แนวคิด หลักการ ทฏษฎีการพยาบาลจิตเวช

แนวคิดสุขภาพจิตและการเจ็บป่วยทางจิต

สุขภาพจิต

สุขภาพจิต (Mental Health) หมายถึง ภาวะที่บุคคลรับรู้ศักยภาพของตนเอง สามารถรับมือกับความเครียดและทำประโยชน์เพื่อสังคมได้ แม้จะป่วยดวยโรคจิตเวช หากสามารถพึงพอใจในชีวิตและทำประโยชน์ได้ก็ถือว่ามีสุขภาพจิตดี ภายใต้ข้อจำกัดความบกพร่อง

ลักษณะผู้มีสุขภาพจิตดี

มีความสุขกับการดำรงชีวิต

มีความมั่นคงทางอารมณ์ สามารถควบคุมการแสดงอารมณ์ออกมาได้อย่างเหมาะสม

มีความคิดทางบวกกับตนเอง สามารุยอมรับความเป็นจริงของตนเองได้ทั้งจุดแข็งและข้อบกพร่อง

มองเห็นค่าในตนเอง สามารถทำงานที่เหมาะสมกับระดับความสามารถของตนเองได้

มีสัมพันธภาพทักษะทางสังคมที่ดี

สามารถเผชิญปัญหาหรืออุปสรรคต่างๆได้

สามารถปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมใหม่ๆได้เป็นอย่างดี

ปัจจัยที่มีผลต่อภาวะสุขภาพจิต

ปัจจัยทางด้านสังคมวัฒนธรรม หรือสิ่งแวดล้อม (Social cultural or Environmental factors)

ปัจจัยทางด้านจิตใจ (Psychological factors)

ปัจจัยด้านร่างหรือชีวภาพ (Biological factor) = ปัจจัยด้านบุคคล(Individual or Personal factors)

3.ชีวเคมี (Biochemistry factors) = สารสื่อประสาทที่สร้างจากสมองมีผลต่อมนุษย์อย่างมาก เช่น หากร่างกายขาด Norepinephrine จะทำให้เกิดภาวะซึมเศร้า

4.ฮอร์โมน (Hormonal influences) จะส่งผลต่อพฤติกรรมการแสดงออก และการเกิดอารมณ์ของบุคคล เช่น Thyroxin ถ้ามีมากจะทําให้ร่างกายตื่นตัว ไม่อยู่นิ่ง แต่ถ้ามีน้อยจะเชื่องช้า เซื่องซึม

2.กายวิภาคและสรีรวิทยาของระบบประสาท = ความผิดปกติของโครงสร้างสมองทำให้การเข้าใจและการทำหน้าที่ของสมองผิดปกติไป

5.สภาพร่างกายมีผลต่อสุขภาพจิต หากสภาพร่างกายไปในทิศทางบวก เช่น รูปร่างหน้าตาดี ร่างกายแข็งแรง ย่อมส่งผลให้มีสุขภาพจิตดี หากมีหน้าตาขี้เหร่ ปรับตัวยากย่อมส่งผลให้เสียสุพภาพจิตได้ง่าย

1.พันธุกรรม ลักษณะบุคลิกภาพสามารถถ่ายทอดกันได้ ตั้งแต่เป็นทารกตั้งครรภ์ หากพ่อแม่มีนิสัยอย่างไร ลูกมักมีนิสัยอย่างนั้นด้วย

สุขภาพจิตจะสัมพันธ์กับความสามารถในการปรับตัว หากสามารถปรับตัวเข้ากับผู้อื่นได้ มีความมั่นใจ สามารถเผชิญปัญหาต่างๆได้ก็จะมีสุขภาพจิตดี แต่ในคนที่ไม่ได้รับการยอมรับจากคนรอบข้าง ถูกเสริมแรงในทางที่ไม่ถูกต้อง ถูกตำหนิ จะขาดความมั่นใจ จนไปสามารถเผชิญปัญหาต่างๆ จึงเกิดความเครียดและปัญหาสุขภาพจิตตามมา

สิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่สะอาด สะดวก
ปลอดภัย ย่อมมีผลดีต่อสุขภาพทั้งกายและจิตของผู้อยู่อาศัย

การเลี้ยงดูของพ่อแม่มีผลการปรับตัวของลูก หากเลี้ยงแบบเผด็จการเด็กจะขาดความมั่นใจและความคิดสร้างสรรค์ เลี้ยงแบบปล่อยปะละเลย เด็กจะขาดวินัยในตนเอง การเลี้ยงแบบทะนุถนอม เด็กจะไม่สามารถเผชิญปัญหาต่างๆได้ด้วยตนเอง แต่หากเลี้ยงแบบประชาธิปไตย ว่าด้วยเหตุผล เด็กจะสามารถปรับตัวใช้ขีวิตได้อย่างเหมาะสมที่สุด ซึ่งความสัมพันธ์ภายในครอบครัวก็มีผล หากทุกคนรักใคร่ปรองดอง ช่วยเหลือกัน ย่อมทำให้สมาชิกรู้สึกไม่โดดเดี่ยวในการปรับตัวหรือแก้ปัญหาที่เผชิญอยู่

ปัจจัยด้านเศรษฐกิจ ไม่ว่าจะรวยหรือจนย่อมส่งผลต่อสุขภาพหากไม่มีความพึงพอใจในสิ่งที่ตนมี

ด้านการเมือง ความแตกแยกทางความคิดก่อให้เกิดการประท้วงและความรุยแรง ทำให้ประชาชนขาดความมั่นคงทางอารมณ์และความปลอดภัยในการดำรงชีวิต

ปัจจัยทางจิตวิญญาณ (Spiritual factors) จิตวิญญาณ เป็นสิ่งที่ซึมแทรกอยู่ในวิถีการดํารงชีวิต

การมีศาสนาหรือที่พึ่งทางจิตใจจะทำให้บุคคลผู้นั้นมีความสงบ การมีเป้าหมายในชีวิตที่ชัดเจน จะทำให้คนเห็นคุณค่าของตนเอง อยู่กับความเป็นจริงใช้ชีวิตได้เหมาะสม หากขาดเป้าหมายในชีวิตจะยากลำบากในการปรับตัว ก็จะส่งผลเสียต่อสุขภาพจิต

การเจ็บป่วยทางจิต

การเจ็บป่วยทางจิต (Mental illness) คือ ความผิดปกติที่กระทบต่ออารมณ์ (Emotion) พฤติกรรม (Behavior) และความคิด (Thinking) จนทำให้เกิดความบกพร่องในการทำหน้าที่ตามปกติ

ปัจจัยที่ส่งเสริมให้เกิดการเจ็บป่วยทางจิต

การใช้ชีวิตที่ไม่มีเป้าหมายที่แน่นอน การสูญเสียความหมายของชีวิต การขาดการสื่อสารหรือสัมพันธภาพกับสังคม และการขาดแรงสนับสนุนทางสังคม เช่น โดนแบ่งแยก ไม่ได้รับการยอมรับ เป็นต้น

ลักษณะสําคัญและเกณฑ์การจําแนกโรคทางจิตเวชที่พบบ่อย

ลักษณะสําคัญของโรคทางจิตเวช คือ ความคิด ความรู้สึก และพฤติกรรมผิดปกติ ตนส่งผลกระทบต่อการทำหน้า หรือ การเข้าสังคม

เกณฑ์การจําแนกโรคทางจิตเวช

ระบบการแบ่งประเภทของโรคทางจิตเวช (Classification systems)

International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems โดย WHO ปัจจุบันคือ ICD-10 โดยกลุ่มโรคทางจิตเวชจะอยู่ในหมวด F00-F99 Mental andbehavioral disorder

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders โดยสมาคมจิตแพทย์อเมริกัน ระบบปัจจุบัน คือ DSM-5

อาการวิทยาและการตรวจสภาพจิต

อาการวิทยาหรืออาการทางจิตเวช (Psychiatric symptomatology)

4.ความผิดปกติทางความคิด (Thought)

5. การพูด (Speech)

3. Motor behavior พฤติกรรมผิดปกติ

6. ความผิดปกติของการรับรู้ (Disorder of perception)

2.Emotion ความผิดปกติทางอารมณ์

7. ความผิดปกติในความจำ (Disturbance of memory)

1. Consciousness เป็นภาวะรู้สึกตัว (State of awareness)

8.เชาว์ปัญญา (Intelligence)

ความผิดปกติในความตั้งใจ (Disturbance of attention)

ความผิดปกติเกี่ยวกับการคล้อยตาม (Disturbances in suggestibility)

ความผิดปกติของสติสัมปชัญญะ (Disturbances of consciousness)

Drowsiness ครึ่งหลับครึ่งตื่น ไม่ค่อยรู้สึกตัวแต่พอถาม-ตอบได้บ้าง

Confusion มีความสับสนงุนงนมักแสดงสีหน้าที่แสดงถึงความสงสัยและกังวล

Stupor หมดสติ ขาดความสนใจในสิ่งแวดล้อมแต่หากถูกกระตุ้นจะร้องครางได้

Delirium ภาวะเพ้อจะรุนแรงกว่าสับสน คือ จะมีอการกลัวและประสาทหลอน ผู้ป่วยคนข้างจะกระวนกระวาย

Coma ผู้ป่วยหมดสติ ไม่มีความรู้สึก มักพบในผู้ป่วยโรคสมอง

Fluctuation of consciousness คือ สติไม่คงที่เปลี่ยนแปลงตามช่วงเวลาของวัน

Distractibility คือ ไม่สามารถตั้งสมาธิหรือจดจ่อกับอะไรได้นานๆ เปลี่ยนตามรบกวนได้ง่าย

Selective inattention จะไม่มีสมาธิเฉพาะเรื่องที่เครียด เช่น กังวลว่าจะสอบตกจึงไม่มีสมาธิอ่านหนังสือ

Hypnosis คือ การถูกชักจูงหรือสะกดจิตได้ง่าย

Folie a deux (Folic a trois) คือ การที่คน 2 คนใกล้ชิดกันมากๆ ทำให้มีความคิดหลงผิดกันทั้งคู่

Pleasurable affect
ความรู้สึกสบายใจเกินกว่าเหตุ

Unpleasurable affects อารมณ์ทางลบ

Inappropriate affect คือ การแสดงออกของอารมณ์ไม่สอดคล้องกับความคิดข้างใน เช่น เล่าเรื่องเศร้าแต่สีหน้ายิ้มแย้ม

Euphoria คือ การที่ผู้ป่วยรู้สึกทุกอย่างดีงามไปหมด เช่น ผู้ป่วยที่เสพกัญชา

Elation เป็นความรู้สึกที่สุขกว่า Euproria ผู้ป่วยจะยิ้มแย้ม ร่าเริง พูดมาก คิดว่าตนเองยิ่งใหญ่

Exaltation รู้สึกสบายใจที่สุด คิดว่าตนเองเป็นบุคคลสำคัญ

Depression ซึมเศร้า ท้อแท้ หมดหวัง

Grief or mourning ความเศร้าในการสูญเสีย

Other affect อารมณ์อื่นๆ

Fear คือ กลัวในสิ่งที่มีสาเหตุแน่ชัด สามารถมองเห็นได้

Agitation กลัวแบบกระวนกระวาย อยู่ไม่สุข

Anxiety คือ ความกังวลในสิ่งที่ยังไม่เกิดขึ้น

Panic เป็นอาการคล้าย Anxiety แต่มีความรุนแรงมากกว่า

Phobia กลัวอย่างไม่สมเหตุสมผล กลัวเกินกว่าเหตุ

Apathy or Flat affect ไร้ความรู้สึก ไม่สนใจสิ่งแวดล้อม

Ambivalence การมีอารมณ์ 2 อารมณ์ที่ตรงข้าวกัน เกิดขึ้นในเวลาเดียวกัน

Irritability อารมณ์หงุดหงิดง่าย อารมณ์แปรปรวน

Depersonalization การสูญเสียความเป็นตัวเอง

Derealization คือ การคิดว่าสิ่งแวดล้อมรอบตัวต่างไปจากปกติ

Aggression ก้าวร้าว ต่อต้าน

Impulsive อารมณ์รุนแรง มักแสดงออกมาด้วยการทำรายร่างกายผู้อื่น

Mood swing อารมณ์ไม่คงที่ เปลี่ยนแปลงได้ง่าย ขึ้นๆลงๆเดี๋ยวดีเดี๋ยวร้าย

Emotional lability อารมณ์เปลี่ยนแปลงง่าย เช่น หากกำลังสนุกแต่ถูกยั่วก็จะโมโหอย่างรวดเร็ว

La belle indifference ไม่เอาใจใส่และไม่สรความผิดปกติของร่างกาย

Ecstasy ตกอยู่ในภวังค์

Automatism การทำอะไรซ้ำโดยที่ไม่รู้ตัว

Cataplexy อาการที่กล้ามเนื้ออ่อนแรงทันทีทันใดเมื่อโดนกระตุ้นความรู้สึกอย่างรุนแรง

Catalepsy (Posturing) ตือ การหยุดขณะกำลังจะเคลื่อนไหว ทำให้ค้างอยู่ท่านั้น

Stereotypy เป็นการแสดงพฤติกรรมเรื่อยๆอย่างต่อเนื่อง เช่น นั่งโยกตัวตลอดเวลา

Negativism การกระทำของผู้ป่วยต่อต้านคำสั่ง สั่งให้คลายมือแต่ผู้ป่วยกำแน่นกว่าเดิม

Mannerisms เป็นอาการแปลกๆที่แสดงออกทางใบหน้าและคอ เช่น การกะพริบตาบ่อย

Waxy flexibility ผู้ป่วยจะอยู่ในท่าที่ผู้อื่นจัดให้นานเหมือนหุ่นขี้ผึ้ง

Overactivity พฤติกรรมที่แสดงถึงแรงเหลือล้น

Echopraxia (Automatic obedience) คือ เมื่อเห็นผู้อื่นทำอะไรก็จะทำตามโดยไม่ได้ตั้งใจ

Hypoactivity (Psychomotor retardation) พฤติกรรมที่ค่อนไปทางเชื่อยชา เคลื่อนไหวช้า

Hyperactivity (Hyperkinesis) ขยันผิดปกติหรือมีแรงเหลือ วิ่งซุกซนไปมา

Tic ร่างกายในส่วนเล็กๆมีการกระตุกอยู่เสมอ เช่น ใบหน้า

Sleep walking (Somnambulism) ละเมอ เคลื่อนไหวร่างกายหรือทำอะไรขณะหลับโดยไม่รู้ตัว

Compulsion การทำเรื่องบางอย่างซ้ำๆทั้งที่ไม่อยากทำ

ความผิดปกติของเนื้อหาความคิด (Disturbances in content of thought)

ความผิดปกติของรูปแบบความคิด (Disturbances in form of thought)

ความผิดปกติของกระบวนการคิด (Disturbances in stream or process
of thought)

ความคิดกระจัดกระจาย (Flight of ideas) ความคิดพรั่งพรูออกมาหลายเรื่องตามตัวกระตุ้น

การพูดเบี่ยงเบน (Loosening of association) การเปลี่ยนจากเรื่องหนึ่งไปเป็นอีกเรื่องหนึ่งที่ไม่่เกี่ยวข้องกันเลย

ความคิดหลงผิด (Delusion)

การพูดไม่ต่อเนื่องกัน (Incoherence speech) พูดเป็นคำๆ เพราะความคิดไม่ต่อเนื่อง การเรียงคำมีความสับสน

ความคิดช้า (Retardation of thought) ทำให้เกิดการตอบสนองต่อสิ่งที่ถามช้า เพราะต้องใช้เวลาในการนึกและตัดสินใจ

ความคิดหยุดชะงัก (Thought blocking) มีเรื่องอื่นเข้าแทรกก่อนจะพูดทำให้ความคิดถูกสกัด จำไม่ได้วา่จะพูดอะไร

ความคิดอ้อมค้อม (Circumstantiality) พูดอ้อมค้อมไม่ตรงประเด็น

ความคิดตกค้าง (Perseveration) คือความคิดที่ค้างอยู่จะแสดงออกมาโดยการพูดหรือกระทำบางอย่างซ้ำๆ

ความคิดแบบเฉียด (Tangentiality) การตอบคำถามที่เกี่ยวข้องกับสิ่งที่ถามเพียงเล็กน้อย

การคิดคำใหม่ (Neologisms) ผู้ป่วยคิดคำใหม่หรือนำคำที่มีอยู่ไปใช้ในความหมายที่แปลกออกไป

การคิดที่ไม่เป็นเหตุเป็นผล (Illogicality) สิ่งที่ผู้ป่วยคิดไม่สอดคล้องกันตามหลักเหตุผล

Word salad (Salad of words) คำหรือการรวมวลี ที่ไม่เข้ากัน ทำให้รูปประโยคดูแปลกๆ

Delusion of persecution หลงผิดคิดว่ามีคนจะทำร้าย

Delusion of grandeur (Grandiose) คิดว่าตนเองเป็นบุคคลสำคัญ/ผู้ยิ่งใหญ่

Delusion of reference หลงผิดคิดว่าคนรอบข้างพูดเกี่ยวกับตน

Delusion of being controlled (Idea of passivity) หลงผิดคิดว่ามีคนมาควบคุมเขา เขาควบคุมตนเองไม่ได้

Paranoid delusion หวาดระแวงจนไม่สามารถเชื่อใจใครได้

Nihilistic delusion คิดว่าสิ่งต่างๆไม่มี เช่น ตนไม่สมอง

Thought broadcasting คิดว่าตนเองสามารถกระจายความคิดได้ คนอื่นได้ยินความคิดของเขา

Thought withdrawal รู้สึกว่าความคิดเขาว่างเปล่ากะทันหัน

Erotomania หรือ Clerembault’s syndrome คิดว่ามีคนมาหลงรัก

ความคิดหมกมุ่น (Obsession) คิดถึงเรื่องเดิมซ้ำๆย้ำๆโดยไม่สามารถหยุดความคิดได้

Concrete thinking ความคิดเป็นรูปธรรมมองวัตถุได้แค่ด้านเดียว มีความคิดแบบเด็กๆ

Autistic thinking หมกมุ่นอยู่ในเรื่องของตนเอง

Poverty of speech พูดน้อย ตอบคำถาแค่สั้นๆ

Pressure of speech พูดมาก เร็วและดัง

Thought block ความคิดชะงัก จำไม่ได้ว่าจะพูดอะไร

Echolalia ชอบเลียนแบบคำพูดผู้อื่น

ประสาทหลอน (Hallucination) โดยประสาททั้ง 5

Olfactory hallucination ได้กลิ่นแปลกๆทั้งที่ไม่มีอะไร

Gustatory hallucination การรับรสทั้งๆที่ในปากไม่มีอะไร

Visual hallucination ภาพหลอน

Tactile hallucination รู้สึกมีอะไรมาสัมผัสแต่มองไม่เห็น

Auditory hallucination หูแว่ว ได้ยินเสียงคนเรียกหรือพูดคุยกัน

Hypnagogic hallucination ประสาทหลอนขณะเคลิ้มหลับ

Hypnopompic hallucination ประสาทหลอนขณะใกล้ตื่น

Illusions การแปลสิ่งต่างๆผิดไปจากความเป็นจริง

Amnesia การลืม

Organic amnesia การลืมที่เกิดจากความผิดปกติของสมอง

Anterograde amnesia ลืมเหตุการณ์หลังเกิดอุบัติเหตุ

Retrograde amnesia สูญเสียความจำก่อนเหตุการณ์

Psychogenic amnesia ลืมในสิ่งที่ทำร้ายจิตใจ มักเกิดหลังจากเจอเรื่องเครียดมากๆ

Confabulation ผู้ป่วยสูญเสียความจำแล้วต่อเติมเนื้อหาเอง

Déjà vu รู้สึกว่าเคยเห็นทั้งๆที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน

Jamais vu เคยเกิดขึ้นแต่จำไม่ได้ว่าเคยทำ

Hyper - amnesia ความทรงจำมากไปจนเกิดความระแวง

Dementia ภาวะสมองเสื่อมที่เกิดขึ้นในภายหลัง ซึ่งเมื่อก่อนปกติดี

Mental retardation ระดับสติปัญญาต่ำตั้งแต่กำเนิด บกพร่องด้าน IQ

การตรวจสภาพจิต (Mental Status Examination)

1. ลักษณะทั่วไป และพฤติกรรม (General Appearance and Behavior)

ลักษณะภายนอกที่สังเกตเห็น เช่น การแต่งกาย ความสะอาด รูปร่างหน้าตา สีหน้า ตลอดจนภาษากายที่แสดงออกมาทางพฤติกรรม เช่น การสบตา การหลบตา หน้านิ่วคิ้วขมวด นั่งไหล่ตก พูดเร็ว เย็นชา พึมพัมคนเดียว ตลอดจนท่าทางแปลกๆต่างๆ เช่น การนั่งโยก

2. อารมณ์ (Emotion)

ตรวจสอบว่าอารมณ์และการแสดงออกของอารมณ์สอดคล้องกันไหม

3. การพูดและการใช้ภาษา (Speech & Language)

สังเกตความเร็วในการพูด จังหวะ ความดัง ตลอดจนคำแปลกที่พูดออกมาว่ามีคำที่มีความหมายหรือไม่

4. ความคิด (Thought)

ตรวจสอบความคิดว่าผู้ป่วยสามารถคิดได้อย่างสมเหตุสมผลหรือไม่ โดยการเข้าไปพูดคุยกับผู้ป่วยพร้อมสังเกตการคิดและพูดออกมา ทดสอบด้วยคำถามต่างๆที่มีแบบฟอร์ม เช่น การถามความต่างเหมือนของสิ่ง 2 สิ่ง การถามความหมายของคำสุภาษิต

5. การรับรู้ (Perception)

เป็นการตรวจสอบว่าผู้ป่วยมีอาการหลงผิดบ้างหรือไม่ สอบถามเพื่อให้ทราบว่ามีการรับรู้ตามความเป็นจริงไหม ถามเกี่ยวกับอาการประสาทหลอนโดยใช้คำถามที่เหมาะสม

6. ระดับการรู้สึกตัว (Level of consciousness)

เป็นการตรวจสอบระดับความตื่นตัวของผู้ป่วยว่าขณะนี้สามารถตอบสนองต่อสิ่งแวดล้อมได้มากน้อยแค่ไหน

7. การรู้เวลา สถานที่ และบุคคล (Orientation)

สอบถามโดยให้ผู้ป่วยบอกเกี่ยวกับเวลา สถานที่และบุคคล โดยสิ่งสุดท้ายที่คนเรามักจะลืมคือ บุคคล

8. ความใส่ใจและสมาธิ (Attention & Concentration)

สังเกตว่าผู้ป่วยสนใจสิ่งแวดล้อมมากน้อยแค่ไหน และให้ทดสอบการลบเลขในใจเพื่อวัดสมาธิ โดยต้องสอดคล้องกับระดับการศึกษาด้วย

9. ความจำ (Memory)

ความจำทันที (Immediate recall memory) คือ การให้ผู้ป่วยนับเลขตาม โดยคนปกติจะสามารถนับตามได้

ความจำในปัจจุบัน (Recent memory) ถามถึงเหตุการณ์ภายใน 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา เช่น เมื่อวานทานข้าวกับอะไร โดยต้องมีผู้ยืนยันคำตอบได้ด้วย

ความจำเฉพาะหน้า (Retention recall memory) คือ การให้ผู้ป่วยจำของ 3 สิ่งที่แตกต่าง แล้วถามซ้ำเมื่อผ่านไป 5 นาที

ความจำในอดีต (Remote memory) ถามเกี่ยวกับเหตุการณืต่างๆ เช่น ที่ทำงาน

10. เชาว์ปัญญาและความรู้ทั่วไป (Intelligence & General knowledge)

โดยคำถามต้องสอดคล้องกับระดับการศึกษาหรือความรู้พื้นฐานของผู้ป่วย

11. การตัดสินใจ (Judgment) เป็นการตั้งคำถามให้ผู้ป่วยตอบ เพื่อวัดระดับความสามารถในการตัดสินใจ ว่าผู้ป่วยสามารถตัดสินใจแก้ปัญหาได้อย่างเหมาะสมหรือไม่

12. การหยั่งรู้หรือการรู้จักตนเอง (Insight) เป็นการสอบถามว่าผู้ป่วยรับรู้ว่าตนเองป่วยหรือไม่

ผู้ป่วยคิดว่าปัญหาของตนเป็นเรื่องทางกาย ไม่เกี่ยวกับจิต

ผู้ป่วยรู้ว่าตนมีปัญหาทางจิต แต่ไม่ทราบสาเหตุ

Poor insight ผู้ป่วยไม่คิดว่าตนเองผิดปกติ

True emotional insight ผู้ป่วยเข้าใจดีว่าตนเองป่วย และกำลังพยายามรักษา

13. แรงจูงใจในการรักษา (Motivation) เป็นการสอบถามถึงสิ่งที่จูงใจให้ผ้ป่วยให้ความร่วมมือในการรักษา

ทฤษฎีที่ใช้ในทางสุขภาพจิตและการพยาบาลจิตเวช

1. ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (Psychoanalytic theory) พฤติกรรมทุกพฤติกรรมมีความหมายและไม่ได้เกิดขึ้นโดยเหตุบังเอิญ แต่มีจิตใจส่วนหนึ่งดำเนินการสั่งให้เกิดพฤติกรรมนั้น ๆ

ระดับของจิตใจ (Level of mind)

ระดับจิตกึ่งสำนึก (The subconscious or preconscious level) จำเป็นต้องใช้เวลาในการคิด ร่วมกับการระลึกความรู้และความทรงจำในอดีต

ระดับจิตไร้สำนึก (The unconscious level) เป็นการกระทำที่ไม่รู้สึกตัว พฤติกรรมที่แสดงออกมาเป็นไปตามสัญชาติญาณ

ระดับจิตสำนึก (The conscious level) เป็นการกระทำที่รู้สึกตัวและมีเหตุผลประกอบ

โครงสร้างของจิต (The structure of mind)

Id สัญชาติญาณดิบ เป็นสิ่งที่ยังไม่ได้รับการขัดเกลา

Ego เป็นการดำเนินของจิตที่มีเหตุผลสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อม

Superego มโนธรรมสูง เป็นมาตรฐานของความเป็นคนดี

สัญชาตญาณ

สัญชาติญาณทางเพศ ทำเพื่อความอยู่รอด มากกว่า ความพึงพอใจ

สัญชาติญาณทางความก้าวร้าว เป็นการแข่งขันชิงดีชิงเด่น

กลไกทางจิต (Defense mechanism) เป็นกลไกเพื่อการป้องกันตนเอง

2.ทฤษฎีสัมพันธภาพระหว่างบุคคล และจิตสังคม (Sullivan’s Interpersonal Theory)

สัมพันธภาพเหมาะสม และสามารถเก็บรักษาสัมพันธภาพที่ดีนั้นไว้ได้เพราะถ้าบุคคลสร้างสัมพันธภาพกับผู้อื่นไม่เหมาะสม หรือ ขาดสัมพันธภาพ ซึ่งอาจเกิดจาก ในสมัยเด็กบุคคลไม่ได้รับยอมรับพฤติกรรมการแสดงออก ก่อให้เกิดความวิตกและหากการไม่รับการยอมรับเกิดขึ้นตลอดเวลา เด็กจะมีภาพพจน์ที่ไม่ดีกับตนเอง จะส่งผลให้มองคนอื่นในแง่ร้าย หวาดระแวง ไม่ยอมรับผู้อื่น

การช่วยส่งเสริมให้ผู้ป่วยเกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม และสามารถสร้างสัมพันธภาพกับบุคคลอื่น
ในสังคมได้อย่างเหมาะสม

3.ทฤษฎีทางพฤติกรรม Behavior Theory

พฤติกรรมเป็นสิ่งที่สามารถสร้างและลบได้

หากต้องการให้พฤติกรรมคงอยู่ต้องเสริมแรงทางบวก เช่น การชื่นชมให้รางวัล
หากต้องการลบพฤติกรรมเหล่านั้น ต้องเสริมแรงทางลบ เช่น การลงโทษ
และหากต้องการให้หายจากความกลัวต่างๆ ต้องให้ผู้ป่วยได้เผชิญกับสิ่งต่างๆที่ละน้อย เริ่มจากการเล่าให้ฟัง เอาภาพให้ดู เริ่มเข้าใกล้และสุดท้ายลองสัมผัส

4. ทฤษฎีทางชีววิทยา เชื่อว่าความผิดปกติทางจิตมาจากความผิดปกติของสมองและสารสื่อประสาท เป้าหมายของการรักษา คือ เพื่อทำให้สารเคมีมีภาวะสมดุล และเพื่อซ่อมแซมร่างกายที่ถูกทำลายและกำจัดออก

5.ทฤษฎีมนุษยนิยม

ทฤษฎีลำดับขั้นความต้องการพื้นฐานของมาสโลว์(Maslow’s Hierarchy of needs Theory)

ขั้นที่ 1 Physical อาหาร น้ำ อากาศ หลับนอน ขับถ่าย (ทางร่างกาย)

ขั้นที่ 2 Safety ปลอดภัย คุ้มภัย ปลอดภัยจากความวิตกกังวล

ขั้นที่ 4Acceptation & Recognition การยอมรับจากสังคม ยกย่องเชิดชู

ขั้นที่ 5Self-actualizationการตระหนักรู้ในตนเองอยางแท้จริง

ขั้นที่ 3 Love & Belongingความรักความเป็นเจ้าของ

ทฤษฎีนี้ช่วยให้พยาบาลจัดลำดับความสำคัญของการให้การดูแลผู้ป่วยได้อย่างถูกต่องและเหมาะสมมากยิ่งขึ้น

ทฤษฎีสัมพันธภาพระหว่างบุคคลของเพบพลา

เน้นการสร้างสัมพันธภาพระหว่างพยาบาลและผู้ป่วยในการบำบัดทางจิตเน้นกระบวนการที่ช่วยเหลือผู้รับบริการให้มีความสามารถหรือศักยภาพที่เพิ่มขึ้นทั้งทางความคิดและการสร้างสัมพันธภาพระหว่างบุคคล

ทฤษฎีการดูแลตนเองของโอเร็ม

เป็นทฤษฎีที่เน้นการดูแลตนเอง หากผู้ป่วยสามารถดูแลตนเองได้จะส่งเสริมให้มีการดูแลตนเองให้มากที่สุด หากพร่องความรู้จะเสริมความรู้ให้ หากพร่องความสามารถในการดูแลตัวเองจะนำระบบการพยาบาลเข้ามาช่วย มีทั้งทดแทนบางส่วนและทดแทนทั้งหมดในผู้ที่ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้เลย

ทฤษฎีการปรับตัวของรอยด์

หลักการเพื่อวางแผนในการช่วยเหลือให้สามารถปรับตัวและแก้ไขปัญหาได้ด้วยตนเอง