Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 2 การวางแผนครอบครัว, เอกสารอ้างอิง, Effective : มีประสิทธิภาพสูงในกา…

- - - - ลดอัตราป่วยและอัตราตายของมารดาและทารก
      - ป้องกันการตั้งครรภ์หลายครั้ง ช่วยให้มีขนาดครอบครัวที่เหมาะสม ฐานะทางเศรษฐกิจดีขึ้น
      - เป็นการเพิ่มประชากรที่มีคุณภาพ มีสุขภาพอนามัยที่ดี
      - ป้องกันการตั้งครรภ์ที่ไม่พร้อม การทำแท้ง
      - เลือกวิธีการคุมกำเนิดให้เหมาะสมกับตนเอง
      - ช่วยแก้ปัญหาสาธารณสุข ลดการใช้งบประมาณแผ่นดิน
  - - - เป็นผู้บริหาร/ผู้นิเทศงาน ด้านการวางแผนครอบครัว
      - เป็นผู้ฝึกอบรม หรือ ให้ความรู้แก่บุคลากร เรื่องการวางแผนครอบครัว
      - เป็นผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านการวางแผนครอบครัว
      - ทำการวิจัย เรื่องการวางแผนครอบครัว
      - ให้การพยาบาลทั่วไปโดยตรงต่อผู้รับบริการ
- - - - ประกอบด้วย การตรวจร่างกายทั่วไป การชั่งน้ำหนัก วัดส่วนสูง วัดชีพจรและความดันโลหิต ตรวจอวัยวะเพศ เต้านม ในกรณีที่มีปัญหาอาจต้องมีการตรวจภายใน
    - - การตรวจเลือดเพื่อคัดกรองโรคหรือภาวะเสี่ยง ได้แก่ โรคเบาหวาน ธาลัสซีเมีย ไวรัสตับอักเสบชนิดบี เอดส์ ซิฟิสิส ภูมิคุ้มกันต่อโรคหัดเยอรมัน การตรวจภายในเพื่อหามะเร็งปากมดลูก หนองใน เชื้อรา ตรวจปัสสาวะเพื่อดูระดับเม็ดเลือดขาวและน้ำตาล และเอกซ์เรย์ทรวงอกเพื่อคัดกรองวัณโรค ถ้าพบโรคติดต่อ ไม่ว่าจะเป็นฝ่ายหญิงหรือชาย จะต้องส่งต่อเพื่อรับการรักษาต่อไป
    - - ประวัติสุขภาพทั่วไป ความเจ็บป่วยในอดีต ความเจ็บป่วยในครอบครัวของทั้ง 2 ฝ่าย ซึ่งอาจเป็นโรคที่ถ่ายทอดได้ทางพันธุกรรม ประวัติการได้รับวัคซีนป้องกันโรค การมีประจำเดือน การมีเพศสัมพันธ์ ประวัติการตั้งครรภ์และการคุมกำเนิด พฤติกรรมเสี่ยงๆ ตลอดจนวิธีการปรับตัวกับความเครียด
    - - Comfort
        
        สร้างบรรยากาศให้รู้สึกสบาย เป็นกันเอง ไม่อึดอัดหรืออับอาย
        
        Compassion
        
        มีความเมตตากรุณา แสดงท่าทีเห็นอกเห็นใจ
        
        Confidence
        
        ผู้ให้การปรึกษาจะต้องมีความมั่นใจในตัวเอง
        
        Communication
        
        มีทักษะในการสื่อสาร ใช้คำพูดเหมาะสม
        
        Consultation
        
        ผู้ให้บริการควรตระหนักถึงความสามารถของตน และทราบว่าเมื่อใดจะต้องส่งต่อผู้รับบริการ
      - ความรู้เรื่องกายวิภาคและสรีรวิทยาของระบบสืบพันธุ์ การปฏิสนธิ สุขปฏิบัติเกี่ยวกับอวัยวะเพศ และความรู้เรื่องอื่นๆที่ทำให้คู่สมรสมีความเข้าใจที่ถูกต้อง และมีทัศนคติที่ดีต่อการมีเพศสัมพันธ์ พยาบาลผดุงครรภ์เป็นผู้ที่มีบทบาทสำคัญในการให้ความรู้เรื่องเพศศึกษา หลักของการให้การปรึกษา ใช้หลัก 5C
    - - ให้ความรู้เรื่องวิธีการคุมกำเนิดชนิดต่างๆ ตลอดจนจำนวนบุตรที่ต้องการ ระยะเวลาที่ต้องการมีบุตรและระยะห่างของการมีบุตร เพื่อให้คู่สมรสมีโอกาสปรับตัวเข้าหากัน เพื่อเตรียมความพร้อมก่อนที่จะมีสมาชิกใหม่
    - - กรณีที่คู่สมรสมีปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคทางพันธุกรรม จะต้องมีการให้คำปรึกษาเพิ่มเติมเป็นกรณีพิเศษ เพื่อให้คู่สมรสมีความตระหนักถึงความเสี่ยงของการมีบุตรผิดปกติ ตลอดจนทราบถึงทางเลือกหากต้องการมีบุตร
    - - เป็นปัญหาสำคัญที่พบได้มากในคู่สมรสที่แต่งงานช้า สามารถประเมินปัญหา ให้คำแนะนำ และส่งต่อคู่สมรสที่มีบุตรยากให้ได้รับการดูแลช่วยเหลือได้อย่างถูกต้องเหมาะสม
    - - ปัญหาในชีวิตสมรสมีโอกาสเกิดขึ้นได้เสมอ การให้คำปรึกษาเพื่อให้ผู้รับบริการมีความรู้ความเข้าใจ สามารถใช้ชีวิตคู่ได้อย่างมีความสุข ลดปัญหาความขัดแย้ง และให้ความช่วยเหลือเท่าที่สามารถทำได้ และอาจส่งต่อเมื่อมีปัญหาที่เกินกว่าจะแก้ไขได้
- - - - ชนิดฮอร์โมนรวม (combined oral contraceptive pills [OCP]) ในแต่ละเม็ดประกอบด้วย estrogen และ progesterone รวมกัน
        
        1.ชนิดที่มีฮอร์โมนขนาดคงที่ (monophasic pills) ยาทุกเม็ดจะมีฮอร์โมน estrogen และ progesterone ขนาดเท่ากันทุกเม็ด
        
        2.ชนิดที่มีฮอร์โมนขนาดต่างกัน คือ ยาทุกเม็ดมีส่วนประกอบของฮอร์โมน estrogen และ progesterone ขนาดไม่เท่ากัน
      - ชนิดฮอร์โมนเดียว
        
        1.ชนิดฮอร์โมนเดียว progesterone (progestogen only pills [POP]) ซึ่งมีฮอร์โมนสังเคราะห์ progestogen ปริมาณน้อย
        
        ประสิทธิภาพการป้องกันการตกไข่ไม่แน่นอน
        
        ทำให้มีเลือดออกกะปริดกะปรอย
        
        ถ้าตั้งครรภ์อาจเกิดการตั้งครรภ์นอกมดลูกได้มาก
        
        ชนิดฮอร์โมน progesterone ปริมาณสูง ประกอบด้วย progestogen ปริมาณมากเพียงอย่างเดียว
        
        ใช้ป้องกันการตั้งครรภ์ในรายที่ไม่ได้คุมกำเนิดมาก่อน หรือถูกข่มขืน หรือผิดพลาดในการใช้วิธีคุมกำเนิดอื่นๆ
        
        ฮอร์โมน estrogen ปริมาณสูง เป็นยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน
        
        มีฤทธิ์ป้องกันการฝังตัวของตัวอ่อน โดยเพิ่มการบีบตัวของมดลูกและท่อนำไข่
      - ข้อดี
        
        มีประจำเดือนสม่ำเสมอ
        
        ลดอาการปวดประจำเดือน
        
        มีประสิทธิภาพสูง
        
        สามารถใช้จนถึงวัยหมดประจำเดือน
      - ข้อเสีย
        
        อาจมีเลือดออกกะปริดกะปรอย ในช่วง 2 เดือนแรก
        
        อาจมีอาการคลื่นไส้ ซึ่งมักหายไปในเดือนที่ 3
      - ข้อห้ามใช้
        
        ผู้ที่มีโรค/เคยเป็นโรค/ประวัติเสี่ยง ของภาวะหลอดเลือดดำอักเสบ โรคลิ่มเลือดอุดตัน โรคหลอดเลือดสมอง โรคหลอดเลือดหัวใจ
        
        เลือดออกจากทางช่องคลอดที่ยังไม่ทราบสาเหตุ
        
        มะเร็งเต้านม
        
        การทำงานของตับผิดปกติ (ต้องรักษาให้ normal liver function ก่อน จึงจะใช้ยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมได้)
        
        ตั้งครรภ์หรือสงสัยว่าจะตั้งครรภ์
        
        ผู้ที่สูบบุหรี่และมีอายุตั้งแต่ 35 ปี ขึ้นไป
        
        ไขมันในเลือดสูงมาก ยังควบคุมไม่ได้
        
        ความดันโลหิตสูงที่ยังควบคุมไม่ได้
    - - 1.ชนิดฮอร์โมนเดียว เป็นฮอร์โมนสังเคราะห์คล้าย progesterone
        
        DMPA
        
        ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ ออกฤทธิ์คุมกำเนิดได้เร็วภายหลังฉีด 30 นาที และระดับฮอร์โมนจะขึ้นสูงสุดใน 7 วันหลังฉีด และลดลงอยู่ในขนาดที่ป้องกันการตกไข่ได้ ระดับฮอร์โมนจะไม่สะสมในร่างกายแม้ใช้เป็นเวลานาน ออกฤทธิ์นาน 3 เดือน
        
        NET-EN
        
        ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ หลังฉีดยาจะกระจายไปสู่ไขมันทั่วร่างกาย แล้วจะกระจายสู่กระแสเลือดออกฤทธิ์นาน 2 เดือน
      - 2.ชนิดฮอร์โมนรวม ฉีดทุก 4 สัปดาห์ จะมีฮอร์โมน progesterone และ estrogen
      - ข้อบ่งชี้
        
        สตรีที่มีอายุไม่เกิน 50 ปี และมีบุตรที่มีชีวิตอยู่อย่างน้อย 1 คน
        
        สำหรับผู้ที่มักลืมรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิด มีข้อห้ามใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจน เช่น มารดาให้นมบุตร ผู้ที่สูบบุหรี่ อายุมากกว่า 35 ปี
        
        หากมีประวัติเลือดออกกะปริดกะปรอย หรือประจำเดือนมาไม่ปกติ ควรส่งพบแพทย์ก่อน
        
        ยาฉีดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวม สำหรับผู้ที่ต้องการให้ประจำเดือนมาสม่ำเสมอ แต่ไม่สามารถใช้กับมารดาที่ให้นมบุตรได้
      - ข้อดี
        
        ช่วยเพิ่มปริมาณน้ำนม เหมาะสำหรับสตรีหลังคลอดที่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
        
        ยาฉีดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนเดียว จะไม่มีอาการข้างเคียงจากฮอร์โมน estrogen เช่น คลื่นไส้ อาเจียน หน้าเป็นฝ้า
        
        ใช้ง่าย สะดวก
        
        ยาฉีดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมช่วยให้มีประจำเดือนมาทุกเดือน
      - ข้อเสีย
        
        ไม่มีประจำเดือน
        
        เลือดออกกะปริดกะปรอย ภายหลังฉีดเข็มแรกๆ
        
        น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น
        
        เสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูกและมะเร็งรังไข่
      - ข้อห้ามใช้
        
        สตรีที่ยังไม่เคยมีบุตร
        
        สงสัยหรือมีการตั้งครรภ์
        
        เลือดออกผิดปกติโดยไม่ทราบสาเหตุ
        
        โรคมะเร็งอวัยวะสืบพันธุ์ มะเร็งเต้านม
    - - ยาฝังคุมกำเนิดชนิดสลายตัว
        
        มื่อครบกำหนดอายุการใช้แล้วไม่ต้องเอาหลอดยาออก หลอดที่ฝังจะค่อยๆ สลายตัวได้เอง สามารถป้องกันการตั้งครรภ์ได้นาน 1-2 ปี
      - ยาฝังคุมกำเนิดชนิดไม่สลายตัว
        
        เมื่อครบกำหนดอายุการใช้แล้วต้องเอาหลอดยาออก
      - ข้อบ่งชี้
        
        ต้องการคุมกำเนิดระยะยาว
        
        มีบุตรมีชีวิตอยู่อย่างน้อย 1 คน
        
        ต้องการเว้นระยะการมีบุตร โดยกลับสู่ภาวะเจริญพันธุ์ได้ทันที
        
        สตรีที่ไม่ต้องการทำหมัน หรือยังไม่พร้อมที่จะผ่าตัดทำหมัน
        
        สำหรับสตรีที่มีข้อห้ามใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจน
        
        สตรีติดเชื้อ HIV และ สตรีวัยรุ่น อายุ 10-20 ปี
      - ข้อดี
        
        ปลอดภัยจากภาวะแทรกซ้อนของเอสโตรเจน
        
        มีประสิทธิภาพสูง อุบัติการณ์การตั้งครรภ์มีเพียง 7/1000 คน ในระยะเวลา 1 ปี
        
        ออกฤทธิ์นาน และมีประสิทธิผลภายหลังฝังยาคุมกำเนิด 24 ชั่วโมง
        
        ไม่มีผลต่อน้ำนม
        
        ยาออกฤทธิ์ได้เลยก่อนผ่านตับ
        
        ป้องกันมะเร็งรังไข่และเยื่อบุโพรงมดลูก
        
        กลับสู่ภาวะเจริญพันธุ์ได้เร็วหลังถอดออก
      - ข้อเสีย
        
        อาจมีเลือดออกกะปริดกะปรอย ประจำเดือนมาไม่สม่ำเสมอ
        
        ปวดแขนหรือเกิดการอักเสบตำแหน่งที่ฝังยา ถ้าฝังไม่ถูกตำแหน่งอาจถอดออกยาก
      - ข้อห้ามใช้
        
        สตรีที่ตั้งครรภ์หรือสงสัยว่าตั้งครรภ์
        
        มีภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำระยะเฉียบพลัน
        
        เป็นมะเร็ง หรือสงสัยว่าเป็นมะเร็งที่ตอบสนองต่อฮอร์โมนเพศ เช่น มะเร็งเต้านม มีหรือเคยมีเนื้องอกที่ตับ
        
        มีการทำงานของตับผิดปกติ มีเลือดออกจากช่องคลอดที่ไม่ทราบสาเหตุ
    - - ชนิดไม่มีตัวยาออกฤทธิ์ป้องกันการตั้งครรภ์
        (non-medicated or inert IUD)
        
        ทำจากพลาสติก ชนิด polyethylene และอาบด้วย barium sulfate เพื่อให้ถ่ายภาพรังสีได้ มีรูปร่างหลากหลาย เช่น lippes loop มีลักษณะคล้ายตัวเอส 2 ตัวต่อกัน
      - ชนิดมีตัวยาออกฤทธิ์ป้องกันการตั้งครรภ์ (bioactive or medicated IUD) มี 2 ชนิด
        
        Copper bearing IUD เป็นห่วงอนามัยที่มีสารทองแดงเป็นส่วนประกอบ เช่น CU T-380A
        
        Hormone releasing IUD เป็นห่วงอนามัยที่มีฮอร์โมนสังเคราะห์เป็นส่วนประกอบ เช่น Levonorgestrel T
      - ข้อบ่งใช้
        
        สตรีที่มีบุตรแล้ว และต้องการเว้นระยะห่างของการมีบุตร
        
        สตรีที่ต้องการคุมกำเนิดระยะยาว เมื่อเลิกใช้ภาวะเจริญพันธุ์กลับมาดังเดิม
        
        สตรีหลังคลอดที่ต้องการเลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
        
        สตรีที่มีปัญหาประจำเดือนผิดปกติ ห่วงอนามัยชนิดที่มีฮอร์โมนจะช่วยลดปัญหาประจำเดือนมามาก
      - การออกฤทธิ์
        
        มีปฏิกิริยาต่อต้านสิ่งแปลกปลอมเข้าสู่ร่างกาย
        
        ขัดขวางพัฒนาการของไข่ ทำให้ไม่เกิดการปฏิสนธิ
        
        ห่วงอนามัยชนิด copper bearing และ progesterone IUDs มีผลทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกมีการเปลี่ยนแปลง บางและฝ่อ ทำให้ไม่เหมาะสมกับการฝังตัวของไข่ที่ถูกผสมแล้ว และทำให้มูกที่ปากมดลูกเหนียวข้น
        
        กระตุ้นการหลั่ง prostaglandins ทำให้มดลูกและท่อนำไข่บีบตัวผิดปกติ มีผลต่อการเคลื่อนไหวของตัวอสุจิ
      - ข้อเสีย
        
        มีเลือดออกกะปริดกะปรอย
        
        ห่วงอนามัยหลุด
        
        ปวดท้องน้อย
        
        ตกขาวเพิ่มขึ้น
      - ข้อดี
        
        ประสิทธิภาพสูงในการป้องกันการตั้งครรภ์ ปลอดภัย อาการข้างเคียงน้อย
        
        เมื่อเอาห่วงอนามัยออกสามารถตั้งครรภ์ได้ในระยะเวลาสั้น
        
        ราคาถูก ใช้ได้นาน ไม่เป็นภาระ ไม่ต้องกลัวลืม
    - - ถุงยางอนามัยสตรี (female condom)
      - ถุงยางอนามัยชาย (male condom)
        
        Skin condom ทำจากลำไส้สัตว์
        
        เกิดการแทรกซึมความชุ่มชื้นจากสิ่งคัดหลั่งได้ และมีราคาแพง ข้อดีคือสวมสบาย ขณะมีเพศสัมพันธ์ให้ความรู้สึกทางเพศดี ข้อเสียคือไม่สามารถขวางกั้นเชื้อโรคที่มีขนาดเล็กได้
        
        Rubber condom หรือ latex condom ทำจากน้ำยาง
        
        ใช้กันอยู่ทั่วไป มีราคาถูกและมีความยืดหยุ่นสูง สวมใส่ได้กระชับ ป้องกันการตั้งครรภ์และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้ดี
        
        polyurethane ชนิดที่ทำจากสารสังเคราะห์
        
        สำหรับผู้ที่แพ้ยางธรรมชาติ (ทั้งชายและหญิง)
      - ข้อเสีย
        
        ถุงยางอนามัยอาจแตกหรือหลุดได้
        
        บางรายอาจลดความรู้สึกขณะร่วมเพศ
      - ข้อดี
        
        ใช้คุมกำเนิดและป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
        
        ช่วยลดอัตราเสี่ยงของการเกิดมะเร็งปากมดลูก
        
        ซื้อง่าย ราคาไม่แพง พกพาได้สะดวก
    - - การงดร่วมเพศ (periodic abstinence)
        
        งดการมีเพศสัมพันธ์ในช่วงเวลาที่มีการตกไข่
      - การนับระยะปลอดภัย (rhythm method)
        
        การนับระยะปลอดภัยจากปฏิทิน (calendar methods)
        
        การวัดอุณหภูมิร่างกาย (basal body temperature [BBT])
        
        การสังเกตมูกจากปากช่องคลอด (cervical mucous method)
        
        การหลั่งน้ำอสุจินอกช่องคลอด
        
        การควบคุมไม่ให้มีการหลั่งน้ำอสุจิ
        
        การเลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
  - - - วิธีทำหมันเจาะ
        
        ฉีดยาชาในชั้น epidermis แล้วใช้ Vas deferens fixing clamps แทงทะลุผิวหนังส่วนที่คลุมท่อนำอสุจิ ที่ดึงจนตึง ดึงท่อนำอสุจิขึ้นมายาว 3 เซนติเมตร จากนั้นอาจผูกหรือจี้ท่อนำอสุจิด้วยไฟฟ้า แผลมีขนาดเล็ก ไม่ต้องปิดแผล การทำหมันเจาะช่วยลดอัตราการเกิดเลือดคั่งและเจ็บปวดน้อยกว่าการทำหมันแบบดั้งเดิม
      - วิธีทำหมันชายแบบดั้งเดิม
        
        ฉีดยาชาในชั้น epidermis แล้วกรีดผิวหนังบริเวณกึ่งกลางถุงอัณฑะ หรือด้านข้าง 2 ข้าง แล้วดึงท่อนำอสุจิออกมาผูกและตัดท่อนำอสุจิแยกออกจากกัน หรือจี้ด้วยไฟฟ้า
      - ข้อเสีย
        
        อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนที่อาจพบได้ เช่น การอักเสบ ปวด บวม เขียวช้ำ มีเลือดคั่งบริเวณถุงอัณฑะ
      - ข้อดี
        
        เป็นการผ่าตัดที่ง่าย ใช้เวลาสั้น และปลอดภัยกว่าการทำหมันหญิง ราคาถูกและมีประสิทธิภาพดีที่สุด มีแผลผ่าตัดขนาดเล็กที่ผนังลูกอัณฑะ
    - - การทำหมันหลังคลอด หรือ หมันเปียก
      - การทำหมันแห้ง (interval sterilization) เป็นการทำหมันในช่วงเวลาปกติ หรือหลังคลอดมากกว่า 6 สัปดาห์
      - ข้อดี
        
        ทำได้ง่าย ปลอดภัย ได้ผลดี ราคาไม่แพง
        
        ไม่มีผลกระทบต่อรอบประจำเดือนและการมีเพศสัมพันธ์ อีกทั้งการทำมีประสิทธิภาพสูง ความผิดพลาดน้อยกว่าร้อยละ 1
      - ข้อเสีย
        
        อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ ต้องทำโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ