Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง, นางสาวภัคนันท์ ภารมาตย์ รหัสนิสิต…

- - - - ยากลุ่มนี้ เช่น Chlordiazepoxide, Diazepam, Oxazepam, Lorazepam, Midazolam, Alprazolam, Quazepam
      - ยาแต่ละชนิดมีคุณสมบัติทางเภสัชจลนศาสตร์และคุณสมบัติทางเภสัชวิทยาแตกต่างกัน แต่ยาทุกชนิดมีฤทธิ์ทาให้สงบและทาให้หลับ
      - ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
        
        ฤทธิ์ในระบบประสาทส่วนกลาง ทาให้สงบ หลับ คลายกังวล กล้ามเนื้อคลายตัว ลืมเหตุการณ์ขณะยายังออกฤทธิ์อยู่ และระงับอาการชัก
        
        ขนาดที่สูงขึ้นจะทาให้หลับ กล้ามเนื้อคลายตัว
        
        ออกฤทธิ์โดยไปจับกับ Benzodiazepine receptors ส่งเสริมให้ GABA ออกฤทธิ์กระตุ้น GABAA receptors ได้ดีขึ้น ทาให้เซลล์ประสาทเกิด Hyperpolarization หรือถูกกดจึงไม่สามารถทางานได้
        
        ฤทธิ์ต่อการหายใจ ในขนาดทาให้หลับไม่มีฤทธิ์กดการหายใจ แต่ขนาด ชักนาให้สลบหรือคลายกล้ามเนื้อ จะมีฤทธิ์กดการหายใจเล็กน้อย แต่ถ้าใช้ในผู้ป่วยโรคทางเดินหายใจจะทาให้อาการรุนแรงขึ้น
        
        ฤทธิ์ต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด ในขนาดที่ชักนาสลบ มีผลทาให้ ความดันโลหิตลดลง แต่อัตราการเต้นของหัวใจเร็วขึ้น
        
        ฤทธิ์ต่อระบบทางเดินอาหาร ทาให้อาการผิดปกติของระบบทางเดินอาหารที่มีสาเหตุจากความกังวลลดลง
      - เภสัชจลนศาสตร์
        
        Benzodiazepines มีคุณสมบัติละลายในไขมันได้ดี และจับกับโปรตีนในพลาสมาได้ดี
        
        ถูกเปลี่ยนแปลงโดยเอนไซม์ในตับ สารที่ได้ยังมีฤทธิ์และสารบางตัวมีค่าครึ่งชีวิตยาวกกว่ายาเดิม แต่บางชนิดจะถูกจับควบโดยตรงกับกรดกลูคิวโรนิก และถูกขับออกจากร่างกาย โดยไม่ถูกเปลี่ยนแปลงด้วยเอนไซม์ในตับ
      - ประโยชน์ทางการรักษา : ใช้เพื่อคลายกังวล ใช้เป็นยานอนหลับ รักษาโรคลมชัก ใช้เป็นยาคลายกล้ามเนื้อ
      - ฤทธิ์ที่ไม่พึงประสงค์ : การได้รับยาเกินขนาด จะทาให้หลับนานขึ้น หากได้รับยาหรือสารอื่นที่ออกฤทธิ์กดสมองร่วมด้วย โดยเฉพาะแอลกอฮอล์ จะทาให้การหายใจถูกกดอย่างรุนแรง นอกจากนี้ยังทาให้การทางานที่ต้องใช้ทักษะเสียไป รวมไปถึงเกิดการทนทานต่อฤทธิ์ยาและการติดยาได้
    - - Zolpidem
        
        เป็นยานอนหลับที่กระตุ้น Benzodiazepine receptors แต่ไม่มีฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อ และไม่มีฤทธิ์ต้านชัก
        
        ยานี้ถูกเปลี่ยนแปลงที่ตับอย่างรวดเร็ว เมื่อให้ยาในขนาดน้อยจะทาให้นอนหลับ โดยเฉพาะผู้ที่มีปัญหาหลับยาก หากให้ในขนาดที่สูงหรือให้ร่วมกับแอลกอฮอล์ อาจกดการหายใจ หากใช้ไปนานๆอาจเกิดความทนทานต่อฤทธิ์ยาและติดยาได้ แต่มีโอกาสเกิดได้น้อยกว่ายากลุ่ม Benzodiazepine
      - Zaleplon
        
        มีคุณสมบัติ สามารถจับกับ Benzodiazepine receptors เสริมการออกฤทธิ์ของ GABA
        
        มีประโยชน์สาหรับผู้ที่หลับยาก โดยไม่ทาให้เกิดอาการง่วงนอนในตอนกลางวัน
      - Zolpicone
        
        มีค่าครึ่งชีวิตยาวกว่า Zolpidem และ Zaleplon
        
        กลไกการออกฤทธิ์เหมือน Zolpidem
        
        ฤทธิ์ข้างเคียงที่เกิดจากการใช้ยานี้ คือ อาการปากขม ปากแห้ง ตื่นยาก ง่วงซึม คลื่นไส้ และฝันร้าย
    - - ออกฤทธิ์กดระบบประสาทส่วนกลาง โดยเริ่มด้วยทาให้สงบ จนทาให้สลบ ถูกนามาใช้เป็นยานอนหลับ มีผลกดการนอนหลับในช่วงฝัน (REM sleep) เมื่อหยุดการใช้ยาจะเกิด REM rebound หรือเพิ่มเวลาหลับในช่วงฝันให้นานขึ้น ข้อเสียของยาทาให้เกิดฝันร้ายเกิดขึ้น ซึ่งทาให้ผวาตื่นและกลัวการนอนหลับ
      - ถูกดูดซึมได้ดีและรวดเร็วจากทางเดินอาหาร กระจายตัวได้ดีและถูกเปลี่ยนแปลงที่ตับ ได้สารที่ไม่มีฤทธิ์ขับออกทางปัสสาวะ
      - มีฤทธิ์เหนี่ยวนาให้ตับสร้างเอนไซม์ ทาให้ปริมาณเอนไซม์สาหรับทาลายยาเพิ่มขึ้น ต้องใช้ยาในปริมาณสูงขึ้น เพื่อให้ได้ผลการรักษาเท่าเดิม เกิดการทนทานต่อฤทธิ์ยา และเกิดการติดยาและใช้ในทางที่ผิด
      - ตัวอย่างยา เช่น Amobarbital, Aprobarbital, Butabarbital, Pentobarbital, Secobarbital
    - - นอกจากนี้ยังมียาอื่นๆ ที่ใช้เป็นยานอนหลับ เช่น Palaldehyde, Chloral hydrate, Ethchlorvynol, Meprobramate
      - ปัจจุบันมีการใช้น้อยมาก เนื่องจากมีความเป็นพิษสูง ถูกขับออกค่อนข้างช้า และยาสะสมในร่างกาย แต่ยามีราคาถูก
    - - ปัจจุบันมีการสังเคราะห์ยา Flumazenil ออกฤทธิ์ปิดกั้น benzodiazepine receptors เพื่อรักษาอาการพิษที่เกิดจากการใช้ Benzodiazepine เกินขนาด
      - นอกจากนี้ยังใช้รักษาอาการพิษที่เกิดจากการใช้ Zolpidem, Zaleplon และ Zolpicone เกินขนาดได้เช่นกัน
- - - - Mesolimbic pathway เกี่ยวข้องกับอาการทางจิตด้านบวก
      - Mesocortical pathway เกี่ยวข้องกับอาการทางจิตด้านลบ รวมไปถึงอาการด้านการรู้คิด (Cognitive)
      - Nigrostriatal pathway เกี่ยวข้องกับ Extrapyramidal side effect
      - Tuberoinfundibular pathway ทาให้ prolactin หลั่งมากขึ้น
      - Histamine H1 receptor ทาให้ง่วงซึม เจริญอาหาร และน้าหนักตัวเพิ่มขึ้น
      - α1-adrenergic receptor ทาให้หลอดเลือดขยาย เกิด orthostatic hypotension ได้
      - Muscarinic M1 receptor ทาให้เกิด anticholinergic effects มีน้าลายน้อย ตาพร่า ท้องผูก ปัสสาวะลาบาก
    - - นอกจากนี้ยังออกฤทธิ์ยับยั้ง D2 receptor บริเวณ Mesolimbic และ Mesocortical pathway มากกว่าบริเวณ Nigrostriatal หรือ Tuberoinfundibular pathway และยังจับกับ D2 receptor ไม่แน่นมาก และหลุดออกจาก receptor ได้เร็วกว่ายากลุ่มเดิม ทาให้ EPS ลดน้อยลง
      - เป็นผลข้างเคียงจากยารักษาอาการทางจิตที่พบได้บ่อย โดยเฉพาะการรักษาอาการทางจิตกลุ่มที่มี Potency สูง
      - เกิดจากการที่ยาไปยับยั้งการทางานของ Dopamine receptor ที่ Nigrostriatal pathway
      - ประกอบด้วย Acute dystonia, Akathisia, Parkinsonism และ Tardive dyskinesia
    - - มีอาการบิดเกร็งทันทีของกล้ามเนื้อในร่างกาย ทาให้ลิ้นแข็ง พูดหรือกลืนลาบาก ตาเหลือก คอบิด หรือหลังแอ่น บางรายอาจรุนแรงจนกล้ามเนื้อกล่องเสียงหดเกร็ง อาการเป็นๆหายๆ มักเกิดในระยะแรกของการได้รับยา
      - การรักษา ให้ยา Benztropine 1-2 mg IM/IV, Diazepam 5-10 mg IV, Diphenhydramine 25-50 mg IV เมื่ออาการดีขึ้นควรให้รับประทานยา Trihexyphenidyl 2-5 mg แบ่งรับประทาน 3 มื้อต่อวัน
    - - รู้สึกกระวนกระวายใจ กระสับกระส่าย ไม่สามารถอยู่นิ่งได้ อาจต้องขยับแขนขา เดินไปมา หรือเคลื่อนไหวตลอดเวลา มักเกิดในช่วง 2-3 สัปดาห์แรกของการได้รับยา
      - การรักษา แนะนาให้ปรับลดขนาดยาลงหากสามารถทาได้ หรือให้รับประทานยา Propranolol 30-120 mg/day หรือ ยากลุ่ม Benzodiazepine เช่น Diazepam 6-20 mg/day
    - - มีอาการกล้ามเนื้อแข็งเกร็งร่วมกับอาการสั่น (cogwheel rigidity) เคลื่อนไหวช้า พบ Perioral tremor ได้บ่อย มักเกิดในช่วง 4 สัปดาห์แรกของการได้ยา และสัมพันธ์กับขนาดยาที่ได้รับ
      - การรักษา แนะนาให้ปรับลดขนาดยาลงหากสามารถทาได้หรือเปลี่ยนยา หรือให้รับประทานยากลุ่มแอนตี้โคลิเนอร์จิก เช่น Trihexyphenidyl 2-5 mg แบ่งรับประทาน 3 ครั้ง/day หรือ Diphenhydramine 25 mg แบ่งรับประทาน 4 ครั้ง/day
    - - มีการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อที่มากกว่าปกติ และเกิดขึ้นซ้าๆโดยไม่ได้ตั้งใจ มีอาการดูดหรือขมุบขมิบปาก ลิ้นม้วนไปมาในปากหรือใช้ลิ้นดุนแก้ม หากให้อ้าปาก ผู้ป่วยจะแลบลิ้นออกมาเอง ขยับนิ้ว บีบมือ คอบิดเอียง พบในผู้ที่ได้รับยาเป็นเวลานานเกิน 6 เดือน
      - การรักษา แนะนาให้ปรับลดขนาดยาลงหากสามารถทาได้ ส่วนใหญ่อาการจะลดลง ในระยะเวลา 18 เดือนหลังหยุดยา
    - - เป็นภาวะฉุกเฉินที่ทาให้เสียชีวิตได้
      - กล้ามเนื้อเกร็ง (Muscle rigidity), อุณหภูมิร่างกายสูง (Hyperthermia) และ Autonomic instability และมักมี Mental status change
      - Creatinine kinase > 300 U/ml , WBC > 15,000 mm3
      - มักพบในช่วงแรกของการใช้ยาหรือปรับเพิ่มลดขนาดยา
      - การรักษา หยุดการใช้ยาทันที ให้รับประทานยากลุ่ม Dopamine agonist และเฝ้าระวังภาวะรุนแรงที่อาจเกิดขึ้นได้ เช่น ไตวาย
  - - - Tricyclic antidepressant : ง่วงซึม (เฝ้าระวังในผู้สูงอายุมีโอกาสหกล้ม) มีน้าลายน้อย ตาพร่า ท้องผูก ปัสสาวะลาบาก มีผลต่อระบบไหลเวียนโลหิต เกิด Intraventricular conduction delay, Atrioventricular block และ QT prolongation (ระวังในผู้ป่วยเสี่ยงโรคหัวใจ)
      - Selective serotonin reuptake inhibitor (SSRI) : ปวดศีรษะ นอนไม่หลับหรือง่วงซึม แน่นท้อง คลื่นไส้ อาเจียน หากได้รับยาระยะเวลานาน จะมีผลต่อ Sexual dysfunction และอาจเกิด Serotonin syndrome ที่เป็นภาวะฉุกเฉิน ทาให้เสียชีวิตได้ ซึ่งมีอาการท้องเสีย กระสับกระส่าย สั่นสัญญาณชีพไม่คงที่และเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว
      - Venlafaxine ผลข้างเคียงเหมือน SSRIs แต่ในขนาดสูงอาจมีผลด้านความดันโลหิตสูง
      - Mirtazapine และ Trazodone มีผลข้างเคียงง่วงซึม นิยมให้กับผู้ป่วยที่นอนไม่หลับ
      - Bupropion ในขนาดสูง อาจทะให้เกิดชักได้
      - Vertioxetine พบอาการคลื่นไส้อาเจียนได้
      - Agomelatine อาจพบปัญหา Hepatotoxicity เฝ้าระวังในผู้ป่วยที่มีปัญหาทางตับ
  - - - ออกฤทธิ์โดยยับยั้งการทางานของเอนไซม์ Inositol monophosphate phosphatase (IMP) และเอนไซม์ Glycogen synthase kinase-3 beta (GSK-3β) ส่งผลให้ลดการกระตุ้น gene transcription, ion channel, โครงสร้างของเซลล์ประสาท และ Synaptic function และช่วยให้วงจรของเซลล์ประสาทในสมองดีขึ้น มี Neuroprotective effect และช่วยคุมอารมณ์ผู้ป่วยให้คงที่
      - อาการข้างเคียงที่พบได้บ่อย คือ กระหายน้าบ่อย ปัสสาวะบ่อย มือสั่นแบบสั่นพลิ้วเบาๆ (fine tremor) น้าหนักตัวเพิ่มขึ้น มีสิว ผมร่วง คลื่นไส้ ท้องเสีย
      - อาจพบ Hypothyroidism มี TSH สูง
      - มีการเปลี่ยนแปลงของ T wave แบบชั่วคราว และกดการทางานของ Sinus node ได้
      - หากได้รับในระยะเวลานาน อาจทะให้เกิดภาวะไตวายได้
      - การได้รับยาในไตรมาสแรกของการตั้งครรภ์ ทารกอาจเกิด Ebstein’s anomaly
    - - ออกฤทธิ์โดย
        
        ยับยั้ง Voltage-gated sodium
        
        เพิ่ม GABA ที่ synapse ของเซลล์ประสาท
        
        ยับยั้งการทางานของ histone deacetylase
        
        ยับยั้ง phosphoinositol pathway
        
        ลดการทางานของ Protein kinase C (PKC)
        
        เอนไซม์ Glycogen synthase kinase-3 beta (GSK-3β)
      - ผลข้างเคียง พบอาการคลื่นไส้อาเจียน ท้องเสีย ง่วงซึม มือสั่น เดินเซ ผมร่วง น้าหนักตัวเพิ่มขึ้น
      - อาจทาให้เกิด Hepatitis, Hepatic failure, pancreatitis
      - อาจทาให้เกิด reversible thrombocytopenia หรือ platelet dysfunction
      - หากได้รับยาในไตรมาสแรก ทารกอาจเกิด Neural tube defect
    - - ออกฤทธิ์โดยยับยั้ง Voltage-gated sodium channels บริเวณ Presynaptic และบนเซลล์ประสาท ทาให้เกิดการยับยั้งกระบวนการ Depolarization และการส่งผ่านของกระแสประสาท ทาให้ Calcium channel ถูกยับยั้งไปด้วย ส่งผลให้การส่งผ่านกระแสประสาทลดลง รวมไปถึงยับยั้งกระบวนการ Kindling
      - ผลข้างเคียง ได้แก่ ง่วงซึม เวียนศีรษะ ตาพร่า เดินเซ มือสั่น คลื่นไส้อาเจียน ท้องเสีย และอาจเกิดพิษต่อตับและผิวหนังได้
    - - ยับยั้งการทางานของ Glutamate
      - ยับยั้งการทางานของ Voltage-gated sodium channel
      - ยับยั้งการทางานของ 5-HT3 receptor
      - มีผลต่อการ reuptake ของ serotonin และ dopamine ที่ปลายประสาท
      - ทาให้เกิด down regulation ของ beta-adrenergic receptor
      - มี neuroprotective effect
      - ผลข้างเคียง ได้แก่ ง่วงซึม วิงเวียน ปวดศีรษะ เดินเซ คลื่นไส้ ตาพร่า เห็นภาพซ้อน และยังเกิดผื่นได้
      - หากเกิดระยะรุนแรง อาจทาให้เกิด Stevens-Johnson syndrome หรือ Toxic epidermal Necrosis