากจะอยู่ในจังหวัดที่ ตั้งอยู่บริเวณที่ราบอันกว้างใหญ่และเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจ จังหวัดที่มีประชากรหนาแน่นที่สุด ได้ แก่ จ.มหาสารคาม และเลย ซึ้งมีความหนาแน่นน้อยที่สุดในภาค
    - - ประชากรในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีอัตราการเกิดสูง เป็นภาคที่มีครอบครัว ขนาดใหญ จังหวัดที่มีอัตราการตายต่ำที่สุด ได้แก่ จังหวัดอุดรธานี บุรีรัมย์ และ นครราชสีมา ส่วนจังหวัดที่มึอีตัราการตายสูง ได้แก่ จังหวัดนครพนม สกลนคร และเลย
    - - ตอนบนของภาคตะวัน ออกเฉียงเหนือเป็นน ภูมิภาคที่มีจานวนประชากรอพยพ ย้ายถิ่น ภายในภูมิภาคสูงมาก เป็นการอพยพย้ายถิ่นจากจังหวัด ตอนล่างซึ่งมีประชากรหนาแน่นกว่า ที่ดินขาดความอุดมสมบูรณ์ทาให้ได้ผลผลิตต่า ส่วนตอนล่างของภาคมีการอพยพย้ายถิ่นในภูมิภาคน้อย
      - ประชากรในภาคตะวันออกเฉียงเหนือนั้น ยังจัดว่าเป็นประชากรที่มีการอพยพย้ายถิ่น ต่าง ๆ มากที่สุด โดยเฉพาะเข้ามายังภาคกลาง และกรุงเทพมหานคร เพื่อมาหางานทำเป็น สาคัญ ส่วนมากยังมีลักษณะเป็นการย้ายชั่วคราว ซึ่งยังคงมีการย้ายเข้าออกอยู่ตลอดเวลา
  - - - ชาวไทยภาคตะวันออกเฉียงเหนือนับว่าเป็นเชื้อสายไทยแท้ และยังรักษาวัฒนธรรมในการพูด ซึ่ง เป็นภาษาตั้งเดิม หรือรังยักษาประเพณีได้อย่างดีเช่นเดียวกับชาวไทยในภาคเหนือ ชาวไทยในภาคอีสานมักถูกเรียกว่า ลาว ซึ่งมีอยู่หลายพวก เช่น ลาวกาว ลาวพวน ลาวพุงขาว และในสมัยรัชกาลที่ 2 จึงได้ทรงยกเลิกเรียก ชาวอี สานว่า ลาว แต่ให้เรียกว่า ไทยลาว และเรียกพวกทีอยู่เขตจังหวัดนครราชสีมาว่า ไทยโคราช
        
        ประชากรในภาคอีสาหากพิจารณาทางด้านวัฒนธรรม ภาษาพูด สามารถแบ่งออก ได้เป็น 3 กลุม่ด้วยกันคือ
        
        (1) กลุ่มวัฒนธรรมไทย - ลาว คือชาวภาคอีสานส่วนใหญ่ ท่ี พูดภาษาถิ่นอีสาน ที่ต้ังภูมิลำเนาอยู่ใน จังหวัด ชัยภูมิ เลย หนองคาย อุรธานี หนองบัวลำภู สกลนคร นครพนม มุกดาหาร กาฬสินธุ์ มหาสารคาม ร้อยเอ็ด ขอนแก่น อุบลราชธานี อำนาจเจริญ ยโสธร บางส่วนของ จังหวัด ศรีสะเกษ บางส่วนของจังหวัดสุรนิทร์ และบางส่วนของจังหวัดบุรรีมัย์
        
        2) กลุ่มวัฒนธรรมเขมร-มอญ กลุ่มเขมร-มอญ ยังแบ่งกลุ่มย่อยได้อีกเพราะแต่ละ กลุ่มนัน้มีภาษพูดต่างกันมากจนสื่อสารกันไม่ได้ ชนกลุม่ภาษา เขมร-มอญในภาคอีสานมีอยู่ดังนี้
        
        เขมร ได้แก่ประชากรที่มีภูมิลำเนาอยู่ในจังหวัดสุรินทร์ ศรีสะเกษ และอาเภอประ โคนชัย จังหวัดบุรรีมัย์ กลุ่มเขรมนั้นมีภาษาใกล้เคียงกับภาษาเขมรในประเทศกัมพูชา
        
        กูย หรือ ส่วย คือประชากรที่เรียกเผ่าพันธุ์ตนเองว่า "กูย" ชาวกูยมีภูมิลำเนาอยู่ ปะปนกับ กลุ่มเขมรในเขตสุรินทร์ ศรีสะเกษ และบางหมู่บ้านในเขตอำภอโขงเจียม จังหวัด อุบลราชธานี
        
        โส้ หรือ กะโส้ คนทั่วไปมักจะเรียกว่า "ข่าโส้" เป็นประชากรส่วนใหญ่ของ อำเภอ กุสุาลย์ หวัดสกลนคร โส้ หรือ กะโส้ มีคำพื้นฐานจานวนมากใกล้เคียงกับภาษากูย
        
        ชาวบรู คือ กลุ่มชาติพันธุ์ที่มีภาษาพูดของตนเอง จัดอยูในตระกูลมอญ-แขมร์ เป็น ชาวข่า ที่อาศัยอยู่ในแถบลาวตอนใต้ และเวียดนามตอนกลาง และปรากฏการย้ายถิ่นฐานข้ามแม่น้ำ โขงมาอยู่ในแถบจังหวัดต่างๆ ริมแม่นำโขงในประเทศไทย
        
        ชาวไทแสก เป็นกลุ่มที่มีถิ่นที่อยู่ในแถบเวียดนามตอนกลาง และ อพยพมาอยู่บริเวณ แขวงสะหวันะเขตและคำม่วน และกลุ่มหนึ่งย้ายถิ่นมาอยู่แถบจังหวัดนครพนม
- - - - ชุมชนโบราณในแอ่งสกลนคร (วัฒนธรรมบ้านเชียง)
        
        จากการสำรวจแหล่ง ชุมชนโบราณของภาคมานุษยวิทยา คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร พ.ศ. 2525 บริเวณลุ่ม น้ำสงคราม คือ บริเวณครอบคลุม พื้นที่บางส่วน ได้พบเหล่งโบราณคดีก่อนประวัติศาสตร์ จานวน 83 แห่ง ในบริเวณลุ่มน้าสงครามเป็น เนินดินที่อยู่อาศัยรวมกับบริเวณที่ฝังศพ ไม่มีคันดิน คูน้าล้อมรอบ ได้ อธิบายรวมกับการขุดคันทาง โบราณคดีที่บ้านชียง และบ้านนาดี โดยสรุปดังนี้)
        
        1) ชุมชนโบราณแอ่งสกลนครนี้มีอายุประมาณ 600 ปีก่อนพุทธกาลมาจนถึง พุทธศตวรรษที่ 8 (ระหว่าง 3,000-1800 ปีมาแล้ว)
        
        2) มีความเจริญในด้านวิทยาการสูง (เทคโนโลยี) สามารถทำเครื่องปั้นดินเผาลายเขียนสีแดง ซึ่งหลากหลายทั้งลวดลายและรูปแบบ รู้จักหล่อสำริด เหล็ก และแก้วใช้เป็นเครื่องมือ เเละเครื่องประดับ
        
        3) ประเพณี การฝังศพ โดยใช้ภาชนะเขียนสีใส่ เครื่องเช่นฝังรวมกับเครื่องใช้สอยส่วนตัวของผู้ตายเป็นรูปแบบที่สืบต่อกันมาเป็นเวลานาน จากการศึกษาเครื่องใช้วัตถุโบราณ ใน หลุมฝังศพพอให้เห็นภาพเลา ๆ ได้ว่า
        
        4) การพบเปลือกหอยทะเล ซึ่งมีผู้นำมาเป็นเครื่องประดับศพและกรรมิธีการหล่อสำริดต้องอาศัยแร่ธาตุ (เช่น ทองแดง ดีบุก) แสดงให้เห็นว่าชุมชมโบราณในแอ่งสกลนครนี้ได้มี การติดต่อทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรมกับชุมชนทีอ่ยูห่างไกล (ชายทะเล)
        
        5) จากหลักฐานข้างต้นชี้ให้เห็นว่าชุมชนโบราณเหล่านี้ได้มีการรวมตัวกับเป็นสังคมใหญ่ และอาจจะพัฒนาเป็นสังคมเมือง ในสมัยต่อมาแต่ก็ยังมองไม่เห็นว่าแหล่งใดมีความสำคัญ พอที่จะกำหนดให้เป็นเมืองหรือศูนย์กลางทางการเมือง
      - ชุมชนโบราณในแอ่งโคราช
        
        จากการศึกษาเชิงสำรวจในบริเวณตอนล่างของลุ่มน้ำมูล - ชี ของภาคมานุษยวิทยา คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร เมื่อ พ.ศ.2524 ในเขตจังหวัดมหาสารคาม ร้อยเอ็ด ยโสธร ศรีสะเกษ สุริทร์ บุรีรัมย์ พบชุมชน โบราณที่ กระจายอยู่ตามลาน้ามูล -ชีและสาขาจานวนมาก ในจานวน 199 แห่ง นั้นเป็นแหล่งชุมชนโบราณที่มี คูน้ำล้ อมรอบถึง 70 แห่ง ชุมชนโบราณทีพ่บบริเวณลุม่น้ามูล-ชี ตอนล่างนีแ้บ่งได้ 4 ลักษณะคือ
        
        1) บริเวณเนินดินที่ไม่มีคูน้ำคั้นดินล้อมรอบ
        
        2) บริเวณ เนินดินที่ มีคูน้ำล้อมรอบชั้นเดียว ลักษณะเด่นก็คือ คูน้ำกว้าง 5 เมตร ขึ้นไปบางแห่งก็โอบรอบเนินดินสองหรือสามเนินขึ้นไป
        
        3) เนินดินที่มีคูน้ำล้อมรอบ 3 ชั้นขึ้นไป
        
        4) เนินดินทีมีทั้งคูน้ำและคันดินล้อมรอบ
        
        ในการชุดคันทางโบราณคดีพอจะอนุมานวัฒนธรรมจากเครื่องปั้นดินเผาที่พบตาม ชั้นดินได้คร่าว ๆ 2 ระยะ คือระยะแรกเป็นระยะที่มีการใช้เครื่องปั้นดินเผาชนิดหนา ฝีมือหยาบทั้ง ด้านรูปแบบและกลวิธีการผลิต (เทคนิค) ลวดลายเป็นแบบลายเชือกทาบ ส่วนระยะที่สองมีกลวิธกีารผลิตเครื่องปั้นดินเผาที่ก้วหน้ามาก ผิวของภาชนะบางสม่ำเสมอผลิตได้ขนาดค่อนข้างใหญ่ ลวดลายเชือกทาบประณีตขึ้น และยังมีลายเขียนสีในรูปแบบหลากหลายอีกด้วย นอกจากนี้ยังพบเครื่องประดับ คือ ลูกปัดแก้ว หินสี และเปลือกหอยทะเล รวมทั้งเครื่องมือ สำริด (พิจารณาเฉพาะกรณีแหล่งโบราณคดีบ้าน ปราสาท อ.โนนสูง จ.นครราชสีมา) บริเวณแหล่งโบราณคดีบ้านปราสาทนี้ เป็นชุมชนที่ มีคูน้ำดินล้อมรอบ แสดงให้เห็นว่าเป็นชุมชนโบราณที่สืบเนื่องมาจากระยะแรก
        
        ในบริเวณแอ่งโคราชปรากฏร่องรอยของวัฒนธรรมหลายยุคในพื้นที่เดียวกัน ตั้งแต่ยุคโบราณก่อนประวัติศาสตร์ถมซ้อนกันจนถึง สมัยประวัติศาสตร์ ฉะนั้น การที่พบคูน้ำคันดินอยู่รอบเนินดินนั้น อาจจะมีบางส่วนเป็นหลักฐาน ทางด้านโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์ เช่น ชุมชนที่มีคูน้ำคันดิน 3 ชั้น รูปเหลี่ยมทรงเรขาคณิต เป็น ลักษณะคนของชุมชนสมัยขอมพระนครรวมอยูด้วย
    - - ในดินแดนภาคอีสานของไทยคือบริเวณลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง แม่น้ามูลและแม่นาชี้ ได้พบร่องรอยอายธรรมอินเดีย ที่มีรูปแบบศิลปกรรมเช่นเดียวกับอาณาจักรทวารวดี ในบริเวณลุ่ม แม่นาเจ้าพระยา ป่าสัก และแม่น้ำบางปะกง
        ศิลปกรรมทีไ่ด้รบัอิทธิพลจากอินเดียในภาคอีสานยุคต้นนีเ้ป็นศิลปกรรมอันเนือ่งด้วย พุทธศาสนา ได้แก่ ใบเสมาขนาดใหญ่หินทรายแดงที่เมืองฟ้าแดดสงยาง อ.กมลาสัย จ.กาฬลินธุ์ และ วัดกุดโง้ง อ.เมือง จ.ชัยภูมิ และกระจัดกระจายอยู่ท่ัวไปทั้งแอ่งสกลนครและแอ่งโคราช ในบริเวณ ดังกล่าวน่าจะเป็นโบราณสถานทางพุทธศาสนา หลักฐานทางด้านโบราณสถานและศิลาจารึกในยุค สมัยดังกล่าว ชี้ให้เห็นว่าในภาคอีสานนั้น เคยเป็นดินแดนพุทธศาสนามาก่อนที่อิทธิพลทางด้าน สถาปัตยกรรมแบบขอมสมัยพระนครทีไ่ด้สร้างปราสาทหินต่าง ๆ
        
        จากการศึกษาศิลาจารึกในภาคอีสานก่อนพุทธศตวรรษที่ 1 พบว่าตัวอักษรที่ใช้ในการ จารึกเป็น ตัวอักษร แบบปัลลวะ (หรือเรียกว่าอักษรคฤนท์ ) ใช้ภาษสัน สกฤตจารึก เป็นส่วนใหญ่ เรื่องราวกล่าวถึงศาสนาพุทธ แต่ในบางท้องที่
        
        ศิลาจารึก อีก หลัก หนึ่งที่ กล่าวถึงเรื่องราวอาณาจักรศรีจนาศะ คือหลักที่ 117 พบที่ จ.พระนครศรี อยุธยา ลงศักราชตรงกับ พ.ศ. 1480 ให้รายละเอียดเกี่ยวกับราชวงศ์ของกษัตริย์ศรี จนาศะมากขึ้น นักโบราณคตียังลงคาวมห็นว่า ที่ต้ังศูนย์กลางการปกครองของอาณาจักรศรีจนาศะ น่าจะอยู่บนที่ราบสูงโคราชมากกว่าบริเวณลุ่มแม่น้าเจ้าพระยา
        
        ส่วนศิลาจารึกในยุคสมัยเดียวกันนี้ท่ีพบบริเวณปากแม่น้ามูล 2 หลัก (อบ.1 และ อบ.2) ใน อ.โขงเจียม และอ.พิบูลมังสาหาร จ.อุบลราชธานี รูปแบบตัวอักษรเป็นแบบเดียวกัน คือ อักษรปัลลวะ ภาษาสันสกฤตล้วน
        
        ศิลาจารึกหน้าวัดสุปฏันาราม อ.เมือง จ.อุ บลราชธานี อีก 3 หลัก ซึ่งได้นามาจากบริ วณแก่งสะพือ อ.พิบูลมังสาหาร หลักหนึ่งมีอักษรเทวนาครี ปนอยู่ตอนล่าง เป็นศิลาจารึกทีส่ร้างสมัยใกล้เคียงกัน ส่วนศิลาจารึก อบ.4 ของเจ้าชายจิตร เสนมีใจความเดียวกับศิลาจารึกปากน้ามูล (อบ.1 และ อบ.2)
        
        ศิลาจารึกที่พบอยู่จานวนเล็กน้อยในบริเวณลุ่มแม่น้าชีตอนบน เช่นบริเวณเมืองฟ้าแดด สงยาง (อ.กมลาสัย จ.กาฬสินธุ์ และจารึกหลังพระพิมพ์ อ.นาดูน จ.มหาสารคาม แสดงให้เห็นถึง วัฒนธรรมพุทธศาสนา และเป็นศิลปกรรมที่เกี่ยวเนื่องศาสนาพุทธ เช่น ใบเสมา หินทรายขนาดใหญ่ หรือภาพแกะสลักเรือ่งชาดกในใบสมา
    - - ศิลาจารึกที่พบในภูมิภาคอีสานในสมัยหลังต่อมา มีรูปแบบของตัวอักษรคลี่คลายไป จากรูปแบบอักษรปัลลวะเรียกว่า อักษรอินเดียกลาย หรืออักษรขอมโบราณ หรืออักษรขอมสมัยพระ นคร นับตั้งแต่ พุ ทธศตวรรษที่ 16 เป็นต้นมา ซึ่งจะสัมพันธ์กับรูปแบบของศิลปกร รมขอมสมัยพระนครที่แพร่เข้ามาบริเวณลุ่มแม่น้ามูล นัน่คือ ปราสาทหินต่าง ๆ ศิลปกรรมทีไ่ด้รบัอิทธิพลจากศิลปกรรมแบบขอมเหล่านี้ เราบัญญัติเรียกว่า “ศิลปะแบบลพบุรี” กล่าวคือ เป็นศิลปะที่แพร่ข้ามาในดินแดนภาคกลางโดยมีลพบุรีเป็นศูนย์กลาง ศิลปกรรมแบบลพบุรนีน้ัได้เข้ามาเจริญรุง่เรืองแทนทีศ่ลิปกรรมแบบทวารวดี
      - หลังพุทธศตวรรษที่ 16 รูปแบบตัวอักษรจึงเป็นรูปแบบเดียวกันกับตัวอักษรที่ใช้อยู่ในอาณาจักรขอม ฉะนั้นนักอักษรวิทยาจึงเรียกอักษรในภูมิภาคอีสานสมัยพุทธศ ตวรรษที่ 16-18 ว่า “อักษรขอมโบราณ หรืออักษรขอมสมัยพระนคร” รูปแบบอักษรขอมสมัย พระนครที่พบในภาคอีสานมีอยู่ รุ่น แรก ได้ แก่ จ ารึก เมือ งเสมา อ.สู งเนิ น จ.นครราชสีมา ลงศักราช พ.ศ.1514
      - ศิลาจารึกที่สมัยไล่เลี่ยกันคือ จารึกปราสาทหินเขาพนมรุ้ง 2 จ.บุรีรัมย์ พ.ศ. 1532 จารึกอุบมุง อ .วารินชำราบ จ.อุบลราชธานี พ.ศ.1536 จารึกปราทหินพนมวัน อ.เมือง .นครราชสีมา พ.ศ. 1544 จารึกปราสาทหินพิมาย 2 หลัก (หลักที่ 59 ลงศักราช พ.ศ.1579) จารึกสระกาแพงใหญ่ จ.ศรีสะเกษ พ.ศ.1585 นอกจากนี้ยังพบที่อื่นๆ อีกจานวนมาก จากการศึกษรูปแบบของตัวอักษร โบราณในภาคอีสานแล้ว เห็นว่ารูปแบบของตัวอักษรได้คลี่คลายมาจากตัวอักษรอินเดียที่เคยใช้อยู่ใน ละแวกนี้มาก่อน คืออักษรบัลลวะ และยังเห็นขั้นตอนของการวิวัฒนาการรูปแบบของตัวอักษรอย่าง ค่อยเป็นค่อยไปตามลาดับขั้น