Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 2 การวางแผนครอบครัว (Family planning), จัดทำโดย นางสาวบุษบา…

- - - - ใช้หลัก 5C
        
        Confidence
        
        ผู้ให้การปรึกษาต้องมีความเชื่อมั่นในตัวเอง
        
        Comfort
        
        ผู้ให้การปรึกษาต้องมีทัศนคติที่ดีต่อเรื่องเพศ
        
        Compassion
        
        ผู้ให้การปรึกษาต้องมีความเมตตากรุณา แสดงท่าทีเห็นอกเห็นใจ
        
        Communication
        
        มีทักษะในการสื่อสาร ให้คำพูดที่เหมาะสม
        
        Consultation
        
        ผู้ให้บริการควรตระหนักถึงความสามารถของตน เพื่อให้การปรึกษาและบำบัดอย่างถูกวิธี
- - - - ผู้มีบุตรยากที่ไม่เคยมีบุตรมาก่อน หรือ ไม่เคยตั้งครรภ์เลย
    - - ผู้มีบุตรยากที่เคยมีบุตรมาแล้ว แต่ต่อมาไม่สามารถมีบุตรได้อีก หรือไม่สามารถตั้งครรภ์ได้อีกหลังจากตั้งครรภ์ครั้งก่อนนาน 1 ปี
    - - สุขภาพกาย เช่น มีโรคประจำตัว มีคู่หลายคน
      - สุขภาพจิต เช่น ความเครียด วิตกกังกล
      - ความผิดปกติของอวัยวะสืบพันธ์ุ
      - โรคที่ทำให้การสร้างอสุจิหรือการผ่านออกของน้ำอสุจิผิดปกติ เช่น คางทูม กามโรค
      - ความผิดปกติในช่องเชิงกราน เช่น มีเยื่อพังผืด เนื้องอกที่ไปเบียดท่อนำไข่
      - ความผิดปกติของต่อมไร้ท่อเช่น เนื้องอกในสมอง ภาวะอ้วน ภาวะทุพโภชนาการ
      - อายุ
        
        ชาย มากกว่า 30 ปี
        
        หญิง 35 ปีขึ้นไป
      - ความถี่ของการมีเพศสัมพันธ์
        
        การมีเพศสัมพันธ์มากเกินไปอาจทำให้การผลิตอสุจิลดลง
    - - ฝ่ายชาย
        
        การวิเคราะห์น้ำอสุจิ
        
        ลักษณะอสุจิที่ปกติ
        
        น้ำอสุจิมีลักษณะสีขาวขุ่น ค่า pH 7.2 - 7.8
        
        ภายหลังหลั่งออกมาใหม่จะมีลักษณะข้นเหนียว เมื่อตั้งทิ้งไว้ประมาณ 20 นาที จะละลายตัว
        
        ปริมาตรการหลั่งแต่ละครั้ง 3-6 มิลลิลิตร จำนวน 20-100 ล้านตัว/มิลลิลิตร
        
        การเคลื่อนที่ของตัวอสุจิประมาณร้อยละ 50-60 จะเคลื่อนที่ไปข้างหน้าอย่างรวดเร็ว
        
        รูปร่างที่ปกติของอสุจิจะมีส่วนหัวเป็นรูปไข่ ประมาณร้อยละ 60 ของจำนวนอสุจิทั้งหมด
        
        มีอสุจิประมาณร้อยละ 50 ที่มีชีวิตและไม่มีการตกตะกอน
      - ฝ่ายหญิง
        
        Ultrasound
        
        สามารถวัดขนาดหรือรูปร่างของมดลูกและรังไข่ได้ และดูความผิดปกติได้ เช่นเนื้องอก หรือถุงน้ำในรังไข่
        
        Hysterosalpingogram/HSG
        
        เพื่อหาความผิดปกติของมดลูกหรือการตันของท่อนำไข่
        
        Rubin’s test
        
        เพื่อดูการตีบตันของท่อนำไข่ ถ้ามีการตีบของท่อนำไข่ ก๊าซจะไม่สามารถผ่านท่อนำไข่เข้าสู่ช่องท้องได้
        
        Laparoscopy
        
        ตรวจการอุดตันของท่อนำไข่ เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ และพังผืดในอุ้งเชิงกราน
- - - - การวิจัยตัวอ่อน (embryo research)
        
        ต่างประเทศสามารถวิจัยตัวอ่อนไม่เกิน 14 วัน ใช้ได้เฉพาะตัวอ่อนที่เหลือ
        
        จากการย้ายกลับ ในประเทศไทยทำการวิจัยได้เฉพาะตัวอ่อนที่ผิดปกติเท่านั้น
      - การบริจาคเซลล์สืบพันธุ์และตัวอ่อน (gamete and embryo donation)
        
        อาจเกิดปัญหาแง่จริยธรรม เรื่องผลประโยชน์ ค่าตอบแทน การปกปิด หรือเปิดเผยที่มาของเซลล์สืบพันธุ์
        
        และตัวอ่อน สิทธิการรับรู้ของเด็ก การรับบริจาคอสุจิของหญิงโสด อายุของผู้รับบริจาคไข่
      - การตั้งครรภ์แทน (surrogacy) หรือการอุ้มบุญ
        
        พระราชบัญญัติคุ้มครองเด็กที่เกิดที่เกิดจากการอุ้มบุญ
        
        หญิงรับตั้งครรภ์แทนต้องมีสัญชาติไทย ในกรณีที่สามีหรือ
        
        ภรรยาไม่ใช่สัญชาติไทย ต้องจดทะเบียนสมรสมาแล้วไม่น้อยกว่า 3 ปี
        
        หญิงรับตั้งครรภ์แทนต้องไม่มีความสัมพันธ์เป็นแม่หรือลูก
        
        หญิงรับตั้งครรภ์แทนต้องเป็นญาติสืบสายโลหิตของสามีหรือภรรยา
        
        ในกรณีที่ไม่มีญาติสืบสายโลหิต ให้หญิงอื่นรับตั้งครรภ์แทนได้
        
        หญิงรับตั้งครรภ์แทนต้องเป็นหญิงที่เคยมีบุตรมาก่อนแล้วเท่านั้น
        
        กรณีที่หญิงรับตั้งครรภ์แทนมีสามี ต้องได้รับความยินยอมจากสามีด้วย
        
        ปัญหา
        
        ด้านกฎหมายถือว่าสตรีที่คลอดบุตรเป็นมารดาที่ถูกต้องตามกฎหมาย
        
        ปัญหาเรื่องค่าตอบแทน ที่ต้องตั้งครรภ์จนครบกำหนดคลอด และอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนขณะตั้งครรภ์ จึงหาผู้ที่มาตั้งครรภ์แทนได้ยาก
        
        เมื่อเด็กคลอดออกมาเกิดความผูกพัน จนไม่ยอมยกเด็กให้คู่สมรส หรือเด็กเกิดมามีความผิดปกติ คู่สมรสอาจไม่ยอมรับเด็กก็ได้
        
        สตรีบางรายไม่มีข้อบ่งชี้ทางการแพทย์ใดๆ แต่ไม่อยากลำบากในการตั้งครรภ์ อาจไปจ้างสตรีอื่นให้ตั้งครรภ์แทน
      - การลดจำนวนตัวอ่อนขณะตั้งครรภ์ (embryo reduction)
        
        กรณีแฝดสามขึ้นไปมีโอกาสคลอดก่อนกำหนดที่รอดชีวิตได้ยาก และผู้ตั้งครรภ์อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนระหว่างตั้งครรภ์ได้สูง
        
        จึงได้มีการลดจำนวนตัวอ่อนลง จึงมีนโยบายใส่กลับตัวอ่อน ไม่เกินครั้งละ 3 ใบ ทำให้ปัญหานี้ลดลง
- - - - มีประสิทธิภาพสูงในการป้องกันการตั้งครรภ์
    - - ปลอดภัย ไม่มีอาการแทรกซ้อนรุนแรง ไม่มีอันตรายแม้จะใช้ติดต่อกันเป็นเวลานาน
    - - เมื่อเลิกใช้แล้วต้องมีภาวะเจริญพันธุ์ภายหลังคุมกำเนิด
    - - ใช้ง่ายและสะดวก
    - - เป็นวิธีที่ผู้ใช้ส่วนใหญ่ยอมรับ
    - - ราคาถูก
  - - - ฮอร์โมน
        
        ยาเม็ดคุมกำเนิด
        
        ฮอร์โมนรวม
        
        ชนิดที่มีฮอร์โมนขนาดคงที่ (monophasic pills)
        
        ยาทุกเม็ดจะมีฮอร์โมน estrogen และ progesterone ขนาดเท่ากันทุกเม็ด
        
        ชนิดที่มีฮอร์โมนขนาดต่างกัน
        
        ยาทุกเม็ดมีส่วนประกอบของฮอร์โมน estrogen และ progesterone ขนาดไม่เท่ากัน
        
        ชนิดที่มีฮอร์โมนต่างกัน 2 ระดับ(biphatic pills)
        
        ชนิดที่มีฮอร์โมนต่างกัน 3 ระดับ (triphasic pills)
        
        ฮอร์โมนเดียว (mini pills)
        
        ชนิด progesterone ปริมาณน้อย
        
        ประกอบด้วย progesterone ขนาดน้อยเท่ากันทุกเม็ด
        
        ใช้ในรายที่มีข้อห้ามใช้ estrogen
        
        เหมาะสำหรับมารดาหลังคลอดที่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
        
        ที่นิยมใช้ ได้แก่ Exlution
        
        เริ่มกินวันแรกของการมีประจำเดือน กินเวลาเดียวกันติดต่อกันทุกวัน
        
        ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน
        
        ชนิด progesterone ปริมาณสูง
        
        ประกอบด้วย progesterone ปริมาณมากเพียงอย่างเดียว
        
        ใช้ในรายที่ไม่ได้คุมกำเนิดมาก่อนหรือถูกข่มขืน หรือผิดพลาดในการใช้วิธีคุมกำเนิดอื่นๆ
        
        เช่น Postinor , Modonna
        
        กินเม็ดแรกภายใน 72 ชั่วโมง หลังร่วมเพศ เม็ดที่สองห่างจากเม็ดแรก 12 ชั่วโมง
        
        ชนิด estrogen ปริมาณสูง
        
        เช่น Ovral
        
        กินครั้งเดียว 4 เม็ดหลังร่วมเพศ
        
        ใช้กรณีฉุกเฉินเท่านั้น
        
        ข้อดี
        
        มีประสิทธิภาพสูง
        
        มีประจำเดือนสม่ำเสมอ ปวดประจำเดือนลดลง
        
        สามารถใช้จนถึงวัยหมดประจำเดือน
        
        ข้อเสีย
        
        Estrogen : คลื่นไส้อาเจียน,คัดตึงเต้านม, ฝ้าน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น, ความดันโลหิตสูงขึ้น
        
        Progesterone : เลือดออกกะปริดกะปรอย หรือ ประจำเดือนไม่มา , อารมณ์เปลี่ยนแปลง
        
        ข้อห้าม
        
        ผู้ที่มีความผิดปกติเกี่ยวกับโรคเลือด และโรคหลอดเลือดหัวใจ
        
        ผู้ที่สูบบุหรี่
        
        การทำงานของตับผิดปกติ
        
        มะเร็ง
        
        ไขมันในเลือดสูง
        
        ความดันโลหิตสูง
        
        เบาหวาน
        
        ยาฉีดคุมกำเนิด
        
        ฮอร์โมนเดียว
        
        เป็นฮอร์โมนสังเคราะห์คล้าย progesterone
        
        ใช้กันโดยทั่วไป คือ
        
        DMPA ออกฤทธิ์นาน 3 เดือน
        
        NET-EN ออกฤทธิ์นาน 2 เดือน
        
        ฮอร์โมนรวม
        
        ฉีดทุก 4 สัปดาห์ จะมีฮอร์โมน progesterone และ estrogen
        
        เช่น cyclofem ประกอบด้วย Medoxyprogesterone 50 มิลลิกรัม และ Estradiol cypionate 10 มิลลิกรัม
        
        ข้อบ่งชี้
        
        เหมาะสำหรับสตรีที่อายุไม่เกิน 50 ปี และมีบุตรที่มีชีวิตอยู่อย่างน้อย 1 คน
        
        ยาฉีดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวม สำหรับผู้ที่ต้องการให้ประจำเดือนมาสม่ำเสมอ แต่ไม่สามารถใช้กับมารดาที่ให้นมบุตรได้
        
        ข้อดี
        
        ใช้ง่าย สะดวก
        
        ช่วยเพิ่มปริมาณน้ำนม เหมาะสำหรับมารดาหลังคลอดที่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
        
        ข้อเสีย
        
        เลือดออกกะปริดกะปรอย
        
        ไม่มีประจำเดือน
        
        น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น
        
        อาการปวดศีรษะ
        
        อารมณ์เปลี่ยนแปลง
        
        หากใช้เป็นเวลานานเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก/รังไข่
        
        ข้อห้าม
        
        เลือดออกผิดปกติ
        
        สตรีที่ยังไม่เคยมีบุตร
        
        โรคมะเร็ง
        
        โรคเบาหวาน
        
        โรคตับ
        
        โรคหลอดเลือดในสมองหรือหัวใจรุนแรง
        
        ยาฝังคุมกำเนิด
        
        ไม่สลายตัว
        
        Norplant-6 ชนิด 6 หลอด คุมกำเนิดได้นาน 5 ปี
        
        Norplant-2 ชนิด 2 หลอด คุมกำเนิดได้นาน 3 ปี
        
        ปัจจุบันนิยมใช้ Implanon NXT ชนิด 1 หลอด บรรจุตัวยา Etonogestrel 68 มิลลิกรัม คุมกำเนิดได้ 3 ปี
        
        สลายตัว
        
        Capronor ใช้ 1 หลอด ป้องกันการตั้งครรภ์ได้ 18 เดือน
        
        Norethindrone pellets ฝังครั้งละ 2-4 หลอด ป้องกันการตั้งครรภ์ได้นาน 1 ปี
        
        ข้อบ่งชี้
        
        สตรีที่มีบุตรอย่างน้อย 1 คน ต้องการคุมกำเนิดระยะยาว
        
        สตรีที่มีข้อห้ามใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจ
        
        สตรีที่ไม่ต้องการทำหมัน หรือยังไม่พร้อมที่จะผ่าตัดทำหมัน
        
        สตรีวัยรุ่น
        
        สตรีติดเชื้อ HIV
        
        ข้อดี
        
        มีประสิทธิภาพสูง
        
        ออกฤทธิ์นาน และมีประสิทธิผลภายหลังฝังยาคุมกำเนิด 24 ชั่วโมง
        
        ไม่มีผลต่อน้ำนม
        
        ภายหลังหยุดฝังยา จะกลับสู่ภาวะเจริญพันธุ์ได้เร็ว เนื่องจากฮอร์โมน levonorgestrel ถูกขับออกจากร่างกายภายใน 96 ชั่วโมง
        
        ข้อเสีย
        
        เลือดออกกะปริดกะปรอย
        
        ประจำเดือนมาไม่สม่ำเสมอ
        
        ข้อห้าม
        
        ภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำระยะเฉียบพลัน
        
        มะเร็ง
        
        เนื้องอกที่ตับ หรือการทำงานของตับผิดปกติ
        
        มีเลือดออกจากช่องคลอดที่ไม่ทราบสาเหตุ
      - ใช้สิ่งกีดขวาง
        
        ห่วงอนามัย
        
        ชนิดไม่มีตัวยาออกฤทธิ์ป้องกันการตั้งครรภ์
        
        ทำจากพลาสติก และอาบด้วย barium sulfate เพื่อให้ถ่ายภาพรังสีได้
        
        ชนิดมีตัวยาออกฤทธิ์ป้องกันการตั้งครรภ์
        
        Copper bearing IUD เป็นห่วงอนามัยที่มีสารทองแดงเป็นส่วนประกอบ เช่น CU T-380A
        
        Hormone releasing IUD เป็นห่วงอนามัยที่มีฮอร์โมนสังเคราะห์เป็นส่วนประกอบ เช่น Levonorgestrel T
        
        ข้อบ่งชี้
        
        สตรีที่มีบุตรแล้ว และต้องการเว้นระยะห่างของการมีบุตร
        
        สตรีที่ต้องการคุมกำเนิดระยะยาว เมื่อเลิกใช้ภาวะเจริญพันธุ์กลับมาดังเดิม
        
        สตรีหลังคลอดที่ต้องการเลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
        
        สตรีที่มีปัญหาประจำเดือนผิดปกติ ห่วงอนามัยชนิดที่มีฮอร์โมนจะช่วยปัญหาประจำเดือนมามาก
        
        ข้อดี
        
        ประสิทธิภาพสูงในการป้องกันการตั้งครรภ์
        
        ปลอดภัย อาการข้างเคียงน้อย
        
        ราคาถูก ใช้ได้นาน ไม่เป็นภาระ ไม่ต้องกลัวลืม
        
        เมื่อเอาห่วงอนามัยออกสามารถตั้งครรภ์ได้ในระยะเวลาสั้น
        
        ข้อเสีย
        
        เลือดออกกะปริดกะปรอย, ปวดท้องน้อย , ตกขาวเพิ่มขึ้น
        
        อาจเกิดการอักเสบของอวัยวะในอุ้งเชิงกราน
        
        อาจเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ตั้งครรภ์นอกมดลูก หรือห่วงอนามัยหลุด
        
        ข้อห้าม
        
        ติดเชื้อในอุ้งเชิงกราน หรือ ติดเชื้อในโพรงมดลูก
        
        มีโรคประจำตัว เช่น โรคหัวใจ โรคเลือด ภาวะโลหิตจาง โรคเบาหวาน โรคไตอย่างรุนแรง และความผิดปกติเกี่ยวกับระบบภูมิคุ้มกัน
        
        มีเพศสัมพันธ์แบบเปลี่ยนคู่บ่อย
        
        ถุงยางอนามัย
        
        ถุงยางอนามัยสตรี
        
        ทำจาก Polyurethan
        
        ถุงยางอนามัยชาย
        
        Skin condom
        
        ทำจากลำไส้สัตว์
        
        Latex Condom
        
        ทำจากน้ำยางธรรมชาติ
        
        Polyurethane Condom
        
        ทำจากสารสังเคราะห์ สำหรับผู้แพ้ยางธรรมชาติ
        
        ข้อดี
        
        ใช้คุมกำเนิดและป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
        
        ราคาไม่แพง พกพาได้สะดวก
        
        ปลอดภัย ไม่เกิดภาวะแทรกซ้อนต่อผู้ใช้
        
        มีประสิทธิภาพการป้องกันการตั้งครรภ์สูง หากใช้ถูกวิธี
        
        ช่วยลดอัตราเสี่ยงของการเกิดมะเร็งปากมดลูก
        
        เหมาะกับคู่สมรสที่พบกันนานๆครั้ง
        
        ข้อเสีย
        
        ถุงยางอนามัยอาจแตกหรือหลุดได้
        
        หากใช้เป็นเวลานาน ฝ่ายหญิงอาจระคายเคืองช่องคลอด
        
        บางรายอาจมีอาการแพ้
        
        บางรายอาจลดความรู้สึกขณะร่วมเพศ
      - คุมกำเนิดโดยวิธีธรรมชาติ
        
        การงดร่วมเพศ
        
        การนับระยะปลอดภัย
        
        การนับจากปฏิทิน
        
        วันแรกของระยะไม่ปลอดภัย = รอบประจำเดือนที่สั้นที่สุด – 18
        
        วันสุดท้ายของระยะไม่ปลอดภัย = รอบประจำเดือนที่ยาวที่สุด – 11
        
        การวัดอุณหภูมิร่างกาย
        
        ก่อนไข่ตกประมาณ 12-24 ชั่วโมง อุณหภูมิร่างกายจะลดต่ำลงกว่าปกติ
        
        และหลังจากไข่ตกแล้วอุณหภูมิร่างกายจะเพิ่มขึ้น 0.2 – 0.5 องศาเซลเซียส
        
        ต้องวัดทุกวัน
        
        การสังเกตมูกบริเวณปากช่องคลอด
        
        หลังหมดประจำเดือนใหม่ๆ
        
        ไม่มีมูก หรือมีเล็กน้อย
        
        ก่อนวันไข่ตก
        
        มีมูกมากขึ้น สีเหลือง หรือขาว ขุ่นๆ เหนียวๆ
        
        ระยะไข่ตก
        
        มีมูกมาก ใส ลื่นๆ คล้ายไข่ขาวดิบ สามารถยืดได้ยาวมากกว่า 6 เซนติเมตร
        
        ระยะหลังไข่ตกใหม่ๆ
        
        มูกน้อยลง ขุ่นข้น ยืดเป็นเส้นไม่ได้
        
        ก่อนมีประจำเดือน
        
        แห้งหรือมีมูกเป็นน้ำใสๆ
        
        การหลั่งน้ำอสุจินอกช่องคลอด
        
        ฝ่ายชายถอนอวัยวะเพศออกจากช่องคลอดก่อนที่จะมีการหลั่งน้ำอสุจิ
        
        การควบคุมไม่ให้มีการหลั่งน้ำอสุจิ
        
        เมื่อฝ่ายชายรู้สึกว่าใกล้ถึงจุดสุดยอด ให้บังคับตนเองไม่ให้มีการหลั่งน้ำอสุจิจนกระทั่งความตื่นตัวทางเพศหมดไปเอง
        
        การเลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
        
        มีการหลั่งฮอร์โมน prolactin สูง ซึ่งจะยับยั้งการหลั่งฮอร์โมน FSH และ LH
        
        ทำให้รังไข่ไม่ถูกกระตุ้น และไม่เกิดการตกไข่ ส่งผลให้ไม่มีประจำเดือน
    - - ทำหมันหญิง
        
        ทำหมันหลังคลอด หรือ หมันเปียก
        
        ทำในระยะหลังคลอดประมาณ 24-48 ชั่วโมง เนื่องจากหลังคลอดระดับมดลูกอยู่สูง ทำให้สามารถผ่าตัดได้ง่าย
        
        การทำหมันแห้ง
        
        ทำหมันในช่วงเวลาปกติ หรือหลังคลอดมากกว่า 6 สัปดาห์
      - ทำหมันชาย
        
        คำแนะนำ
        
        หลังทำหมันจะยังไม่เป็นหมันทันที ต้องคุมกำเนิดชั่วคราวโดยใช้ถุงยางอนามัยร่วมด้วย เป็นเวลา 3 เดือน หรือหลั่งน้ำอสุจิ 15-20 ครั้ง