การพยาบาลภาวะขาดออกซิเจนของทารกแรกเกิด (birth asphyxia)

📌ความหมาย

ภาวะที่ทารกแรกเกิดไม่สามารถหายใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ เป็นผลให้ขาดสมดุลของการแลกเปลี่ยนก๊าซ ทำให้มีระดับออกซิเจนในเลือดต่ำ (hypoxia) มีการคั่งของคาร์บอนไดออกไซด์(hypercapnia) และมีสภาพเป็นกรดในกระแสเลือด(metabolic acidosis)

📌อาการและอาการแสดง

🤰🏻ระยะตั้งครรภ์หรือระยะก่อนคลอด

ทารกมีการเคลื่อนไหวมากกว่าปกติและต่อมามีการเคลื่อนไหวน้อยลงกว่าปกติ

👶🏻ระยะคลอด

พบขี้เทาปนในน้ำคร่ำ(Meconium stained amniotic fluid, MSAF)

FHS ในระยะแรกจะเร็วมากกว่า160 ครั้ง/นาที ต่อมาช้าลง

👶🏻ระยะหลังคลอด

ระบบทางเดินปัสสาวะ

ปัสสาวะน้อยลง

ไม่ถ่ายปัสสาวะ

hematuria

การเปลี่ยนแปลงทางเมตาบอลิซึม

เกิดภาวะhypoglycemia แคลเซี่ยมต่ำ โปแตสเซียม→ทารกชัก→เสียชีวิต

ระบบหัวใจและการไหลเวียนเลือด

หัวใจเต้นเร็ว ผิดซีด หายใจแบบgasping มี metabolic acidosis อุณหภูมิร่างกายต่ำ ความดันโลหิตต่ำ

การเปลี่ยนแปลงในปอด

ทารกคลอดครบกำหนดเกิดภาวะ(Persistent Pulmonary Hypertension of the Newborn : PPHN) และ ทารกคลอดก่อนกำหนด เกิดภาวะRespiratory Distress Syndrome

ระบบประสาท

ระบบทางเดินอาหาร

Hypoxic ischemic encephalopathy (HIE) →สูญเสียกำลังกล้ามเนื้อ ชัก ระดับความรู้สึกตัวผิดปกติ

ถ้าขาดออกซิเจนนาน จะซึม หยุดหายใจบ่อย หัวใจเต้นช้า ม่านตาขยายไม่ตอบสนองต่อแสง ไม่มีDoll's eye movement มักเสียชีวิตลง

ลำไส้ตอบสนองต่อO2ลดลงทำให้หยุดทำงาน เกิดอาการท้องอืด หากรุนแรงอาจเกิดลำไส้เน่าตาย(NEC)

ผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ

ค่า arterial blood gas คือ PaCO2>80 mmHg.,PaO2<40 mmHg,PH<7.1

ระดับน้ำตาลในเลือด30mg%

ค่าของcalcium<8 mg%

ระดับ potasssium ในเลือดสูง

📌การวินิจฉัย

  1. ประวัติการคลอด
  1. การตรวจร่างกาย การประเมินคะแนน APGAR NS_M5_Post_01_1040x1040-1-1024x1024
  1. อาการและอาการแสดง
  1. การตรวจทางห้องปฏิบัติการ

📌การรักษาจำแนกความรุนแรงของภาวะขาดออกซิเจน

  1. mild asphyxia

ให้ความอบอุ่น ทำทางเดินหายใจให้โล่ง กระตุ้นการหายใจ ให้ออกซิเจนผ่านสายออกซิเจนหรือ maskถ้าอาการดีขึ้น มีคะแนน APGAR ที่5 นาที >8 คะแนน ให้ดูแลต่อเหมือนทารกทั่วไป ถ้าคะแนน APGAR ที่5 นาที < 4 คะแนน ดูแลเหมือนทารกที่มีภาวะ moderate asphyxia

  1. moderate asphyxia

ให้ออกซิเจน 100% และช่วยหายใจด้วย mask และbag เมื่อดีขึ้นจึงใส่ feeding tube เข้ากระเพาะอาหารเพื่อดูดลมออก ถ้าไม่ดีขึ้นหลังช่วยหายใจนาน 30 วินาที ใส่ ET tubeและนวดหัวใจ

  1. severe asphyxia

ให้การช่วยเหลือโดยช่วยหายใจทันทีที่คลอดเสร็จ โดยใส่ ET tubeและช่วยหายใจด้วยออกซิเจน 100% ผ่าน bag ร่วมกับการนวดหัวใจถ้าไม่ดีขึ้นจึงรักษาด้วยยา

🚑การพยาบาลทารกที่มีภาวะขาดออกซิเจนเมื่อแรกคลอด (Birth asphyxia)🚑

✅การช่วยเหลือที่ดีจะพบการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้นของลักษณะทารกตามลำดับ
1) อัตราการเต้นของหัวใจทารก
2) การตอบสนองเมื่อถูกกระตุ้น
3) ลักษณะสีผิว
4) อัตราการหายใจ
5) การเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ

  1. เตรียมทีมบุคลากร เครื่องมือให้พร้อมก่อนคลอด ในรายที่มารดามีภาวะเสี่ยงหรือมีอาการแสดงที่น่าสงสัยว่าจะเกิด asphyxia
  1. ดูดสิ่งคัดหลั่งให้มากที่สุดก่อนคลอดลำตัว
  1. เช็ดตัวทารกให้แห้งทันทีหลังคลอดและห่อตัวรักษาความอบอุ่นของร่างกาย เพื่อลดการใช้ออกซิเจน
  1. บันทึกอัตราการหายใจ การเต้นของหัวใจทารกภายหลังคลอด
  1. สังเกตอาการขาดออกซิเจน เช่น ริมฝีปากและปลายมือปลายเท้าซีด เขียว หายใจปีกจมูกบาน หายใจออกมีเสียงคราง หน้าอกบุ๋ม หรืออาการเปลี่ยนแปลงอื่นๆ เพื่อให้การช่วยเหลือ และปรึกษาแพทย์ต่อไป
  1. ดูแลให้ได้รับการตรวจทางห้องปฏิบัติการและได้รับยาตามแผนการรักษาของแพทย์
  1. ดูแลให้ได้รับอาหารและสารน้า ตามแผนการรักษาของแพทย์
  1. ดูแลให้พักผ่อน
  1. ดูแลความสะอาดของร่างกาย

10.ส่งเสริมสัมพันธภาพระหว่างมารดาและทารก

💊💉การรักษา

  1. การให้ความอบอุ่น เช่น ดูแลทารกภายใต้radiant warmer ,เช็ดผิวหนังทารกให้แห้งอย่างรวดเร็วด้วยผ้าแห้ง, skin to skin contact
  1. ทำทางเดินหายใจให้โล่ง (clearing the airway)กรณีไม่มีขี้เทาปนในน้ำคร่ำ→หลังจากศีรษะทารกคลอด ใช้ลูกสูบยางแดงดูดสิ่งคัดหลั่งในปากก่อนแล้วจึงดูดในจมูก
    กรณีมีขี้เทา →ต้องรีบดูดขี้เทาออกทันทีที่ศีรษะทารกคลอด ถ้าทารกไม่หายใจ ตัวอ่อน หัวใจเต้นช้ากว่า100ครั้ง/นาที ใส่endotracheal tube ดูดขีเทาให้มากที่สุด แต่ไม่จำเป็นต้องให้หมดแต่ควรช่วยหายใจด้วยความดันบวก
  1. การกระตุ้นทารก(tactile stimulation) การเช็ดตัวและดูดเมือกจากปากและจมูก ❗หากยังไม่ร้องให้→ ลูบบริเวณหลัง หน้าอก ดีดส้นเท้าทารก
  1. การให้ออกซิเจน100% ในทารกที่มีตัวเขียว อัตราการเต้นของหัวใจช้า หรือมีอาการหายใจลำบาก

5.การช่วยหายใจ(ventilation)การช่วยหายใจด้วยแรงดันบวก โดยใช้mask และ bag ❗ข้อบ่งชี้คือ 1) หยุดหายใจหรือหายใจแบบ gasping 2) อัตราการเต้นของหัวใจน้อยกว่า100ครั้ง/นาที
3) เขียวขณะได้ออกซิเจน 100%

  1. การใส่ท่อหลอดลมคอ
  1. การนวดหัวใจ(Chest compression) มีข้อบ่งชี้ คือ อัตราการเต้นของหัวใจ ทารกยังคงน้อยกว่า 60 ครั้ง/นาทีขณะที่ได้ช่วยหายใจด้วยออกซิเจน 100% นาน 30วินาที
  1. การให้ยา (medication)

📌😢กลไกการเกิด

Epineprine ใช้เมื่อช่วยหายใจด้วยออกซิเจน 100% และนวดหัวใจนานเกิน 30วินาทีแล้วอัตราการเต้นของหัวใจยังคงน้อยกวา่ 60คร้ัง/นาที

สารเพิ่มปริมาตร(volume expanders) ใช้เมื่อทารกมีภาวะ hypovolemic

Naloxone hydrochroride (Narcan) เป็นยาต้านฤทธิ์ยาเสพติดที่ไม่กดการหายใจ ห้ามให้ในทารกที่เพิ่งเกิดจากมารดาที่สงสัยติดยาเสพติด อาจเกิดอาการถอนยาและชักได้

การไหลเวียนเลือดทางสายสะดือขัดข้อง

ไม่มีการแลกเปลี่ยนออกซิเจนที่รก ซึ่งเกิดจากรกมีการแยกตัวออกจากมดลูก

มีการนำออกซิเจนหรือสารอาหารจากมารดาไปยังทารกโดยผ่านทางรกไม่เพียงพอ

ปอดทารกขยายไม่เต็มที่และการไหลเวียนเลือดยังคงเป็นแบบทารกในครรภ์ ไม่สามารถปรับเป็นแบบทารกหลังคลอดได้

📌พยาธิสภาพ

แรกคลอดหายใจไม่มีประสิทธิภาพ

PaO2ในเลือด<40 mmHg. ,เกิดการคั่งของ PaCO2>80 mmhg กลไกการปรับตัวของร่างกาย

เลือดไปเลี้ยงสมอง หัวใจ และต่อมหมวกไต

อวัยวะอื่นมีเลือดไปเลี้ยงลดลง ผิวซีดปลายมือปลายเท้าซีด peripheral cyanosis

หายใจแบบขาดอากาศ(gasping) ประมาณ 1 นาที

click to edit

click to edit

click to edit

หายใจไม่สม่ำเสมอ และหัวใจเต้นช้าลง

ได้รับการแก้ไข: ได้รับO2 กระตุ้นการร้อง

กลับเป็นปกติ

ไม่ได้รับการแก้ไข/แก้ไขไม่ทัน

primary apnea

ช่วยกู้ชีวิต

ไม่ได้ช่วยกู้ชีวิต : หายใจไม่สม่ำเสมอ 4-5 นาที

หยุดหายใจอย่างถาวร(secondary apnea)

metabolic acidosis

ขาดออกซิเจนรุนแรงมากขึ้น

เสียชีวิต

การควบคุมอุณหภูมิร่างกายไม่ดี

click to edit

สิ่งแวดล้อมที่มีอุณหภูมิร่างกายต่ำ

click to edit

ทารกมีการเคลื่อนไหว เพิ่ม metabolism

ต้องใช้ออกซิเจนจำนวนมากแต่ร่างกายขาดออกซิเจน

hypothemia

hypoglycemia

ไม่เกิน 8 นาที หากไม่ได้รับการแก้ไข เมื่อมีsigns ทารกอาจเสียชีวิตได้

📌ปัจจัยเสี่ยง

ก่อนคลอด

click to edit

click to edit

-GA < 36 weeks / GA > 41 weeks

-HT Preeclampsia Eclampsia

-ครรภแฝด ทารกในครรภ์บวมน้ำ

-ทารกตัวใหญ่/เล็ก พิการ มารดาไม่ฝากครรภ์

-Oligohadramnios / Polyhydramnios

การใช้สูติศาสตร์หัตถการ

click to edit

click to edit

-เครื่องดูดสุญญากาศ

-การผ่าคลอด

-คีม

ระหว่างคลอด

click to edit

click to edit

-เลือดออกมากผิดปกติ การเต้นของหัวใจทารกผิดปกติ

-รกลอกตัวผิดปกติ การติดเชื้อของรกและถุงน้ำคร่ำ

-น้ำคร่ำมีขี้เทาปน สายสะดือย้อย

-มารดาดมยาสลบ GA หรือ ยาระงับปวด Mg

-ท่าผิดปกติ คลอดติดไหล่