แนวคิดเกี่ยวกับบัญชีต้นทุน 
ต้นทุน COST หมายถึง มูลค่าของทรัพยากรที่สูญเสียไปเพื่อให้ได้สินค้าหรือบริการ โดยมูลค่านั้นจะต้องสามารถวัดได้เป็นหน่วยเงินตรา ไม่ว่าจะเป็นลักษณะของการลดลงในสินทรัพย์หรือเพิ่มขึ้นในหนี้สิน ต้นทุนที่เกิดขึ้นอาจจะให้ประโยชน์ในปัจจุบันหรือในอนาคตก็ได้ ต้นทุนใดที่เกิดขึ้นแล้วและกิจการได้ใช้ประโยชน์ไปทั้งสิ้นแล้วต้นทุนนั้นจะถือเป็นค่าใช้จ่าย สำหรับต้นทุนที่กิจการสูญเสียไป แต่จะให้ประโยชน์แก่กิจการในอนาคตเรียกว่าสินทรัพย์
ต้นทุนผลิต Cost of Manufacturing หรือ Cost of Production หมายถึง ต้นทุนที่เกิดขึ้นเกี่ยวข้องในการแปรสภาพของสิ่งของอย่างหนึ่งเป็นสิ่งของอย่างหนึ่ง ต้นทุนการผลิตประกอบด้วย วัตถุดิบ ค่าแรงงาน ค่าใช้จ่ายการผลิต
ส่วนประกอบของต้นทุนผลิต
4.การจำแนกต้นทุนตามความสัมพันธ์กับหน่วยต้นทุนพิจารณาตามความสามารถที่จะระบุได้ว่าต้นทุนใดเป็นต้นทุนของงานใด แบ่งได้ 2 ชนิด ต้นทุนทางตรง Direct costsและต้นทุนทางอ้อม Indirect costs
2.การจำแนกต้นทุนตามความสำคัญและลักษณะของต้นทุนผลิต
การจำแนกเพื่อการวางแผนและควบคุมมากกว่าจะคำนวณต้นทุนของสินค้า แบ่งได้ 2 ชนิด คือ
ต้นทุนแปรสภาพ Conversion Costs หมายถึง ต้นทุนที่เกี่ยวกับการแปรสภาพและเปลี่ยนรูปแบบจากวัตถุดิบทางตรงให้กลายเป็นสินค้าสำเร็จรูป ต้นทุนแปรสภาพ ประกอบด้วยค่าแรงงานทางตรง และค่าใช้จ่ายในการผลิต
ต้นทุนขั้นต้น Prime Costs หมายถึง ต้นทุนของวัตถุดิบทางตรงและค่าแรงงานทางตรง โดยถือว่ามีความสัมพันธ์โดยตรงกับการผลิต
- การจำแนกต้นทุนตามพฤติกรรมของต้นทุน มีลักษณะที่สำคัญคือเป็นการวิเคราะห์จำนวนของต้นทุนที่มีการเปลี่ยนแปลงไปตามปริมาณการผลิต หรือระดับการผลิต Cost Driver เป็นแนวคิวในการจำแนกต้นทุนเพื่อประโยชน์ในการวางแผนตัดสินใจ สามารถแบ่งได้ 3 ชนิด
ต้นทุนคงที่ Fixed costs หมายถึง ต้นทุนที่มีพฤติกรรมคงที่ ไม่มีการเปลี่ยนแปลงตามระดับปริมาณการผลิต
ต้นทุนผันแปร Variable costs
หมายถึงต้นทุนจะเปลี่ยนแปลงไปตามสัดส่วนของการเปลี่ยนแปลงในระดับปริมาณการผลิต ในขณะที่ต้นทุนต่อหน่วยจะคงที่เท่ากันทุกหน่วย
ต้นทุนผสม Mixed costs หมายถึง ต้นทุนที่มีทั้งลักษณะคงที่และผันแปรรวมอยู่ด้วยกัน
การจำแนกต้นทุนตามลักษณะส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์ แบ่งส่วนประกอบต้นทุนผลิตดังนี้
DM หมายถึง วัตถุดิบที่เป็นส่วนสำคัญที่ถูกใช้โดยตรงในการแปรสภาพให้วัตถุดิบ เป็นสินค้าสำเร็จรูป และสามารถคิดเข้าเป็นต้นทุนของหน่วยที่ผลิตได้โดยง่าย เช่น กิจการผลิตไข่เค็ม ไข่เป็ดถือเป็นวัตถุดิบทางตรงได้
DLหมายถึง ค่าแรงงานของคนงานที่ใช้ในการแปรสภาพให้วัตถุดิบนั้นเป็นสินค้าสำเร็จรูปโดยตรง สามารถคิดเข้าเป็นต้นทุนของหน่วยที่ผลิตได้โดยง่าย
OH หมายถึง ค่าใช้จ่ายอื่น ๆ นอกเหนือจากวัตถุดิบทางตรงและค่าแรงงานทางตรง หรือต้นทุนทั้งหมดทุกรายการในการแปรสภาพจากวัตถุดิบเป็นสินค้าสำเร็จรูป นอกเหนือจากวัตถุดิบทางตรงและค่าแรงทางตรง
ต้นทุนผลิต = วัตถุดิบทางตรง + ค่าแรงงานทางตรง + ค่าใช้จ่ายในการผลิต
- การจำแนกต้นทุนตามหน้าที่งานในสายการผลิต แบ่งได้ 2 ชนิดต้นทุนแผนกผลิต หมายถึง ต้นทุนต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับการทำงาน ของเครื่องจักร คนงาน และค่าใช้จ่ายอื่น ๆ ที่เกิดขึ้นในแผนกผลิตสินค้าของกิจการ เช่น แผนกตัด แผนกเชื่อมและต้นทุนแผนกบริการหมายถึง ต้นทุนต่าง ๆ ที่ไม่เกี่ยวข้องกับการผลิตโดยตรง ซึ่งเกิดจากแผนกอื่นที่ทำหน้าที่ด้านการบริการให้แก่แผนกอื่น ๆ เช่น แผนกคลังวัตถุดิบ แผนกซ่อมบำรุง แผนกบัญชี
- การจำแนกต้นทุนตามหน้าที่งานในกิจการ
ต้นทุนที่เกี่ยวกับการผลิต
ต้นทุนที่เกี่ยวกับการตลาด
ต้นทุนทางการเงิน
ต้นทุนที่เกี่ยวกับการบริหาร
- การจำแนกต้นทุนโดยพิจารณาจากช่วงเวลาในการคำนวณกำไร
ต้นทุนผลิตภัณฑ์ Product costs ได้แก่ต้นทุนที่เกิดขึ้นโดยตรงหรือโดยอ้อมในการผลิตสินค้า
ต้นทุนงวดเวลา Period costs ได้แก่ต้นทุนที่ไม่เกี่ยวข้องกับการผลิต (นอกเหนือจากต้นทุนขาย ) ปกติจะเป็นต้นทุนที่เกิดขึ้นและได้ให้ประโยชน์แก่กิจการสิ้นสุดลงในงวดบัญชีนั้น ๆ
- การจำแนกต้นทุนตามความสัมพันธ์กับเวลา
ต้นทุนทดแทน
ต้นทุนในอนาคต
ต้นทุนในอดีต
- การจำแนกต้นทุนตามลักษณะของการวิเคราะห์ปัญหาเพื่อตัดสินใจ
- การจำแนกต้นทุนตามลักษณะของความรับผิดชอบ
ต้นทุนควบคุมได้
ต้นทุนควบคุมไม่ได้
ต้นทุนจม
ต้นทุนที่หลีกเลี่ยงได้
ต้นทุนเสียโอกาส
ต้นทุนส่วนที่แตกต่าง
ต้นทุนส่วนเพิ่มต่อหน่วย
ประเภทระบบการผลิต
- ระบบการผลิตแบบผสม Dual Systemเป็นลักษณะการผลิตของกิจการที่ผลิตสินค้าหลายชนิดแต่ละชนิดผลิตเป็นจำนวนมากเพื่อเก็บไว้ขาย หรือเป็นลักษณะการผลิตของกิจการที่ผลิตส่วนประกอบที่เป็นมาตรฐาน หรือส่วนประกอบย่อยในระบบต่อเนื่องกัน เพื่อนำไปประกอบเป็นสินค้าสำเร็จรูปตามคำสั่งของลูกค้า
- ระบบการผลิตกระบวนการ Process Systemเป็นลักษณะการผลิตของกิจการที่ผลิตสินค้าเป็นจำนวนมากเพื่อเก็บไว้ขายไม่ได้ผลิตตามคำสั่งของลูกค้าแต่ละราย ใช้ระบบบัญชีต้นทุนตอน หรือระบบต้นทุนกระบวนการ สินค้าที่ผลิตทุกหน่วยมีลักษณะเหมือนกัน โดยผ่านการผลิตเป็นขั้นตอนต่อเนื่องกันไป และเป็นมาตรฐานเดียวกัน ส่วนประกอบของต้นทุนจึงเหมือนกันทุกอย่าง
- ระบบการผลิตงานสั่งทำ Job Order Systemเป็นลักษณะการผลิตของกิจการที่ผลิตสินค้าตามคำสั่งของลูกค้า และใช้ระบบต้นทุนงานสั่งทำ สินค้าที่ผลิตจะมีลักษณะแตกต่างกัน เป็นลักษณะเฉพาะอย่างที่ลูกค้าต้องการ
ลำดับขั้นของการบัญชีต้นทุน
1.ขั้นเตรียมการผลิต
4.ขั้นการจัดจำหน่าย
3.ขั้นผลิตเสร็จ
2.ขั้นดำเนินการผลิต
ประโยชน์ของบัญชีต้นทุน
- เพื่อให้ข้อมูลเกี่ยวกับการตัดสินใจในการวางแผนและควบคุม ทำให้ผู้บริหารสามารถดำเนินธุรกิจไปอย่างมีแบบแผน และบรรลุเป้าหมายตามความต้องการ และหาทางกำหนดวิธีการปฏิบัติเพื่อแก้ไขปัญหาได้อย่างทันเวลา
- เพื่อใช้ในการตีราคาสินค้าคงเหลือ อย่างถูกต้องหรือใกล้เคียงความเป็นจริงมากที่สุด
- เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการวิเคราะห์ปัญหาเพื่อการตัดสินใจ เพราะในการดำเนินธุรกิจ
- เพื่อให้ทราบถึงต้นทุนการผลิต และต้นทุนขายประจำงวดบัญชี ผู้บริหารสามารถทราบผลการดำเนินงานของกิจการได้
สรุปสูตรที่ใช้ในการคำนวณ
ต้นทุนสินค้าสำเร็จรูป = ต้นทุนผลิต + สินค้าระหว่างผลิตต้นงวด – สินค้าระหว่างผลิตปลายงวด
ต้นทุนขาย = ต้นทุนสินค้าสำเร็จรูป + สินค้าสำเร็จรูปต้นงวด – สินค้าสำเร็จรูปปลายงวด
ซื้อสุทธิ = ซื้อวัตถุดิบ + ค่าขนส่งเข้า – ส่งคืน – ส่วนลดรับ
กำไรขั้นต้น = ขายสุทธิ – ต้นทุนขาย
วัตถุดิบใช้ไปในการผลิต = วัตถุดิบต้นงวด + ซื้อสุทธิ – วัตถุดิบปลายงวด
กำไรสุทธิ = ขายสุทธิ – ต้นทุนขาย – ค่าใช้จ่ายในการดำเนินงาน
ต้นทุนผลิต = วัตถุดิบทางตรงใช้ไปในการผลิต + ค่าแรงงานทางตรง + ค่าใช้จ่ายในการผลิต
แนวคิดเกี่ยวกับบัญชีต้นทุน
เป็นส่วนหนึ่งทั้งการบัญชีการเงินและการบัญชีการบริหาร
พฤติกรรมต้นทุนมีประโยชน์ต่อกาตัดสินใจ
การตั้งค่าและการบริหารต้นทุน
ต้นทุนธุรกิจให้บริการ
ต้นทุนธุรกิจจำหน่ายสินค้า
ต้นทุนธุรกิจอุตสาหกรรม
ค่าแรงงาน
ต้นทุนบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการผลิต
ต้นทุนในการซื้อสินค้า
ต้นทุนขาย
ต้นทุนการผลิต
ต้นทุนขาย