Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ส มุ น ไ พ ร - Coggle Diagram

- - - - พญายอ
      - ชุมเห็ดเทศ
  - - - ขี้เหล็ก
      - ฝรั่ง
  - - - บอระเพ็ด
      - บัวบก
- - - - ฝรั่ง
      - ยอ
      - มะขามแขก
      - มะเกลือ
      - ชุมเห็ดเทศ
      - กระเทียม
      - ขิง
      - แก้ว
      - ขมิ้นชัน
      - บอระเพ็ด
  - - - มะขามป้อม
  - - - กระเจี๊ยบแดง
  - - - ขี้เหล็ก
      - น้อยหน่า
      - ฟ้าทลายโจร
      - ไพล
  - - - พลู
      - พญายอ
      - บัวบก
      - ประคำดีควาย
- - - - ซึมซาบไปตามเนื้อ ทำเนื้อให้ชุ่มชื่น บำรุงกำลัง แก้อ่อนเพลีย แสลงกับโรคเสมหะเฟื่อง บาดแผล เบาหวาน ดีซ่าน
    - - อ้อยช้าง
  - - - สำหรับแก้พิษ พิษเสมหะ ดีและโลหิต พิษไข้ พิษแมลงสัตว์ กัดต่อย แสลงกับโรคหัวใจพิการ และนํ้าดีพิการ
    - - ขันทองพยาบาท
  - - - สมานทั้งภายนอก และภายในแก้บิดปิดธาตุแก้ท้องร่วง กล่อมเสมหะและอาจม แสลงกับโรคท้องผูก พรรดึก
    - - เปลือกทับทิม
  - - - สำหรับบำรุงโลหิต และดี แก้ไข้เพื่อดี แก้โลหิตพิการ เจริญอาหาร แก้ร้อนในกระหายนํ้า แสลงกับโรคหัวใจพิการ
    - - บอระเพ็ด
  - - - สำหรับแก้ลมจุกเสียดแน่นเฟ้อ ขับฝายลมบำรุงธาตุแก้ธาตุ พิการ ขับระดู แสลงกับไข้ที่มีพิษร้อน
    - - กระเทียม
  - - - แก้เส้นเอ็นพิการ บำรุงเส้นเอ็น บำรุงร่างกาย บำรุงไขข้อ ทำให้เกิดความอบอุ่นแก่ร่างกาย แสลงกับโรคเสมหะพิการโรคดีซ่าน
    - - ผักกะเฉด
  - - - ซึมซาบไปตามผิวหนัง แก้โรคผิวหนัง รักษาเนื้อไม่ให้เน่า ขับเมือกมันในลำไส้ แสลงกับโรคอุจจาระธาตุพิการ
    - - แก้วแกลบ
  - - - ทำให้ชื่นใจ บำรุงหัวใจบำรุงครรภ์รักษา แสลงกับโรคลม
    - - ดอกกระดังงา
  - - - แก้เสมหะ ฟอกโลหิต ระบายอุจจาระธาตุ แสลงกับโรคนํ้าเหลืองเสีย บาดแผล และท้องร่วง
    - - ดอกกระเจี๊ยบ
  - - - แก้ทางเสมหะขับปัสสาวะขับพิษแก้ไข้แก้ร้อนในกระหายน้ำแก้ไตพิการ แก้ในทางเตโชธาตุ ถอนพิษผิดสำแดง
    - - หญ้าพองลม
- - - - ความหมาย
        
        พืชที่ใช้ทําเป็นเครื่องยา
        
        พืชที่มีสรรพคุณในการรักษาโรค
        หรืออาการเจ็บป่วยต่าง ๆ
      - ความสำคัญ
        
        นําไปใช้สกัดหาตัวยาเพื่อรักษาโรคบางชนิด
        
        สามารถนํามา รับประทานเป็นอาหาร
        
        มี สรรพคุณเป็นยารักษาโรค
        
        นําไปเป็นส่วนประกอบของของใช้
        เพื่อการอุปโภคในชีวิตประจําวัน
    - - ความหมาย
        
        ยาที่ได้จากพฤกษาชาติสัตว์หรือแร่ธาตุ
        ซึ่งมิได้ผ่านขั้นตอนการแปรรูปใด ๆ
        
        ยาที่ได้จากส่วนของพืช สัตว์และแร่สมุนไพร
        ซึ่งยังมิได้ผสมปรุง หรือแปรสภาพ
      - ความสำคัญ
        
        ยารักษาโรคที่ได้ตามธรรมชาติหาได้ง่าย
        
        ใช้รักษาได้ผลดีมีพิษน้อย
  - - - การเตรียมพืชสมุนไพร นำมาล้างสะอาด หั่นให้ได้ชิ้นที่มีขนาดพอประมาณ ไม่หยาบหรือละเอียดจนเกินไป สมุนไพรชิ้นโต ตัวยาละลายออกมาน้อย ถ้าเป็นผงละเอียดรินเฉพาะน้ำใสยาก แม้กรองด้วยผ้าขาวบาง ก็อาจมีผงยาหลุดปนมาทำให้ระคายคอเวลาดื่ม
        
        สมุนไพรที่เป็นเหง้าหรือหัวใต้ดิน ควรทุบหรือบุบพอแตกทำให้เซลแตก น้ำมันหอมระเหยออกมาได้ดี
        
        พืชสด ให้นำสมุนไพรใส่หม้อ เติมน้ำแล้วตั้งไฟทันที
        
        พืชแห้ง หลังเติมน้ำแล้วแช่ทิ้งไว้ 10 - 20 นาที ก่อนยกตั้งไฟ
        
        น้ำที่ใช้ เป็นน้ำสะอาด ใส ตามปริมาณที่ระบุในข้อบ่งใช้ของสมุนไพร ถ้าไม่ระบุปริมาณและเป็นการต้มธรรมดา ให้เติมน้ำจนท่วมยา
    - - เหมาะสำหรับสมุนไพรที่มีสารสำคัญ ละลายในน้ำได้ดี วิธีเตรียมง่ายและสะดวกกว่ายาต้ม มักมีกลิ่นหอม แต่สกัดสารสำคัญได้น้อยกว่าวิธีต้ม
        
        วิธีการเตรียม
        
        การเตรียมพืชสมุนไพร นำส่วนที่ใช้มาล้างให้สะอาด หั่นให้มีขนาดพอประมาณตากแดดหรือ อบจนแห้งเก็บในภาชนะที่ปิดสนิท
        
        ชงโดยต้มน้ำเดือดลงในแก้วที่มีผงยา ปิดฝาทิ้งไว้ 3 - 5 นาที รินเอาส่วนใสดื่ม ห้ามทิ้งไว้นาน เกินกว่า 5 นาที
    - - สำหรับยาดองเหล้าที่กำหนดให้ดองนาน 4 สัปดาห์ขึ้นไป และสารที่ออกฤทธิ์นั้น ไม่สลายตัว เมื่อถูกความร้อน อาจใช้วิธีดองร้อนเพื่อช่วยย่นระยะเวลาในการดองดังนี้ นำสมุนไพร แห้งห่อผ้าขาว บางใส่ในภาชนะทนความร้อน เติมเหล้าท่วมตัวยา ยกภาชนะที่ใส่ยาดองวางในหม้อหรือกะทะที่มีน้ำ สะอาด ยกตั้งไฟจนน้ำในหม้อเดือด ยกภาชนะใส่ยาดองขึ้น ปิดฝาให้สนิท เปิดคนวันละครั้งจนครบ 1-2 สัปดาห์ แบ่งดื่มตามขนาดที่กำหนด
        
        ชั่งยาตามน้ำหนักที่ต้องการ ห่อด้วยผ้าขาวบางใส่ในขวดโหลแก้วเติมพอท่วมตัวยา (ใช้ได้ทั้งเหล้าโรง และเหล้าขาว ที่มีดีกรี ตั้งแต่ 28-40) ปิดฝาขวดให้สนิท เปิดคนทุกวัน จนครบ 1- 6 สัปดาห์
        
        เตรียมพืชสมุนไพร มักใช้สมุนไพรแห้ง จึงต้องเตรียมล่วงหน้าโดยการนำสมุนไพรมาล้างให้สะอาด หั่นให้มีขนาดพอประมาณ ตากแดดหรืออบจนแห้ง
        
        วิธีการเตรียมยาดองเหล้า
        
        สตรีมีครรภ์ ผู้ป่วยความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยโรคหัวใจ ผู้ที่แพ้เหล้า ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาเตรียมวิธีนี้ เพราะอาจเกิดอันตรายขึ้นได้
        
        ข้อควรระวัง
        
        เหมาะสำหรับสมุนไพรที่มีสารสำคัญที่ไม่ละลายน้ำ ดังนั้นจึงไม่อาจเตรียม โดยการต้มหรือชงได้
    - - เหมาะสำหรับสมุนไพรที่มีสารสำคัญและละลายในน้ำยาก ทำให้ใช้วิธีต้มหรือชงไม่ได้ หรือใช้กับยาที่มีกลิ่น รส ไม่ชวนรับประทาน เนื่องจากการเตรียมยาลูกกลอนต้องใช้สารเหนียว เช่น น้ำผึ้ง หรือน้ำเชื่อม ช่วยให้ผงยาเกาะตัวปั้นเป็นลูกกลอนได้ง่าย ความหวานจากสารเหนียวที่ใช้ทำให้ยาลูกกลอนมีรสหวานเล็กน้อย ยาลูกกลอนอาจเตรียมไว้ใช้ล่วงหน้าได้นานถึง 1 เดือน หรือนานกว่าแต่อย่างไรก็ตาม ควรหมั่นตรวจอยู่เสมอว่ายาลูกกลอนยังใช้ได้โดยสังเกตจากลักษณะภายนอกว่า เป็นลูกกลอนที่แห้งสนิท ไม่แตกร่วนหรือเยิ้มติดกัน หรือมีราขึ้นเป็นจุดสีขาว ๆ หรือเทา ถ้าไม่ได้ใช้ยาบ่อยครั้งควรเตรียมสมุนไพรในรูปผงแห้ง เก็บไว้เตรียมยาเฉพาะคราวจะปลอดภัยกว่า
        
        วิธีการเตรียมยาลูกกลอน
        
        ผงยา ต้องแห้งสนิทและละเอียดพอสมควร ชั่งผงยาขนาดตามต้องการ ใส่ภาชนะแห้งสนิท เติมน้ำผึ้งทีละน้อย คนจนเข้ากันดี เติมน้ำผึ้งลงไปอีกจนผงยาทั้งหมดเกาะติดกัน และไม่เหนียวติดมือ การสังเกตปริมาณน้ำผึ้งที่ใช้พอดี โดยหยิบผงยาปั้นเป็นลูกกลอนด้วยมือ ถ้าผงเละติดมือปั้นไม่ได้ แสดงว่าน้ำผึ้งมากเกินไปให้เติมผงยาเพิ่ม ถ้าแห้งเกินไปผงยาไม่เกาะกันปั้นไม่ได้หรือปั้นเป็นลูกกลอนได้ แต่เมื่อบีบเบา ๆ จะแตกร่วนได้ง่ายแสดงว่าน้ำผึ้งน้อยไปให้เติมน้ำผึ้งอีก
        
        เมื่อผสมยาได้ที่ ให้ปั้นเป็นลูกกลอน ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 0.8 เซนติเมตรนำ ลูกกลอนตากแดด 1-2 วันหรืออบอุณหภูมิต่ำ 500C นาน 3-4 ชั่วโมง เก็บในขวดสะอาดและแห้งสนิท ปิดฝาเก็บไว้ในที่โปร่ง ไม่มีแดดส่องและความชื้นต่ำ